Владимир Орлов - Гамсахурдзiя - наш чалавек (на белорусском языке)

Уладзiмiр Арлоў

Гамсахурдзiя - наш чалавек

На плоце наклеены нясьвежы нумар газэты "Правда". Друкаваны орган прыпыненай партыi абураецца, што мумiю правадыра хочуць вынесьцi з маўзалею й па-хрысьцiянску аддаць зямлi побач з магiлаю мацi. Аргуманты па-бальшавiцку грунтоўныя: вось памруць, маўляў, Мiхаiл Сяргеевiч з Раiсай Максiмаўнай, i заманецца некаму пахаваць iх на Стаўрапольшчыне, каля магiлы мацi былога генсека... Мiж тым, прэзыдэнт не вылазiць з тэлевiзара, прэзыдэнцiха ўчора паведамляла народу, што "передвижники внесли большой вклад в искусство", а прэзыдэнтава мацi днямi яшчэ сядзела на лавачцы пры сваёй сьцiплай стаўрапольскай хацiнцы, казала тэлегледачам, што Мiша быў актыўны камсамолец, i таксама памiраць нiбыта не зьбiралася.

А можа, "Правда" нешта ведае?..

Карацей, думай, што хочаш.

Побач з газэцiнаю матляецца аб'яўка: з 30-га маршрутная таксоўка ў аэрапорт хадзiць ня будзе ў сувязi з паломкаю. А сёньня толькi 25-га. Адкуль вядома, што акурат празь пяць дзён маршрутка паламаецца - загадка.

Але ўсё гэта драбяза.

Вось праблема, вартая iнтэлiгентнага мужчыны: дзе я знаходжуся?

Вакол кiпарысы, горы, жанчыны й гандлёвыя кропкi Абхаскай Савецкай Сацыялiстычнай Рэспублiкi, якая ўваходзiць у склад СССР. Але адначасова яна ўваходзiць i ў Рэспублiку Грузiю, якая ў СССР не ўваходзiць.

Ёсьць толькi адзiн спосаб дабраць тут нейкага сэнсу. Яго завуць Бора Гальперашвiлi. Гэты абхаскi жыд, здаецца, нiколi ня быў нi акцябронкам, нi пiянэрам, не вучыўся нi ў школе, нi ў ВНУ, а ад нараджэньня, паблiскваючы заплылымi тлушчам разумнымi вочкамi, стаяў за стойкаю аднаго з прыморскiх пiцундзкiх бараў зь непрэтэнцыёзнаю назваю "Бар".

З Борам мы пазнаёмiлiся яшчэ на досьвiтку перабудовы, калi аднойчы так заўзята падтрымлiвалi дэмакратычныя працэсы, што потым давялося падтрымлiваць нас. Тады, памятаецца, пляшка цынандалi каштавала ў "Бары" два рублi, а гарачы сакаўны хачапуры - сорак капеек.

Час не спрыяе чульлiвасьцi, i мы з Борам сустракаемся па-мужчынску стрымана. Памiж намi адбываецца першы дыялёг.

- Господин Боря, - кажу я, - изможденный организм жаждет бутылочку цинандали и один хачапури.

- А что, дорогой, - пытаецца "господин Боря", - Белоруссия тоже отделилась?

- А как же, - адказваю я, падазрона пазiраючы на загадзя адкаркаваную пляшку без налепкi, а потым на Бору.

Спакойна вытрымаўшы мой позiрк, Бора цiкавiцца:

- А какая у вас будет валюта?

- Драньки и майсюки, - не змаргнуўшы, адказваю я.

- Интересные названия, - з павагаю кажа Бора.

- Причем, в одном драньке будет 99 майсюков, - помсьлiва дадаю я.

Бора настолькi ўражаны складанасьцю нашай грашовай сiстэмы, што хавае адкаркаваную пляшку без апазнавальных знакаў i адкаркоўвае новую, з налепкай.

- А почему 99, а не 100?

- Потому, что один уже есть.

Гэта мая дробная помста за таямнiцу Абхаскай ССР. Няхай ведае, што й мы ня ў рэшаце яешню смажым.

З пляшкаю залацiстага цынандалi за восем рублёў, з хачапуры амаль бяз сыру й бяз масла, затое за траячку, i зь фiлiжанкаю з адбiтым вушкам (шклянкi ў Абх.ССР цi ў незалежнай РГ ужо скончылiся) я йду да мора й выбiраю сабе абгладжанае хвалямi й выкiнутае ўрэшце на бераг бервяно.

Шторм быў учора. Сёньня зялёныя хвалi ласкава лiжуць бераг. Раз-пораз пенлiвы язык мора дастае да самага бервяна. Тады каменьчыкi ўспыхваюць i пералiваюцца рознымi колерамi, ды хутка зноў робяцца шаравата-аднатоннымi, i толькi рэдкi зь iх не губляе свае барвы.

Зьверху грэе сонца, зьсярэдзiны - цынандалi, зьнiзу - утульнае цёплае бервяно. Магчыма, яго кiнулi ў хвалi турэцкiя працоўныя, каб дапамагчы працоўным незалежнае РГ (цi Абх. ССР) пераадолець энэргетычны крызыс, якi змушае на ўсiм гэтым абшары (незалежна ад уваходжаньня цi неўваходжаньня ў СССР) з 12-цi да 17-цi вырубаць электрычнасьць.

Але выпiць першую фiлiжанку за турэцкiх працоўных я не магу. Бо ў такiм разе мне нiколi не даруе беларускi паэт, прозьвiшча якога я беспардонна выкарыстаў у размове з Борам Гальперашвiлi.

Першыя глыткi я п'ю за Лёню Дранько-Майсюка. Цяпер мяне грэе ня толькi сонца, бервяно й цынандалi, але i ўспамiн пра Лёню. Гэта ён, Лёня, напiсаў мне на сваёй апошняй кнiжцы аўтограф:

Валодзя, дружа, жарты - жартамi,

Ды трэба й гэткага чакаць,

Што будзем хутка з парыжанкамi

Па-беларуску размаўляць.

Я ня супраць. Праўда, парыжанак мне хочацца замянiць на фiлiжанкi. Тады атрымаецца больш сьцiпла й блiжэй да жыцьця...

Палiтыка на гэтай блаславёнай зямлi прысутнiчае сёньня ва ўсiм, нават у цынандалi.

Калi я п'ю за здароўе турэцкiх працоўных, iмя Леанiда Васiлевiча Дранько-Майсюка ў маёй сьвядомасьцi ўжо цалкам выцесьненае iншым - Зьвiяд Канстанцiнавiч Гамсахурдзiя.

Калiсьцi ён змагаўся за правы чалавека, яго садзiлi, ён нiбыта каяўся, выходзiў на волю, зьбiраў дэманстрацыю й вёў яе да Мцхецкага храму. Насустрач Зьвiяду Канстанцiнавiчу выяжджаў Эдуард Амвросiевiч Шэварднадзэ, якi, сеўшы ў крэсла першага сакратара грузiнскага ЦК, перасаджаў, кажуць, 30 тысяч гэтак званых спэкулянтаў i ценевiкоў, за правы якiх, называючы iх прадпрыймальнiкамi, ваюе цяпер у "Движении демократических реформ".

А тады верны ленiнец, брэжневец i андропавец Шэварднадзэ, раскрылiўшы рукi, iшоў насустрач дэманстрантам.

- Чаго ты хочаш, сынок? - пытаўся ён у Гамсахурдзii, спрабуючы абняць яго.

- Нiякi я табе не сынок, - хмурна абзываўся сын клясыка грузiнскае лiтаратуры дысыдэнт Зьвiяд. - У мяне адна мацi - Грузiя, i ты яе прадаў.

Гамсахурдзiю зноў садзiлi, i ўсё паўтаралася. Пра гэта распавядаў мне гадоў дзесяць таму знаёмы грузiнскi мастак - памiж злоснай антысавецкаю показкай пра тое, як Брэжнева вадзiлi па Эрмiтажы (Вось, Леанiд Iльлiч, Гоя, а вось "Дзяўчынка на шары" Пiкаса. - А гэта што за малпа? - А гэта, Леанiд Iльлiч, люстэрка. - А-а, Таркоўскi...), i блюзьнерскай показкай пра тое, як Гiвi намаляваў мадону, аднак "слишком балшой малчык палучился".

Першая пляшка цынандалi, як i часiны застою, калi яна каштавала ня больш за два рублi, ужо сталася гiсторыяй.

У Боры бяруць марозiва салдацiкi Савецкай армii. Лыжачкi ў Абх.ССР (цi ў незалежнай РГ) ужо скончылiся, i Бора падае марозiва зь вiдэльцамi. Воддаль спыняецца машына з трыма грузiнскiмi гвардзейцамi, i памiж мною й Борам адбываецца другi дыялёг.

- Боря, ты хотел бы служить в национальной гвардии?

- ...национальная гвардия... и... - вытанчана й прыгожа лаецца Бора.

- Боря, а в Советской армии ты служил?

- Советская... и... армия... и... - Бора лаецца непрыгожа й нявытанчана.

Вяртаючыся да бервяна, я знарок раблю кругаля, каб прайсьцi побач з нацыянальнымi гвардзейцамi й падараваць аднаму зь iх бел-чырвона-белы значак.

- Ты за Гамсахурдиа? - замест якога-небудзь значка наўзамен, пытаецца гвардзеец, i тры пары цёмных вачэй глядзяць на мяне, нiбыта тры дубальтоўкi.

- Я за демократию, - абачлiва адказваю я пад гэтымi трыма сэктарамi абстрэлу.

- Проходи, - кажа гвардзеец.

Цынандалi з новае пляшкi пераконвае, што вадаправод у "Бары" з 12-цi да 17-цi пакуль што не адключаюць.

Бервяно, мора й цынандалi зноў скiроўваюць мае думкi да загадкi - дзе я знаходжуся? - i да асобы, якая гэтую загадку ўвасабляе.

Чарговая пабыўка Гамсахурдзii на волi атрымалася такая працяглая, што дысыдэнт здолеў ператварыцца ў прэзыдэнта.

Народ любiць свайго прэзыдэнта батона Зьвiяда Гамсахурдзiю. Нiякага сумневу ў гэтым не пакiдае ўчарашнi нумар "Вечернего Тбилиси", што тырчыць у мяне з кiшэнi. "Напрасно враги Грузии, - напiсана ў iм на першай старонцы, тешат себя надеждой, что наш народ устал в борьбе за независимость и демократию. Он неутомим, как и его Президент. Проискам врагов мы противопоставим сплоченность и единство. Те же, кто выступает против народа, будут сурово наказаны".

Ад гэтых суворых слоў лёгкi хмель пакiдае мяне, i я пасьпешлiва напаўняю фiлiжанку, каб адагнацца ад халоднае думкi, цi не выступаю я супраць народу, што супрацьпаставiць мне сваю згуртаванасьць i адзiнства.

З газэтнае паласы на мяне дапытлiва глядзiць дарагi батона прэзыдэнт. "Хай смутак нiколi ня росiць вачэй тваiх добрых i ясных", - выплываюць на памяць словы зь лiста беларускага народу да вусатага суайчыньнiка дарагога батона прэзыдэнта.

Тамсама, на першай старонцы, пад партрэтам дарагога падвярстаны лiст армянаў, якiя дзякуюць "и лично дорогому президенту" за адкрыцьцё ў грузiнскай школе армянскае клясы.

Учора ўвечары, калi далi электрычнасьць, па першай праграме TV паведамiлi, што ў Тбiлiсi за арганiзацыю забастоўкi арыштавалi старшыню грузiнскага дзяржтэлерадыё й яшчэ дзевяць апазыцыянэраў. Тэлежурналiсты па-ранейшаму бастуюць, i па тбiлiскай праграме йдуць адно iнфармацыйныя выпускi й амэрыканскiя баявiкi.

У вечаровым выпуску паказваюць мiтынг. На iм выступаюць: прыгожая жанчына ў чорных панчохах, непрыгожая жанчына ў чорных панчохах i з вусамi, неiнтэлiгентны мужчына ў чорных акулярах з падазрона аттутураным крысом пiнжака й сам батона прэзыдэнт. Ён чыста выгалены, але ўсё адно цяжка пазбыцца моцных асацыяцый з фiдэлеўскай смаляной барадою. Над натоўпам падымаецца збой партрэтаў дарагога батона.