Яшчэ ўчора пачаў апрацоўку “Адной з многіх”, але зрабіў мала. Не варыла галава, то пайшоў да матросаў на “Інспектара інкогніта”. З найлепшымі намерамі фільм, але выкананне шмат у чым прымушае чакаць лепшага. Ды і схожасць з “Рэвізорам” раздражняе. Гэта не “Паліто” і не “Белыя ночы”. А ўвогуле фільм нішто.
Сёння зрабіў, урэшце, “Адну з многіх”. Уласна, перапісаў апавяданне нанава. І стыль, і вобразы зрабіў, і характары. Заўтра дам яму прачытаць, пасля адвязу яго і нарыс у рэдакцыю і здам на машынку, вазьму ганарар і сустрэнуся недзе з хлопцамі. Яны за гэты час зойдуць у крайкам наконт камандзіровачных, а пасля разам зойдзем на радыё і тэлебачанне.
А сёння яны рушылі некуды на пляж, а я сяджу і раблю гэты запіс. Пасля пайду на “Я – Куба”. Сцэнар быў у Еўтушэнкі трохі прэтэнцыёзны, у гусце Дабралюбава і інфантыльных хлопчыкаў з УДІК’а, але цікава. Што, хацелася б ведаць, зрабілі з яго Калатозаў з Урусеўскім?
Пад вечар зноў дробненькі дожджык. Смяротная, раптоўная, вострая туга па радзіме. Абрыдла ўжо мне тут. Тое нешматлікае, што ўбачыў, – цікава. Але кветкі не пахнуць (туман з’ядае водар), садавіна дробная. І гэтыя дажджы. І восень прапала (пра лета ўжо і не кажу). А скора ў нас на паплавах, на колкім атаўішчы, між цёмна-сініх старыкоў, са стрэльбай і сабакам… А неба якое празрыстае, і як далёка, далёка, вельмі далёка відаць.
Прыеду – будзе кастрычнік. Зноў зіма. Хутка, нібы ў сне, праляцела лета. І нібы ў сне з гэтай прычыны ледзь не жывёльная туга.
Што, уласна, было за гэтае лета. Праца і праца. Палымянскі варыянт “Каласоў”, артыкулы нікому не патрэбныя, Чалябінск у красавіку, і там вершы і варыянт “Хрыста”. Пасля, у канцы месяца, дамоў, і зноў праца, праца на студыі. Паездка на Гродзеншчыну на ксціны ў канцы мая, вяртанне, васьмідзённая паездка з Рыгорам і Брылём па Рагачоўшчыне і Ушаччыне, і зноў справы. Паездка на Рагачоў, вяртанне, бо прыехаў Геронім, зноў паездка ў Рагачоў ледзь не на восем дзён. <…>
І вось Далёкі Усход. І мала што мы яшчэ тут бачылі.
І ўсё. І праз два дні каляндарны канец лета. Горш за ўсё тое, што я жыву, але жыву не так, як хачу, раблю не тое, што хачу, і ўвогуле раблю мала, увесь час завальваю сваю ж працу з людзьмі, якія мне не дапамогуць, не сустракаю тых, каго хачу кахаць, каго пакахаю, каго чакаю шмат год.
Пане ты мой Божа! Няўжо дзеля таго, каб рабіць тую справу, дзеля якой ты створаны і якую можаш скончыць толькі ты – трэба ўцякаць у скіт ад ілжэпрыяцеляў, ілжэжанчын, ілжэлюдзей, ілжэдумак.
І, калі трэба, – дзе ён, гэты скіт? А калі проста ўцячы ў нейкую леснічоўку – як сумясціць з гэтым жаданне віруючай дзейнасці сярод сабе падобных і яшчэ жаданне шукаць і знайсці тую адзіную жанчыну, з якой я, моцны і так, буду бязмерна моцны і – няхай нават не зусім шчаслівы, але і не сонны, не будні, не той, хто думае аб злотых і туфлях.
Пэўна, досыць з мяне і таго шчасця, якое ў мяне ёсць, тых рэдкіх яго імгненняў, якія мне дадзены, і імкнення да лепшага, якое ўва мне ўвесь час жыве.
Але мне мала гэтага, мала, мала. Я свядома скараціў бы сваё жыццё, абы мець больш і жыць паўней.
А ўрэшце, хай будзе, што паложана лёсам, нават горшае. Не трэба, не варта наракаць.
30 жніўня
Учора такі схадзіў на “Кубу”. Што можна сказаць? Сцэнар усё ж лепшы.
Вельмі кепска, калі дамінанта на баку кагосьці аднаго, які забірае сабе ўсё. Справа сцэнарыста як справа Чайкоўскага, справа рэжысёра з аператарам – справа Рыхтэра або Тасканіні. Перайначваць нельга, але ў кожнага свая трактоўка. Але калі нехта выкідае кавалкі, робіць якія сам хоча паўзы, вытырквае нязначнае – гэта ўжо не інтэрпрэтацыя. Можна латаць дзіркі сцэнарыя кепскага і зрабіць яго лепшым, але сцэнар някепскі гэтага не патрабуе. А тут Урусеўскі ўсё забраў сабе. Цягнецца і цягнецца сама па сабе вельмі ўразлівая сцэна танца ў навеле аб прастытутцы. І гэта, магчыма, добра. Але, напрыклад, бясконцыя прабегі студэнта па суцэльна шкляным будынку – гэта ўжо нейкі канструктывізм ад кіно, нічога не дае і толькі прымушае казаць: “Ах, як прыгожа!” У доме кіно, магчыма, будуць апладзіраваць, а мне ні да чаго. І гэта, і разгон дэманстрацыі вадою (вельмі эфектны!) перашкаджаюць разгорнутай псіхалогіі героя. І не толькі тут, але і ў навеле аб зловах паўстанцаў (“Я – Фідэль”), і ў навеле аб селяніне, які не хацеў ваяваць.
Усё гэта вельмі здорава. Шмат хто будзе цяпер глядзець на прыроду Кубы вачыма аператара. Ну а на яе людзей? Не ведаю. Людзей за выключэннем першай і другой навелы амаль не бачу. Замест іх біданвілі, пальмы, белы цукарны трыснёг, белыя пальмы.
І канец з маршам – нікуды, хаця, можа, і не ад іх залежаў. Сапраўдны, мужчынскі канец, не разлічаны на дамачак і на дамачак у портках з камітэта кінематаграфіі, – той, калі снарады выбухаюць пад нагамі ў чалавечага ценю, а чалавек ідзе.
Шмат і выкінута добрага, шмат добрага і сціснута тым, што трэба было даць большы абшар пальмам, сярод якіх уцякае ўцякач.
Словам, як заўсёды ў нас, як амаль заўсёды. Усё, здаецца, ёсць, а станавога хрыбта няма.
3 верасня. Пятніца
30-га схадзіў да Валеры, даў яму прачытаць “Адну з многіх”, з’ездзіў на студыю, здаў яе і артыкул на машынку, узяў у Рудага пераклады вершаў, атрымаў ганарар, сустрэўся пасля таго з хлопцамі і… дзень прайшоў у цяганіне па розных там рэдакцыях і іншым. Урэшце, як і наступны дзень, як і першыя два дні верасня.
Проста аж задушліва: тэлецэнтр – нядзеля, няма патрэбнага чалавека, рэдакцыя “Красного знамени”, зноў тэлецэнтр, трасца, халера.
Пакуль не пазванілі з крайкама – уладзівастоцкі парадачак не прабіць было і снарадам, тратылавы эквівалент якога – прынамсі 100 кг.
І ўсё ж зрабілі на нядзелю паласу ў газету, у тую ж нядзелю выступаем па тэлебачанні – і ўсё такое. Ехаць пакуль нельга. За лета спасціг Прымор’е другі патоп. Усё заліта – жах.
Сённяшні дзень пачаўся страхалюдна. Страшная думка аб дарэмнасці ўсяго, што робіш. І поўная марнасць жыцця ўвогуле: заблытаўся, няма мэты, нічога не раблю, а і пачну рабіць – сэнсу не больш, чым у лайдацтве. Вось 1-га напісаў “Бахайскую чарапаху” і “Легкаважную песеньку” – ну і што?!
Няма жонкі, адчуваю патрэбу ажаніцца як мага хутчэй – а жанчыны такой, здаецца, няма, хоць я, можа, і памыляюся. Ну і г.д.
Пайшоў на працу. Адзін. Атрымаў лісты, на рабоце вычытаў артыкул. І дадому. І тут жыццё паднесла мне адзін са сваіх шматлікіх сюрпрызаў. Празрысты, усёразумеючы і ўсепранікальны настрой. Як у эпілептыка перад прыпадкам. Стала да таго светла – нельга зразумець чаму, – нібыта малы ўваходзіш раніцаю ў росны сад.
Хлопцы былі дома. А мы хадзілі па горадзе. Салют грымеў над караблямі. Навальніца насоўвалася, і ў адказ ракетам успыхвалі зарніцы. А які да гэтага быў захад, якія вежы хмар на барве, і ўсё гэта над агнямі караблёў. 4 перавернутыя птушкі, малая трапецыя, вялікая і выразная трапецыя, трохкутнік і зноў перавернутыя птушкі.
І якое было потым шаленства агню. Зоры, патокі, у якія яны часам рассыпаюцца; ракеты, што падаюць у ваду і гараць пад ёй, як водбліск фараў “Наўцілуса”. Дымныя смерчы, якія сплятаюцца ў кроны дзівосных дрэў, у пераблытаныя сцябліны імху, у бог ведае што яшчэ.
Шмат будзе яшчэ такіх дзён. А сум? Што ж, пэўна, ён таму, што жыццё, як вада, цячэ праз пальцы.
А яно не цячэ. Яно патроху ўсё ж асядае пясчынкай вапняку, будуе свой сталактыт. Дасць Бог – збудуе.
6 верасня. Панядзелак
У суботу былі ў к/каме ў Жмякіна. Паездкі пакуль няма: Прымор’е спасцігла другая за лета повень. Заліло Усурыйск, Спаск-Дальні, шмат яшчэ пасёлкаў і вёсак. Мала таго, на пачатку месяца, маўляў, чакаюць трэцюю хвалю вады. А год быў добры, і чакалі ад яго шмат.
Сказаў, што тут год на год: адзін год добра або нічога, другі – палавень. І што каб гэтага не было, патрэбны такія вялікія спаруды, такая праца, што нічога такога пакуль зрабіць не могуць, не ў сілах чалавечых. Малюпасенькія рачулкі ператвараюцца ў такіх выпадках у пагрозлівыя плыні.
Ну і часам іншыя радасці. Напрыклад, ранні снег вышэй калена, пад які ідзе соя (яна ўвогуле культура позняя), або тайфуны… Словам, рай для чалавека, які любіць змаганне, неўладкаванасць і вечную няўпэўненасць. Не ведаю, як каму, а мне гэта падабаецца.
Каб не тое, што ёсць Прыдняпроўе, каб не тое, што тут людзі гавораць на мове, якую чуў з дзяцінства, але якая не свая (што я з кожным годам усё мацней адчуваю) – я, бадай, мог бы жыць тут, трохі прызвычаіўшыся.
Адтуль пайшлі ў газету, прагледзелі гранкі вершаў, а пасля абеду пайшлі на студыю і прарэпеціравалі выступленне.
Увечары зноў насунулася залева. Спрачаўся з Рыгорам аб нашым кіно і аб тым, чыім яно стала. Мае рацыю: яно чужое нават па тэмах і манеры выканання. Варагі ўсіх масцяў робяць з яго што хочаш, толькі не мясцовае мастацтва, а таму яно і міжнароднага рэзанансу не мае.
