Меў былы кiнамэханiк, апрача гарэлкi, яшчэ адну жарсьць - радыётэхнiку. У школе нават марыў у радыётэхнiчны iнстытут паступаць, а ў восьмай клясе, знайшоўшы ў нейкiм часопiсе схему, змайстраваў электрагiтару. Iнструмэнт гэты быў у той час вялiкай рэдкасьцю - паглядзець на яго нават з Азярышча прыяжджалi. Лябёдка зь iм на канцэртах выступаў, да клюбнай радыёлы падключыўшы. Ну, а як ужо ў войска iшоў, падараваў гiтару Лёшку Мандрыку, сыну загадчыцы клюба. Лёшка таксама на канцэртах брынкаць узяўся, хоць граць i ня ўмеў. Але брынкаў нядоўга - штосьцi там у гiтары замкнула, i Лёшку падчас канцэрту токам смальнула. Мандрычыха пасьля таго гiтару аб клюбны ганак разьбiла i чутку пусьцiла, што Лябёдка Лёшку халеру тую падараваў, каб са сьвету зьвесьцi.
З войску - а служыць яму давялося ў нейкай дужа сакрэтнай часьцi - Лябёдка вярнуўся зь сяржанцкiмi лычкамi на пагонах i з "корачкамi" радыёмэханiка ў кiшэнi. Уладкаваўшыся кiнамэханiкам, ён першыя паўгоду не вылазiў з кiнабудкi: самаробны тэлевiзар майстраваў, а змайстраваўшы - у п'янку кiнуўся. Аднойчы да таго дапiўся, што сеў на распалены лiтавальнiк i апошнiя свае штаны прапалiў. Пасьля таго выпадку больш тэлевiзарамi не захапляўся, а ўсё сваё начыньне: лiтавальнiк, лямпы з кандзёрамi i кавалак канiфолi Мiшку Бадунову падараваў...
- Ванька, чуеш?! - прашамацела ля вуха, i Iван выцягнуў галаву з падушкi. - Кашу еш, у печы стаiць... Я на фэрму. - На кухнi пстрыкнуў выключальнiк, нема вякнуў кот Барыс - мацi, вiдаць, наступiла яму на хвост, i Iван, паморшчыўшыся, зноўку ўтоўк галаву ў падушку. Хвiлю ён ляжаў, потым усхапiўся на ногi, прабег на кухню i, наставiўшы струмень у памыйную мяднiцу, прашаптаў: - Еду.
II
З Дабранскай гары, на якой стаiць сталоўка, вёска бачная як на далонi. Сёньня нядзеля, людзей не вiдаць, адно што на Траянчысiным двары завiхалася некалькi постацяў, туркацеў трактар ды чулася бязладная гамонка. Iван прымружыўся, пазiраючы ў бок Траянчысiнага двара, i мiжволi пасьмiхнуўся. Ну, вядома: Хведзька Траян зноўку дзялiў са сваёй сястрой угнаеньнi з матчынага сьвiнюшнiка. Загнаўшы на падворак трактар, Хведзька з жонкаю ўскiдвалi на трактарны вазок парсючыны гной, а сястра ягоная, Фроська - ускудлачаная, у квяцiстым халаце - стаяла на вазку i скiдвала гной долу.
Хведзька з Фроськаю ўжо ня першым разам матчына дабро дзялiлi. Летась нават таварыскiм судом судзiлiся i па пятнаццаць рублёў штрафу атрымалi. Iван на тым судзе якраз за сьведку быў. Яму i цяпер карцела пабегчы на Траянчысiн падворак ды паглядзець, як там усё будзе, але ж трэба было чакаць Лябёдку. Пагатоў, жалезны гараж, якi стаяў каля Лябёдкавай хаты, быў прачынены, i гэта наводзiла на думку, што сябрук ужо недзе лётаў на сваёй "Панонii" i мог зьявiцца ў любую хвiлiну.
На вясковую вулiцу тым часам пачалi выбягаць кабеты, старая Траянчыха ўголас залямантавала, Iван стаiў дых, чакаючы развязкi, але нiчога такога ня здарылася: Фроська нечакана зьлезла з вазка, Хведзька ўлез у кабiну, i трактар, напоўнiўшы навакольле белым дымам, паволi выехаў з падворка.
Убачыўшы такое, Iван незадаволена скрывiўся: летась было цiкавей. Летась Фроська братавай пад вока лiхтар наставiла i гной на галаву ўскiнула. Пятнаццаць рублёў штрафу за тое атрымала. На суд тады ўся вёска сышлася, нават з Гатава папрыходзiлi. У дзьвярах стаялi, а загадчыцы клюба Мандрычысе, якая судзьдзёй была, ад задухi i хваляваньня млосна стала.
Прыгадваючы ўсё гэта, Iван агледзеўся, разважаючы, чым бы гэта заняць рукi, а ўбачыўшы на сьцяне сталоўкi пакарабачаную трубку, у якой, па iдэi, павiнен быў тырчаць чырвоны сьцяг, стаў накiдваць на яе сваю вушанку. Зь пятага цi шостага разу яму гэта ўдалося, Iван задаволена пацёр рукi, агледзеўся, шукаючы якую палку, i ў гэты момант чуйны слых ягоны вылучыў зь бязладнага туркаценьня трактара дробны ляскат Лябёдкавай "Панонii".
Матацыкал ляскатаў з натугаю, i, што самае дзiўнае, за сьпiнаю Лябёдкавай сядзела, загалiўшы белыя сьцёгны, загадчыца сталоўкi Пятроўна.
"Куды гэта яны? Цi не ва Ўсьвяцкi раён?" - падумаў Iван i на ўсялякi выпадак прыхаваўся за рогам сталоўкi.
Лябёдкавы драндулет даехаў толькi да сярэдзiны гары. Чхнуўшы, матацыкал заглух, зьехаў з дарогi i занурыўся пярэднiм колам у прыдарожны кювэт.
- Пятроўна, пачакай! - даляцеў да Iванавых вушэй зычны воклiч, але Пятроўна, якая ўжо шыбавала па бальшаку, на той воклiч нават не азiрнулася. Датупаўшы да сталоўкi, кабета перавяла дых - было добра чуваць яе нэрвовае дыханьне, - павярнула ключ i кiнула на парог грукатлiвую завалу.
- Во паразыт няшчасны! - прамовiла Пятроўна, расчынiўшы дзьверы, i ваконныя шыбы палахлiва зумкнулi ад грукату ейных ботаў.
Праз пару хвiлiн ля дзьвярэй сталоўкi цяжка засоп i былы кiнамэханiк. Падагнаўшы матацыкал да слупа, ён таксама перавёў дых, мацюкнуўся, i шыбы зноўку зумкнулi, цяпер ужо ад надраўнага голасу Пятроўны.
- Забiрай сваю халеру! - загадчыца выставiла на ганак валiзу, грукнула завалай i прашаптала тое ж нядобрае слова, якое хвiлю таму прамовiў Лябёдка.
- Пятроўна... давязу! - крыкнуў быў Лябёдка, калi загадчыца рушыла па дарозе, але тая махнула рукой, сiганула цераз кювэт i неўзабаве зьнiкла за прыдарожнымi кустамi.
Iван кашлянуў, выйшаў насустрач сябру.
- А-а! Ваня! - Лябёдкава рука балюча сьцiснула пальцы. - Вось, забылiся ўчора, - кiўнуў сябрук у бок валiзы i выцягнуў з кiшэнi пачак "Беламору".
Папяросiны ў пачку былi пустыя. Лябёдка паспрабаваў быў напхаць у адну зь iх тытуню, але хутка кiнуў гэты занятак i з уздыхам прысеў на ганак сталоўкi.
- Ну як, чуў? - запытаўся сябрук, падхапiўшы валiзу. Размова вiдочна iшла пра дзяльбу ўгнаеньня. - Зноў за сьведку выступаць будзеш? - рагатнуў Лябёдка, ляснуў чамаданнымi зашчапкамi, а Iван пасьля такiх слоў незадаволена плюнуў.
Летась, падчас таварыскага суда, на якiм Фроську Траянiху судзiлi, Iван у кiнабудцы сядзеў, бо ў зале не было месцаў. I вось, калi Мандрычыха пачала пытацца, хто бачыў бойку, усе, хто сядзеў у клюбе, языкi папрыкусвалi ды вочы ў падлогу панурылi. Хвiлiн пяць так сядзелi, нават кашляць перасталi. Тут у Iвана язык i разьвязаўся. Крыкнуў праз адтулiну, маўляў, ён бачыў i аб усiм распавесьцi можа. Мандрычыха тады акрыяла, пачала нешта пытацца, а Iван адказваў, у адтулiну гарлаючы.
Пасьля суда мацi яго цэлы вечар прабiрала, спрабавала нават вушы накруцiць. Фроська ж ейнай сяброўкай была, а Iван на тую сяброўку невядома што нагаварыў...
- Во, бляха... - вылаяўся Лябёдка, узьняўшы чамаданнае вечка, - шэсьць е пяць эс... так i знаў, што паб'ецца.
Выкiнуўшы з валiзы шкляныя аскалёпкi, былы кiнамэханiк iзноў мацюкнуўся, падняўся на ногi, а Iван, згадаўшы пра шапку, пабег здымаць яе са сьцяны сталоўкi.
З Дабранскай гары ляцелi, не адчуваючы пад сабой азадкаў. Вецер пругка бiў у твары, душа сьцiскалася ў камяк, i рот неяк сам сабою адкрываўся. Iвану карцела сьпяваць, крычаць штосьцi насустрач ветру, а аднаго разу, калi "Панонiя", наехаўшы на грудок, адарвалася ад зямлi, заманулася нават куснуць ад захапленьня Лябёдкаву сьпiну.
Яны ехалi ў Вялiкарусiю.
Ужо ад самой гэтай назвы павявала нечым патаемным. Гэтае "Р", гэтае "У", гэтае "С" працiналi разам зь ветрам душу, казыталi яе трапяткiм халадком. Хоць Iвану i раней даводзiлася бываць у Вялiкарусii (езьдзiлi з мацi ў Невель купляць партфэль i чаравiкi), але тое было даўно. Ды i езьдзiлi яны на рэйсавым аўтобусе. А тут гналi на матацыкле, па прасёлачнай дарозе i ня ў нейкi там Невель, а ў нязнаны i загадкавы Ўсьвяцкi раён.
Праехаўшы кiлямэтраў дзесяць-дванаццаць, "Панонiя" пайшла з натугаю, зь неахвотаю, аглушальна страляючы выхлапнымi газамi. Гэтая стралянiна ўзьняла ў паветра навакольных гракоў, i яны, зьбiўшыся ў кучу, кружлялi ў вышынi, перабiваючы сваiм граем матацыклетнае стракаценьне. Цiснучыся да Лябёдкавай сьпiны, Iван зiрнуў угору i з усьмешкаю на вуснах згадаў, як мацi хрысьцiлася аднойчы, пабачыўшы над галавою гэтых чорных птушак.
- Эй, што там у цябе? - гукнуў Лябёдка, таргануўшы правым локцем.
- Дзе? - не зразумеў Iван.
- За пазухай! У сьпiну цiсьне...
За пазухай у Iвана ляжалi ўкручаныя ў газэцiну лусьцiкi.
- Хлеб з маслам. Узяў у дарогу, - патлумачыў Iван, а сябар, крутнуўшы галавой, жартам пракрычаў:
- Лепш бы ты бутэльку ўзяў! Хлеба з маслам нам i так дадуць!
На чарговым пад'ёме "Панонiя" яшчэ раз стрэльнула - хвацка, напята, раскацiста, i Лябёдка, зьехаўшы на ўзьмежак, заглушыў матор.
- Ну i гакае! Што пугаўём лупiць, - захоплена зазначыў Iван, слухаючы гулкае рэха, а зьлезшы з матацыкла, задаволена пацягнуўся.
Сябар мiж тым быў нечым устурбаваны. Прыўзьняўшыся на понажах, ён падняў сядзеньне, выцягнуў з-пад яго нейкую брудную анучку, пасьля чаго прыгнуўся i пусьцiў сьлiну на матацыклетны рухавiк.
- На, зьбегай, змачы ў лужыне, - загадаў ён, працягнуўшы анучку, i Iван, ня цямячы, навошта ўсё гэта трэба, пабег выконваць загад.
Пабоўтаўшы анучку ў халоднай вадзе, ён хацеў яе выкруцiць, але пачуў воклiк: - Ня трэба! - i подбежкам вярнуўся да матацыкла.
- Грэецца, халера, аж нагу пячэ, - Лябёдка пляснуў анучу на распалены рухавiк, i галава ягоная схавалася ў аблачыне смуродлiвай пары.
