Ходкевич Тарас
Сад у квеценi (на белорусском языке)
Тарас Хадкевiч
Сад у квеценi
- Зноў наша Гануля выскаляе зубы з гэтым ветрагонам. Чуеш? - седзячы адвячоркам на лаўцы ля сваёй хаты з патухшай люлькай у руцэ, бурчаў Антось Грынюк. Словы яго былi адрасаваны жонцы, Прасеннi, што iшла з поўнымi вёдрамi ад калодзежа на агарод: якраз пара была палiваць градкi.
Параска паставiла вёдры на зямлю, змахнула ражком белай хусцiнкi кропелькi поту з маршчакаватага, пачарнелага ад сонца i гадоў твару, зрабiла выгляд, што слухае. Да частай бурклiвасцi старога яна прывыкла, але прапусцiць мiма вушэй яго словы аб дачцэ азначала б няўвагу, абыякавасць, а з-за гэтага Антось яшчэ больш разбурчаўся б.
За агародам i ўтульным садком Грынюкоў пачынаўся калгасны сад. Ён шырокiм паўколам ахiнаў вёску, як бы разбягаючыся роўнымi ланцужкамi беластвольных яблынь i iгруш далёка ў палi. Калi i ў маленькiм Антосевым садку ў гэтую пару вясны было надзвычай хораша - белапенная квецень аздобiла кожнае дрэўца, ахутаўшы iх мяккiм чароўным ззяннем, - дык у вялiкiм калгасным садзе бушавала сапраўднае мора квеценi. Нiбыта бялюткiя пышныя аблачынкi з ружовымi, аранжавымi, фiялетавымi адценнямi ў вечаровым сонцы апусцiлiся над зямлёй ды так i павiслi, ледзь-ледзь не дастаўшы долу.
Адтуль, з саду, далятала вясёлая гамана - то дзявочая прыпеўка, то выбух смеху, то пералiў звонкагалосага гармонiка. I ў гэтай гамане Антось распазнаваў голас сваёй дачкi Ганулi. Яна, канечне, там, але з кiм i каму з хлопцаў аддае перавагу, аб гэтым ён мог толькi здагадвацца.
- Чаго гэта цябе так турбуе? Каму ж i весялiцца ў такi час, як не моладзi! - праказала Параска, стараючыся захаваць вонкавы спакой.
Антось павёў махнатымi бровамi, у якiх быццам серабрылiся маленечкiя пялёсткi яблыневай квеценi, i сказаў з унутранай перакананасцю:
- Цi я супраць?.. Ды толькi Ганульчына кампанiя не падабаецца мне, вось што.
- Якая кампанiя?
- Ды гэты выскачка-аграном...
- Чым жа ён благi? Хлопец як хлопец.
- Не люблю яго - i ўсё! - нiбы адрэзаў Антось.
- Ат, - не вытрымала Параска. - Бубнiш от сабе i бубнiш ад няма чаго рабiць.
Яна падняла вёдры i, згорбiўшыся больш звычайнага, пацiху, каб не расплёскаць ваду, пайшла ў агарод.
"Ад няма чаго рабiць - от жа скажа!" - пакрыўджана падумаў Антось i доўга яшчэ глядзеў ёй услед, бачачы, як у вёдрах адбiваецца вадкiм золатам сонца на заходзе.
З-за яблыневай кiпенi тым часам данеслася задзiрлiвая песенька з фiльма, што на днях паказвалi ў клубе:
Кучаравая дзяўчынка,
Што абходзiш ты мяне?
Ды ўсё бокам, ды ўсё бокам,
I не глянеш на мяне.
Антось збiраўся ўжо схаваць люльку ў кiшэню i пайсцi дапамагчы жонцы палiваць градкi, але песенька нечакана навяла на роздум.
Цi ж ён вiнаваты, што неяк неўпрыкметку падкралася да яго немач? А быў жа i ён чалавек хоць куды. Бывала, нападзе кашаль або пачне пакалваць у грудзях - не зверне i ўвагi. "Ведама, куру зашмат, i тытунь заўжды крэпкi, лiха на яго. Не бяда - пройдзе". Яшчэ якi год назад без кiйка хадзiў, вёрст за трыццаць у дзень мог адмераць. А тут з дня на дзень ные i ломiць спiна, цяжка ў грудзях, падцягвае нагу. Доктар прыпiсвае ўсякiя парашкi i таблеткi, мiкстуру для расцiрання. Ды не надта верыцца ў iх сiлу. Не тыя гады. Нi парашкамi, нi расцiраннямi не вернеш ранейшага.
З-за гэтага ён не часта паяўляецца i ў калгасным садзе, добрая палавiна якога - справа яго рук i ўмельства. Часам зойдзе, цяжка накульгваючы, пастаiць ля якога-небудзь любiмага дрэва, - а такiх у яго шмат, - памацае галiнкi, пасумуе, уздыхне i, азiрнуўшыся вакол, крочыць дахаты. Аднавяскоўцы ведаюць яго даўнiя клопаты аб садзе, ды чамусьцi з нейкага часу не вельмi цiкавяцца, як ён пачувае сябе, чым жыве
Антось Грынюк, адно хiба што i можна пачуць у размовах:
- Астыў дзядзька Антось да сваёй любiмай справы. Супакоiўся, астыў...
Хiба ж астываюць да такога!.. Не ў адным здароўi тут справа. Летась прыслалi ў калгас маладога агранома з сельскагаспадарчай акадэмii. Нiшто сабе хлопец i з выгляду i па натуры. Замалады, праўда, з вецярком яшчэ ў галаве. Спачатку той ставiўся да Антося з павагай, раiўся з iм, а потым усё часцей - у спрэчку: "Не, Антось Iванавiч, гэта мы будзем рабiць не так, а гэтак. Я быў на практыцы ў Брылёўскiм саўгасе, дык там, ведаеце..." - i пачне чытаць цэлую лекцыю. Гэта яму, Антосю Грынюку, якi не канчаў нi тэхнiкумаў, нi акадэмiй, а вунь якi сад вырасцiў, на дзiва i на ўцеху людзям!
"Хлапчук, ветрагон... Ну i рабi як хочаш, а я сваё адпрацаваў", вырашыў Антось i, калi аграном пасля гэтага звяртаўся да яго за парадай, адказваў хмура, абыякава, абы адчапiцца. Але лёгка сказаць "рабi як хочаш", а на справе - сэрца балiць за кожнае дрэва, за кожны кусцiк у тым раскошным садзе. Там усе сцежкi праходжаны, усе закуткi агледжаны безлiч разоў i знаёмы, здаецца Антосю, кожная былiнка, краска, лiсцiк. Спытайся - ён табе без замiнкi скажа, якая яблыня i калi першая пачне асыпаць цвет... I не можа стары не сачыць хоць бы назiркам за тым, што там робiцца...
Звечарэла. Сонца зайшло, пакiнуўшы ярка-халоднае зарава. Адразу пацягнула аднекуль з поля такой свежасцю, што Антось здрыгануўся - востры халадок нiбы працяў ватоўку. "Праўду, вiдаць, гаварыла радыё: можна чакаць замаразкаў", - з неспакоем падумаў ён. У яго ў садку ўсё было падрыхтавана на гэты выпадак - ляжалi кучкi саломы з леташнiм лiсцем i гноем, толькi падпалiць бы ў час, калi тое здарыцца. А што ў вялiкiм садзе? Гануля казала, што i яны не забываюць пра магчымыя замаразкi. Але не так лёгка iм паверыць... У iх вунь што ў галаве - "i не глянеш на мяне" - вецер... Забудуцца на ўсё на свеце з-за пагулянак сваiх.
Вёска ажыла, як i заўсёды ў такi вячэрнi час. Тарахцелi калёсы, гаманiлi людзi, вяртаючыся з поля, рыпелi асверы над калодзежамi, рыкалi каровы, iдучы з пашы. З агарода выйшла Прасення, сустрэла сваю Чырвонку на вулiцы, загнала ў двор, вынесла пойла i пайшла за даёнкай. Антось устаў i пацiху пашкандыбаў у хату. Ён запальваў лямпу, што вiсела над сталом, калi прыбегла Гануля. Жвавая, стройная, у квяцiстай паркалёвай сукенцы i ў вышываным фартуху, яна як бы прынесла ў хату свежасць вечара i пахi садовай квеценi.
- Ну як ты, татка? - бесклапотна, звыкла, як i штодзень, калi прыходзiла з работы, спыталася яна.
- А што мне... З хаты ў двор ды з двара ў хату. Пасядзiш на сонцы ўдзень, яно як быццам i лягчэй. Не туды ўжо гляджу, блiжэй да зямлi хiлюся.
- Нешта ты зусiм размяк, - з ласкавым папрокам сказала Гануля. Зарана паддаўся немачы. Ды i сядзiш у адзiноце, сумна, вядома. Да нас у сад завiтаў бы як-небудзь, тут жа адзiн крок.
- От бо - адзiн крок, - перадражнiў яе бацька. - Чаго я не бачыў там? Вы i без мяне спраўляецеся. Чуў я, як з прыпеўкамi ды смяшынкамi сад даглядаеце.
- Стараемся, - не надаўшы значэння яго апошнiм словам, згадзiлася дачка, - хочам, каб добра было... Рыгор Якубавiч вось часта пытаецца пра цябе...
- Хто гэта? - Антось знаў, аб кiм iшла гаворка, але знарок прыкiнуўся, быццам не памятае такога.
- Аграном наш.
- А-а...
- Кажа: зайшоў бы, але дзядзька Антось штосьцi непрыязны да мяне, гаварыць не хоча. Недалюблiвае, вiдаць.
- Праўду кажа. Недалюблiваю.
- Завошта?
- За тое, што фанабэрыцца, нiбыта ўсё ведае. Матчына малако на губах не абсохла, а ўжо камандуе, як сталы. З акадэмii цi адкуль яшчэ там, падумаеш...
- Дарэмна ты, тата, - запярэчыла Гануля. - Чалавек ён старанны i сумленны. Так, скончыў акадэмiю, а гэта ж значыць што-небудзь! Ясна, нямала ведае i павучыць iншага можа... Ды зiрнуў бы ты, як у нас усё дагледжана ў садзе... Цвету сёлета, як нi ў адну вясну.
- Ладна ўжо... А вось цi ведаеце вы, што халадэча насоўваецца? Ударыць замаразак - i што з вашага догляду...
- А ў нас пасты на ноч ставяцца.
- Пасты-ы... Да ранiцы гулi ў клубе, а потым не разбудзiш. Хiба я не ведаю?
- Ах, дарэчы, - схамянулася Гануля, - мне якраз у клуб трэба збегаць... Павячэраю потым.
Яна зайшла ў другi пакой, выйшла адтуль у цёмным шоўкавым плаццi, наверх якога была надзета ярка-чырвоная, з белымi ўзорчыкамi вязаная кофтачка, пакруцiлася перад люстэркам i шмыганула праз сенцы на вулiцу.
- Бегай, бегай, дзеўчанё, - дабегаешся, - незычлiва праводзячы яе позiркам, уголас вымавiў Антось, хоць у душы адчуваў, што злавацца на дачку не было падставы.
- Ох i бурклiвы ты стаў, бацька, - папракнула яго Прасення, несучы з сенцаў гладыш свежага малака. - Усiм ты незадаволены, да ўсяго чапляешся. Цi ты хочаш, каб i Ганулька сядзела з табой i вохкала, слухаючы цябе? Няхай i пагуляе дзяўчына. Глядзiш - i зяць добры знойдзецца.
- А-а, знойдзецца якi-небудзь ветрагон на тваю галаву.
- Чаму на маю, а твая - дзе?
- Ат, - махнуў рукой Антось. - Давай вячэраць.
Яны моўчкi павячэралi, потым Прасення паслала старому пасцель i, калi ён раздзеўся i лёг, доўга i старанна расцiрала яму спiну. Скончыўшы, пайшла яшчэ завiхацца па гаспадарцы. У хаце стала цiха, чулася толькi шорганне ног Прасеннi, ды аднатонна цiкаў маятнiк гадзiннiка на сцяне. На гадзiннiку былi намаляваны яблынi ў квеценi, але як далёка было гэтаму малюнку да таго, што бачыў Антось у гэтыя днi ў садзе.
