- Ну куды?! Куды... вашу маць! - крыкнуў кiроўца, i Йван канчаткова абудзiўся. Шафёр дадаў рухавiку абаротаў, аўтобус скрануўся зь месца, праехаў мэтраў пяць i зноў супынiўся.
- Што, шэф, баiсься, каб скаты не згарэлi? - грымнулi ад заднiх дзьвярэй мужчыны, i Авадзiха, гiдлiва павёўшы носам, прашаптала:
- Апiвуды няшчасныя!
Пасажыры адзiн за адным пачалi выходзiць з аўтобуса, i Йван, якому таксама карцела выйсьцi, з прагнасьцю паглядзеў на прыдарожныя кусты.
- Што, Ванька, выспаўся? - запыталася ў Iвана цётка Авадзiха.
- Выспаўся, - азваўся той i глыбока ўздыхнуў.
- Саступiў бы месца дзяўчыне, а то зусiм гаротнiцу зацiснулi, - прамовiла Авадзiха i, счакаўшы, дадала: - П'янiцы гэтыя.
Бялявая дзяўчына, якую Iван бачыў на аўтобусным прыпынку, стаяла ўсутыч да цёткi, трымаючы на сваiх плячах дарэшты ахмялелыя галовы.
- Чуеш, Ванька? - цётчын локаць тыцнуў пляменьнiка пад бок.
- Ды чую, чую, - незадаволена буркнуў пляменьнiк, пералез цераз мяхi з камбiкормам i, разьмiнаючыся зь дзяўчынай, дакрануўся носам да яе пахкiх кудзерак.
Ад парфумнага паху ў Iвана закружылася галава. Ён замружыўся, увабраў у сябе паветра i нечакана з агiдаю вякнуў. Гэта мэханiзатар Бадуноў, паклаўшы на Iванаў плячук сваю сiвую галаву, дыхнуў у твар густым смуродам часныку, гарэлкi i гаруча-змазачных матэрыялаў. Iван тузануў плечуком, галава мэханiзатара хiтнулася, папаўзла долу i празь iмгненьне знайшла сабе прытулак, заклiнiўшыся мiж пульхнатых грудзей калгаснай бухгальтаркi Крыштаповiч.
Аўтобус натужна загуў на пад'ёме. Правёўшы сумным позiркам кiлямэтровы слуп, якi павольна праплыў за вакном, Iван яшчэ больш скурчыўся, i абражаны нюх ягоны зноў адчуў п'янкi парфумны пах: дзявочыя валасы, бязважкiя, нiбыта аблачынка, панадна сьвяцiлiся на сонцы. Адна валасiнка нават казытнула яму ў носе, i, каб ня чхнуць у такi нязручны момант, ён адвёў нос убок i зь цiкаўнасьцю скасiўся на дзявочыя каленi. Дзяўчына, вiдаць, адчула гэты позiрк, бо ў наступнае iмгненьне каленi дзявочыя стулiлiся i таропкiя пальчыкi пацягнулi долу паркалёвую сукенку.
- Дапаможаш мяхi несьцi, - гукнула, як заўсёды ня ў час, цётка Авадзiха, i Йван пасьля такiх слоў густа пачырванеў. Адсунуўшыся на колькi магчама ад бялявай дзяўчыны, ён пацёр твар далоньню i ўжо без ранейшай апантанасьцi стаў глядзець у вакно. Аўтобус зьбягаў з гары, за вакном зацятай чарадой ляцелi кусты i дрэвы, а па шкле паўзла, час ад часу шаруючы лапкамi празрыстыя крылцы, маленькая шэрая мушка. Каб не глядзець на дзявочыя каленi, Iван зачапiўся вачыма за мушку, але тая, паблукаўшы па шкле, зьнiкла зь вiдавоку.
Аўтобус мiж тым пад'яжджаў да гатаўскай павароткi. Гатаўцы, жыхары суседняй з Бычкамi вёскi, паўскоквалi зь месцаў, уголас загаманiлi, i над Iванавай галавой праплылi да дзьвярэй ганарысты гусак у кашы i вiсклiвы парсюк у торбе.
- Маша, выходзiм! - прагучала сярод людзкой гаманы, i па тым, зь якой заклапочанасьцю бялявая дзяўчына страсянула кудзеркамi, Iван зразумеў, што паклiкалi яе. Гатаўскiя цёткi, узьняўшы над галовамi хатулi i пакункi, рушылi да выхаду. Прапусьцiўшы наперад дзяўчыну, Iван выхапiў з-пад ног сваю пашарпаную валiзу, выпрастаўся на поўны рост, i цётка схапiла яго за руку.
- Ванька, куды ты? Дапаможаш мяхi несьцi! - рэкнула Авадзiха, ды нябож высьлiзнуў зь цётчыных шчымётаў, налёг на сьпiну бухгальтаркi Крыштаповiч, i тая пацягнула яго па салёне, кленучы цiсканiну, п'янюгу Бадунова, якi засьлiнiў ёй выхадную кофту, i ўсё сваё непрыгляднае ўдовiнае жыцьцё.
Уздоўж бальшака шчытнай сьцяною стаяў перасохлы алешнiк. Ён суха трашчаў пад нагамi, шамрэў каляным лiсьцем, а патрапiўшы за каршэнь, непрыемна казытаў узмакрэлую шыю. Адсюль, з пагорку, зарасьнiкi ссохлай вольхi здавалiся адным бязьмежным морам, сярод якога пукатымi выспамi паўставалi чорныя плямы выжарын.
Калiсьцi тут, на гэтым пагорку, стаяла вёска Гатава. Яшчэ й дасюль можна было ўбачыць сярод дзiкатраўя ланцугi заiмшэлых валуноў i аскепкi зьзелянелай цэглы. Вёску немцы спалiлi за два тыднi да падыходу Чырвонай Армii. Ужо i савецкiя самалёты над галовамi лёталi, i кананада чуваць была, ды не ўратавалiся гатаўцы. Партызаны з брыгады "Няўмольныя" ля пераезду дывэрсiю ўчынiлi: пусьцiлi пад адхон дрызiну з капою саломы. Немцы пасьля таго i вызьверылiся. Уварвалiся ў вёску на матацыклах, людзей у кучу пазганялi, а хаты падпалiлi. Добра яшчэ, што хоць не стралялi. Адно патрымалi з паўгадзiны, карабiны на баб наставiўшы, пагергеталi па-свойму дый паехалi ўпрочкi. Не было ў немцаў часу стралянiнай займацца.
Адразу па вайне гатаўцы ў зямлянках жылi, якiя яшчэ партызаны павыкопвалi. Ладныя былi зямлянкi: сухiя, двухнакатныя i, галоўнае, непадалёк ад роднага папялiшча. Жанкi на папялiшча кожны дзень хадзiлi - ежу ў печах гатавалi ды на гародчыках поркалiся. Тамака ж, на месцы партызанскай базы, i адбудоўвацца пачалi. Сёньня ў Гатаве дваццаць пяць гаспадароў засталося. Астатнiя разьбеглiся па белым сьвеце. Хто ў Ленiнград зьехаў, хто на лесапавал завэрбаваўся, а большасьць на цалiну падалася, абложную зямлю асвойваць.
I зарасьлi гатаўскiя пагоркi палыном ды алешнiкам.
А пару месяцаў таму, перад майскiмi сьвятамi, над гэтымi мясьцiнамi генэрал Карзо пралятаў. Той самы Карзо, якi ў вайну "Няўмольнымi" камандаваў. Генэрала перад тым у Вярхоўны Савет абралi, вось ён i паляцеў на вайсковым вэрталёце сваю акругу агледзець. Пабачыў былы партызан, што зямлiца, за якую ён кроў пралiваў, пустазельлем пазарастала, i нават мацюкнуўся ад абурэньня. А неўзабаве ў небе над Гатавым самалёт зьявiўся. Кукурузьнiк сельгасавiяцыi. Цэлы дзень лётаў ды нейкую халеру сыпаў. Ад той халеры зь яблынь квецень асыпалася, камары ды мухi зьвялiся, а ў бухгальтаркi Крыштаповiч сабака акалеў, дохлымi мышамi аб'еўшыся. Але затое i алешнiк ляснуўся. Ссох увесь дарэшты - анiводнага зялёнага лiсьцiка не засталося.
У гэтыя ссохлыя нетры i занурыўся Iван i добрую хвiлiну стаяў там у нерухомасьцi, скiраваўшы напорлiвы струмок на куст перасохлай брызглiны. Высока ў небе сьпявалi птушкi, выў пад гарою аўтобус, шапацела пад напорлiвым струмком сухое лiсьце, а душа поўнiлася спакоем i развагаю. Але новыя зыкi, што нарадзiлiся за сьпiнаю, прымусiлi схамянуцца i таропка зашпiлiць нагавiцы. Там, за сьпiнаю, затрашчала ламачча, пачуўся дзявочы голас:
- Куды ты пабег, нягоднiк? - i Йван, якому зусiм не выпадала сустракацца зь дзяўчынаю ў такiм нязручным месцы, сьпехам прыхаваўся за куст.
Дзяўчына бегла, спрытна пераскокваючы праз лаўжы, i, вiдаць, так i не заўважыла б Iвана, калi б сам ён не заварушыўся ў кустах, зьбiваючы з лобу пякучых лясных мурашоў.
- А-а... гэта вы... - пралепятала прыгажуня, згледзеўшы скурчаную Iванаву постаць, сарамлiва адвяла вочы, пабегла, чапляючыся караценькай спаднiцай за альховыя галiны, а Iван, вылезшы з мурашнiку, шчыра пашкадаваў, што ня можа правалiцца скрозь зямлю, ратуючыся ад ганьбы.
Ён выцягнуў з кустоў валiзу, страсянуў, спраўджваючы, цi не пабiлiся купленыя ў Вiцебску чатыры пляшкi вiна, i ў той самы мiг адчуў, як штосьцi цёплае i мяккае кранулася пяткi. Гэта кот Маркiз, наставiўшы хвост дудой, цёрся пысай аб ягоны чаравiк, прымусiўшы Iвана спачатку пудлiва падскочыць, потым аддзьмуцца i, нарэшце, падхапiць ката пад пахi i зь вясёлым адчаем рушыць на дарогу.
Дзiўныя рэчы чынiлiся з Iванам. Дагэтуль ён аббягаў дзяўчын за кiлямэтар, а тут выйшаў на прасёлак, прычакаў, калi прыгажуня выйдзе з кустоў, i, не зьмiргнуўшы вокам, уручыў ёй вуркатлiвага ўлюбёнца.
Дзяўчына ўзяла ката, кiўком галавы падзякавала Iвану, а хлопец, якому праглася новых подзьвiгаў, скiраваў хаду да таўшчэзнай сумкi, што стаяла пры дарозе.
- Ой, што вы... Зараз дзядзька Коля прыедзе... Мама з жанчынамi на вёску пайшла... - пралепятала дзяўчына, але Iван быў няўмольным.
Ён падышоў да сумкi, ухапiўся за ручкi i, адарваўшы сумку ад зямлi, пашкадаваў аб сваiм учынку. Сумка, якую ён наважыўся паднесьцi, важыла ня меней, як два пуды.
- А вы што... у Гатаве жывяце? - запыталася дзяўчына, калi Iван, хiстаючыся i керхаючы, зрабiў колькi крокаў.
Крыўднейшае пытаньне цяжка было i прыдумаць. Iван панурыў вочы, выпусьцiў з рук сваю пашарпаную валiзу, потым сумку i з рашучасьцю ў голасе выдыхнуў:
- У Баранавiчах, Берасьцейскай вобласьцi. - Пасьля чаго абабiў нагавiцы i акрыялым голасам дадаў: - Хутка вобласьць да нас перанясуць. Берасьце да мяжы блiзка.
Ён хацеў яшчэ сказаць, што ў Баранавiчах хутка пусьцяць тралейбус, але дзяўчына войкнула i паказала пальцам на валiзу. У паветры запахла сьпiртным, а жоўты пясок пад валiзаю набрыняў чырвоным вiном.
- Усё з-за мяне, - прамовiла дзяўчына, азiрнулася i голас ейны набыў адценьне адчаю: - Зьбег, зьбег, нягоднiк.
Iван схамянуўся, кiнуўся ў той бок, куды паказала дзяўчына, i доўга гойсаў там у пошуках ката, аж пакуль дзяўчына не паклiкала яго радасным воклiчам:
- Вярнуўся!
- Ведаеце, ён у мяне ў кватэры жыў, - паведамiла спадарожнiца, калi Iван вылез з альховых нетраў, - вераб'ёў толькi праз акно бачыў, а тут... - ня скончыўшы фразы, дзяўчына змоўкла, прыслухалася i, кiўнуўшы ў бок Гатава, прамовiла: - Дзядзька Коля едзе.
