- Ну, што ж, няхай прыходзiць хто заўгодна, - сказаў юнак, - я нiкога не баюся; я так стамiўся, што iсцi далей не маю сiлы. - I ён лёг на лаўку i заснуў.
Неўзабаве з'явiлiся разбойнiкi i гнеўна спыталi, чаму тут ляжыць нейкi чужы хлопчык.
- Ах, - сказала бабуля, - ды гэта ж зусiм нявiннае дзiця. Хлопчык заблудзiўся ў лесе, i я з жалю яго прытулiла; ён павiнен даставiць пiсьмо каралеве.
Распячаталi разбойнiкi лiст, прачыталi яго, а напiсана ў iм было, што як толькi ён з'явiцца, яго трэба тут жа забiць. I вось адчулi жорсткiя разбойнiкi жаласлiвасць, iх атаман разарваў лiст i напiсаў замест яго новы, дзе сказана было, што як толькi ён з'явiцца, яго зараз жа трэба абвянчаць з каралеўскай дачкой. Яны пакiнулi яго спакойна спаць на лаўцы да самай ранiцы, а калi ён прачнуўся, далi яму лiст i паказалi дарогу.
Каралева, атрымаўшы лiст i прачытаўшы яго, зрабiла так, як было ў iм пазначана: яна загадала наладзiць пышнае вяселле, i каралеўна была павянчана са шчаслiўцам. А паколькi юнак быў прыгожы i ласкавы, то жыла яна з iм радасная i задаволеная.
Праз некаторы час кароль вярнуўся ў свой замак i ўбачыў, што споўнiлася прадказанне i шчаслiвец павянчаны з яго дачкой.
- Як жа гэта здарылася? - спытаў ён. - Я ж у сваiм пiсьме даў зусiм iншы ўказ.
Тады падала яму каралева лiст i сказала: няхай, маўляў, сам паглядзiць, што ў iм напiсана. Прачытаў кароль лiст i адразу заўважыў, што яго падмянiлi iншым. Ён спытаў у юнака, куды падзеўся даручаны яму лiст i чаму ён прынёс замест яго iншы.
- Я нiчога аб гэтым не ведаю, - адказаў ён, - мабыць, яго ноччу падмянiлi, калi я спаў у лесе.
I сказаў разгневаны кароль:
- Ну, гэта табе не надта лёгка пройдзе! Хто хоча атрымаць дачку маю за жонку, той павiнен здабыць мне з пекла тры залатыя валасы з галавы чорта, калi прынясеш, што я патрабую, то застанецца мая дачка тваёй жонкай.
Так думаў кароль адчапiцца ад яго раз i назаўсёды. Але шчаслiвец адказаў:
- Што ж, залатыя валасы я вам здабуду, чорта я не баюся. - На тым ён развiтаўся з каралём i пачаў сваю вандроўку.
I прывяла яго дарога ў адну сталiцу. Гарадскi брамнiк пачаў яго выпытваць, якое ён рамяство ведае i што ўмее рабiць.
- Я ўсё ўмею рабiць, - адказаў шчаслiвец.
- Тады акажы нам паслугу, - сказаў брамнiк, - растлумач, чаму наш фантан на рыначным пляцы, з якога раней бруiлася вiно, цяпер перасох i нават вада з яго не цячэ.
- Гэта я вам растлумачу, - адказаў юнак, - пачакайце толькi, пакуль я назад вярнуся.
I ён рушыў далей i падышоў да другога горада; i зноў спытаў у яго брамнiк, якое рамяство ён ведае i што ўмее рабiць.
- Я ўсё ўмею рабiць, - адказаў ён.
- Тады акажы нам паслугу i скажы, чаму дрэва ў нашым горадзе раней давала залатыя яблыкi, а цяпер на iм нават i лiсцяў няма.
- Гэта я вам растлумачу, - адказаў ён, - толькi пачакайце, пакуль я назад вярнуся.
Пайшоў ён далей i прыйшоў да вялiкай ракi, i трэба было яму цераз тую раку пераправiцца. Перавозчык спытаў у яго, якое рамяство ён ведае i што ўмее рабiць.
- Я ўсё ўмею рабiць, - адказаў ён.
- Тады акажы мне паслугу, - сказаў перавозчык, - растлумач мне, чаму я павiнен увесь час займацца перавозам i нiхто мяне нiколi не зменiць?
- Я гэта табе растлумачу, - адказаў ён, - толькi пачакай, пакуль я назад вярнуся.
Пераправiўся ён цераз раку i адшукаў уваход у апраметную. А было там чорна-чорна i сажай усё пакрыта, а чорта на той час дома не аказалася, i толькi сядзела там яго бабуля ў шырокiм, вялiкiм крэсле.
- Што табе патрэбна? - спытала яна ў яго, i падалася яна яму не такой ужо сярдзiтай.
- Ды вось хацелася б мне здабыць тры залатыя валасы з галавы чорта, адказаў ён, - а не - дык давядзецца мне са сваёй жонкай разлучыцца.
- Аднак жа ты багата патрабуеш, - сказала яна, - калi чорт вернецца дамоў i ўбачыць цябе тут, то давядзецца табе з жыццём сваiм расквiтацца. Але мне шкада цябе, я пагляджу - можа, чым i змагу табе дапамагчы. - I яна ператварыла яго ў мураша i сказала: - Залезь у складкi маёй спаднiцы, там будзе табе бяспечна.
- Ды гэта ж добра, - адказаў юнак, - але я хацеў бы яшчэ атрымаць адказ на тры пытаннi: чаму фантан, з якога раней струменiлася вiно, цяпер вычарпаўся i нават вада з яго не цячэ; чаму на дрэве, на якiм раней раслi залатыя яблыкi, цяпер нават лiсцяў няма; i чаму павiнен перавозчык увесь час перавозiць з берага на бераг i нiхто яго нiколi не зменiць?
- Гэта пытаннi цяжкiя, - адказала бабка, - але ты сядзi цiха i слухай уважлiва, што скажа чорт, калi я пачну вырываць у яго тры залатыя валасы.
Вось надышоў вечар, i вярнуўся чорт дамоў. Толькi зайшоў ён i, бачна, адразу ж прыкмецiў, што паветра чамусьцi нячыстае.
- Чую, чую мяса чалавечае! - сказаў ён. - Тут штосьцi нядобрае. - Ён зазiрнуў ва ўсе куткi, пачаў шукаць i абшнарваць, але знайсцi нiчога не мог.
Тут пачала бабуля яго лаяць.
- Ды скрозь толькi што падмецена, - кажа, - i ўсё ў належны парадак прыведзена, а ты ўсё зноў раскiдваеш, - вечна ты чуеш носам чалавечае мяса. Сядзь ты лепш ды павячэрай.
Паеў ён i папiў, - вiдаць, моцна стамiўся, - i схiлiў галаву на каленi бабулi i папрасiў вошай ў галаве ў яго пашукаць. Тут хутка ён задрамаў, засоп i захроп. Схапiла тады бабуля адзiн залаты волас, вырвала яго i паклала яго каля сябе.
- Ой! - ускрыкнуў чорт. - Ты што робiш?
- Ды гэта мне дурны сон прыснiўся, - адказала чортава бабуля, - вось я i схапiла цябе за валасы.
- Што ж табе такое прыснiлася? - пытаецца чорт.
- Прыснiўся мне фантан на рыначным пляцы, бiла з яго раней вiно, а цяпер перасох, i нават вада з яго не цячэ. Скажы, якая прычына таму?
- Эх, калi б ведалi яны! - адказаў чорт. - Там сядзiць жаба пад каменем, калi яе забiць, то вiно пацячэ зноўку.
Пачала чортава бабуля зноў у галаве ў чорта вошай шукаць, тут ён зноў заснуў i так захроп, што нават шыбы ў вокнах задрыжалi. I вырвала яна ў яго другi волас.
- Ух! Ды што гэта ты робiш? - ускрыкнуў разгневаны чорт.
- Ты не злуйся, - адказала яна, - гэта я спрасонку.
- А што ж табе зноў прыснiлася? - пытаецца ён.
- Ды прыснiлася мне, быццам расце ў адным каралеўстве яблыня, раней давала яна залатыя яблыкi, а цяпер нават лiсцяў на ёй няма. Якая прычына таму?
- Эх, калi б яны ведалi! - адказаў чорт. - Яе каранi мыш падтачвае; калi яе забiць, будзе зноў яна радзiць залатыя яблыкi, а будзе мыш i далей грызцi каранi, то i зусiм яна засохне. Але пакiнь ты мяне ў спакоi са сваiмi снамi! Калi ты яшчэ раз перашкодзiш мне спаць, атрымаеш аплявуху.
Тут пачала бабуля ласкава яго суцяшаць i ўзялася зноў шукаць у яго ў галаве, пакуль ён не заснуў i не захроп. Тады яна схапiла трэцi волас i вырвала ў яго з галавы. Тут чорт як падскочыць, як закрычыць, хацеў было ўжо з ёю расправiцца, але яна зноў яго супакоiла i сказала:
- Што з дурнымi снамi зробiш!
- Ды што ж табе прыснiлася? - спытаў ён з цiкаўнасцю.
- Снiўся мне перавозчык; скардзiўся ён, што павiнен перавозiць з берага на бераг i нiхто нiколi яго не зменiць. Якая прычына таму?
- Эх, дурань жа ён! - адказаў чорт. - Калi хто падыдзе, каб цераз раку пераправiцца, няхай дасць ён яму ў рукi шост, - вось i павiнен будзе другi стаць перавозчыкам, а ён вызвалiцца.
Чортава бабуля, вырваўшы тры залатыя валасы i атрымаўшы адказ на ўсе тры пытаннi, пакiнула старога чорта ў спакоi, i ён праспаў да самай ранiцы.
Вось чорт зноўку пайшоў, выняла тады бабуля са складак сваёй спаднiцы мураша i вярнула шчаслiўцу зноў яго чалавечы воблiк.
- Вось табе тры залатыя валасы, - сказала яна, - а што адказаў чорт на твае тры пытаннi, ты, бадай, i сам ужо чуў.
- Але, - адказаў шчаслiвец, - я ўсё чуў i добра запомнiў.
- Ну, вось я табе i дапамагла, - сказала яна, - а зараз iдзi сваёй дарогай.
Падзякаваў ён бабулю за дапамогу ў бядзе, выйшаў з пекла i быў задаволены, што ва ўсiм яму так пашчасцiла. Прыйшоў ён да перавозчыка i павiнен быў даць яму абяцаны адказ.
- Спярша перавязi мяне на той бераг, - сказаў шчаслiвец, - тады я табе скажу, як вызвалiцца. - I калi яны пераправiлiся на другi бераг, ён даў яму чортаву параду: - Калi хто падыдзе зноў да берага i папросiць яго перавезцi, ты сунь яму шост у рукi.
Пайшоў ён далей i прыйшоў у горад, дзе расло бясплоднае дрэва i дзе гарадскi брамнiк таксама чакаў адказу. I сказаў ён яму тое, што чуў ад чорта: "Забiце мыш, якая грызе каранi дрэва, i яно зноў будзе радзiць залатыя яблыкi". Падзякаваў яму брамнiк i даў як узнагароду за гэта двух наўючаных золатам аслоў, якiя павiнны былi iсцi за iм.
Нарэшце прыйшоў ён у горад, дзе перастаў бiць фантан. I ён перадаў брамнiку тое, што параiў чорт: "Трэба знайсцi жабу, - а яна сядзiць пад каменем у фантане, - i яе забiць, i зноў зацурчыць з фантана вiно". Падзякаваў яму брамнiк i даў таксама двух наўючаных золатам аслоў.
Нарэшце шчаслiвец вярнуўся дамоў да сваёй жонкi, i яна зарадавалася ад усяго сэрца, што зноў яго ўбачыла i даведалася аб тым, што ўсё добра яму ўдалося. I ён прынёс каралю тое, што той ад яго патрабаваў, - тры залаты валасы з галавы чорта; i калi ўбачыў кароль чатырох аслоў, нагружаных золатам, дык быў i зусiм задаволены i сказаў:
- Цяпер усе ўмовы выкананы, - няхай мая дачка застаецца тваёй жонкай. Але скажы мне, шаноўны зяцёк, адкуль у цябе столькi золата? Бо гэта ж багацце немалое!
