9 Ammiani Marcellini. XXI, 10, 7.
10 XXXII. 4, 3.
11 Cedreni. I. P. 532. Bonn.
12 Ibid.: Εεπατε τω βασιλεΐ' χαμαί πέσε δαίδαλος αύλά' ουκέτι Φοίβος έχει καλύβαν, ου μάντιδα δάφνην, ου παγάν λαλέουσαν' άπέσβετο και λάλον ύδωρ.
13 Juliani Imp. Ер. 78 (И. 603, ed. Teubn.).
14 Juliani. Ер. 38.
15 Superstitiosus magis quam sacrorum legitimus observator. A mm. Marc. XXV. 4, 17.
16 Epist. 49.
17 Epist. 63.
18 Epist. 4.
19 Epist. 52.
20 Epist. 6.
21 Epist. 26.
22 Epist. 42.
23 Cod. Theod. XIII. 3, 5. Magistros studiorum doctoresque excellere oportet moribus primum, deinde facundia: sed quia singulis civitatibus adesse ipse non possum, jubeo quisque docere vult non repente nee temere prosiliat ad hoc munus, sed judicio ordinis probatus decretum curialium mereatur, optimorum conspirante consensu: hoc emm decretum ad me tractandum refertur ut altiore quodam honore nostro judicio studiis ci vita turn accedat.
24 Migne. Patrol, gr. 76. Col. 510. На него делал возражение Кирилл александрийский: Προς τα του εν άΟέοις Ιουλιανού.
25 Ibid. Col. 708.
26 Cedreni. I. P. 535. Ed. Bonn.
27 Amm. Marc. XXV. 4.
Сноски к главе V
1 Cod. Theod. XVI. 5, 6, а. 381 Jan. 10 (ed. Mommsen-Meyer. I. 856).
2 Hefele-Leclercq. Histoire des Conciles. II. P. 24–25.
3 Superstitio, insania [Cod. Theod. XVI. 10, 2; 10, 3 (a. 341, 346)].
4 Monum. Germ. Historica Auctor. antiquiss. VI pars. I. P. 280.
5 Sozom. VII. 15. Athanasiades. Die Begriindung des orthodoxen Staates durch Kaiser Theodosius den Grossen. Leipzig, 1902. S. 13–15.
6 Cod. Theod. XVI. l,2;Sozomeni. VII, 4.7 Sozom. VII, 9.
8 Waitz. Leben und Lehre des Ulfila. 1840; BesseL.Leben des Ulfila. 1860.
9 Григорьев. Журн. мин. нар. проев. Март. 1875.
10 Guldenpenning. Geschichte des ostromischen Reiches unter den Kaisern Arcadius und Theodosius II. Halle, 1885. S. 91; Kaufmann. Deutsche Geschichte. Leipzig, 1880. I. 289.
11 Getica. P. 86–87. Ed. Μοmmsen; Mon. Germ, historica Auctor. antiquiss. Tomi V. Pars I. Berol. 1882.
12 Mommsen. Das romische Militarwesen seit Diocletian//Hermes. XXIV. 1889. S. 195.
13 Procopii. De bello Persico. II, 15: ξύμβολα της αρχής; Theoph. Chro-nogr. Ed. Boor. P. 240: об Арефе, филархе арабском.
14 Agathiae. V. С. 13; Zocimi. P. 206, 12.
15 Иоанн Антиохийский. Р. 611.
16 Моя статья «Константинополь в последние годы IV века»//Известия Русского археологического института в Константинополе. IV. 159.
17 Migne. Т. LXVI. Col. 1089. С. 14, 15.
18 Grosvenor. Constantinople. Т. 1. 377–380.
Сноски к главе VII
1 Ludwich. Eudociae augustae carmina graeca//Bibl. Teubneriana. Lipsiae, 1897; Diehl. Figures byzantines. Paris, 1906.
2 Teuffel. Gesch. der Rom. Lit. S. 1134.
3 Hefele. II. S. 149.
4 Μ an si. Concilia. VI. 716.
5 Μ a n s i. VI. Col. 736: Δια το τύν θεύν λό^Όν σαρκώδη ναι και ένανδρωπήσαι και εξ αυτής της συλλήψεως ένώσαι έαυτω τον εξ αυτής ληφ9έντα ναόν.
Сноски к главе VIII
1 Епарху посвящены две страницы в сочинении: Zachariaev. Lingen-thal. Geschichte des griechisch-romischen Rechts. S. 365–367. 3-е Auflage. Berlin, 1892. Специальная работа напечатана в «Известиях археологич. института». Т. IV. Вып. 2 и принадлежит автору этой книги.
2 Mommsen. Romisches Staatsrecht. II. S. 1117 (3. Aufl.).
3 Ο της πόλεως έπαρχος εν тй πόλει μείζων πάντων εστί μετά τον βασιλέα. Eclogae Leonis et Constantini. IV. 11, ар. Migne. Patrol, gr. T. CXIII. Col. 468; ср.: Σάεα. Μεσαιωνική βιβλιοθήκη. IV. P. 28: Το του έπαρχου αξίωμα… βασίλειος δε αυτή αρχή ει μη όσον άπόρφυρος.
4 Ulpianus (Mosaicarum et rom. legum. Coll. 14, 3, 2): Fam eo perventum est constitutionibus, ut Romae quidem praefectus urbis solus super ea re (лишение свободы) cognoscat, si intra milliarium centesimum sit in via commissa, ap. Mommsen. О. с. II. S. 969.
5 Mommsen. S. 1059, 1063, 1067.
6 Как видно из приведенного выше места Εκλογή των νόμων, ар. Migne. Т. CXIII. Col. 468.
7 Constantini de Cerimoniis. P. 503.10: Κα9ώς το παλαιό ν έκράτει τοις βασιλεΰσιν εσός εξερχόμενου του βασιλέως έπΐ φοσσάτου τον πραιπόσιτον παρεαν την εαυτού αρχής έπικράτειαν, καϊ τω μαγίστρω και τω έπάρχω την της πολιτείας καϊ του κοινού την διοίκησιν. Приведенное место служит превосходным комментарием известия Начальной Русской летописи под 6374 г. «Цесарю же отшедшю на Огаряны (Орифонта в Константине граде остави)… весть епарх посла к нему, яко Русь идет на Царьгород». Тогдашний епарх Никита Орифа, хорошо известный в Византийской летописи, был временным заместителем царя по случаю похода на агарян, в котором царь принял личное участие.
8 Ecloga. 1Ж I–X. Basil. VII, 5: О έπαρχος τοις συγκλητικοΐς απρόσφορος δικαστής άνευ διορισμού βασιλέως.
9 De Cerimoniis. P. 246, 6.
10 Ibid. P. 263.
11 Ibid. P. 264.
12 Theophanis chronogr. Ed. de Boor. P. 239, 8: Εξερχσμένου αυτού… καθήμενου εν τω όχήματι ηρξαντο αυτόν υβρίξειν και λιβανίξειν…
13 Chron! paschale I. P. 588. Κύρος προεβλήΟη έπαρχος πραιτωρίων καϊ Επαρχος πόλεως, και προήει μεν ως έπαρχος πραιτωρίων είς την καροΰχαν των έπαρχων' άνεχώρει δε καθήμενος είς την καροΰχαν του έπαρχου,τής πόλεως' εκρατησεν γαρ τάς δύο αρχάς επί χρόνους τεσσάρας, διότι καθαρός ην πάνυ; ср.: Ρ. 571, 5; Theoph. P. 239.
14 Cedreni. 1. Ρ. 681–682.
15 Chron. paschale. P. 595–596; Theoph. P. 115 10.
16 Theoph. P. 150, 2: Τον επάρχον εν ταΐς συνάξεσι καϊ εν ταΐς λιταΐς τότε έπενόησεν άκολου9εΐν ό βασιλεύς… καϊ έγένετο είς ε9ος.
17 Ibid., 184.
18 Ibid., 230, 20: Καϊ άγανακτήσας ό βασιλεύς κελεύει Μουσωνίω τω έπάρχω κράτη σαι τους τοϋτο ποιήσαντας, καϊ έκολάσΟησαν.
19 Chronic, paschale. P. 608, 3: Άπολυ3ήναί τινας συσχε9έντας από του έπαρχου της πόλεως λι9οβόλους.
20 Ibid. Ρ. 571, 5: Έκάη το πραιτώριον Μοναξίου έπαρχου πόλεως από του δήμου — δια την ενδειαν του άρτου και έσύρη ή καροϋχα αΰτοϋ…
21 Nicole. Le Livre du prefet ou I'edit de I'empereur Leon le Sage sur les corporations de Constantinople. Geneve, 1900. Memoires de 1'Institut Genevois. T. XVIII; G e h r i g. Das Zunftwesen Constantinopels im zehnten Jahrhundert. Hilder-brands. Jahrbucher fur Nationalokonomie. Band 38. 1909; Stockle. Spatromische und byzantinische Zunfte. Leipzig, 1911.
22 Этому вопросу посвящена глава в книге: Stockle. S. 135. Zussammen-hang der spatromischen und byzantinischen Zunfte.
23 Theoph. Chronogr. Ed. de Boor. 232: "Ε9νος Άβάρων είχον τάς κόμας 6πισ9εν μακράς πάνυ δεδεμένας πρανδίοις.
24 Ρ. 30, § 3: Πασά η κοινότης του συστήματος εν καιρώ αγοράς καταβαλλέσ9ω, κα9ώς εΰπορεΐ τις. καϊ ούτως αναλόγως ττ| εκάστου καταβολή καϊ ή διανομή παρά του έξάρχου γινέσΟω. Эта же статья встречается в уставах других двух корпораций (VI, § 8 и IX, § 3). Дословный перевод этой статьи: «Вся община в ярмарочное время облагается сбором согласно имуществу каждого, и сообразно с внесенной каждым долей производится екзархом раздел» — не дает ясного смысла.
