- Добра, добра, супакойся, - адказаў вiрласты. - Затуманiў ён вам тут мазгi. Вораг заўсёды прыкiдваецца.
Едыгей падняўся. Нiякавата надзяваў шапку.
- Дык як гэта... што цяпер будзе з iм? I праз гэтую пiсанiну браць чалавека, так?
Вiрлавокi порстка прыўстаў з-за стала.
- Слухай, я табе яшчэ раз кажу: гэта не твая справа! Якое пакаранне вынайсцi ворагу - гэта мы ведаем! Няхай табе не балiць! Ведай сваё месца! Iдзi!
У той жа дзень на раз'ездзе Баранлы-Буранны позна ўвечары яшчэ раз спынiўся пасажырскi цягнiк. Але цяпер цягнiк iшоў у другi бок. I таксама стаяў нядоўга - хвiлiны тры.
Чакаючы ў цемначы яго падыходу, стаялi трое ў хромавых ботах - забiралi з сабой Абуталiпа Кутыбаева, а ў баку ад iх, за iх спiнамi, стаялi баранлiнцы Зарыпа з малымi, Едыгей i Укубала ды начальнiк раз'езда Абiлаў, якi ўсё нечага мiтусiўся, дагодлiва i брыдка, бо цягнiк спазняўся цi не на паўгадзiны. А Казангап, якога таксама дапрошвалi з выпадку няшчасных Абуталiпавых запiсаў, быў тым часам на стрэлцы. Гэта яму належала накiраваць сваiмi рукамi цягнiк на той пуць, па якiм павiнны былi везцi Абуталiпа як далей ад саразекаў. Букей заставалася дома з Едыгеевымi дзяўчынкамi.
Тыя трое ў ботах, з адчужана паднятымi ад ветру каўнярамi, напружана маўчалi. Баранлiнцы маўчалi таксама.
Вецер гнаў шархоткi снег з ледзь улоўным посвiстам. Бадай, на мяцелiцу бралася. Набракла, цяжарам гусцiлася шэрань у саразекскiх нябёсах. Дзiка, паныла, пуста свяцiў месяц - нейкая няпэўная да раздражнення пляма. Мароз апякаў шчокi.
Зарыпа цiхутка плакала, трымаючы ў руках вузельчык з ядой i адзеннем. Клубы пары ахутвалi Укубалу, што раз-пораз цяжка ўздыхала. Да яе цiснуўся Давул, якi нешта, мабыць, прадчуваў, бо трывожна маўчаў. I кроiў болем сэрца Эрмек на руках у Едыгея - малеча нiчога не разумеў.
- Папiка, папiка! - клiкаў ён бацьку. - Хадзi сюды, да нас. Чаго ты там адзiн?
Абуталiп уздрыгваў ад ягонага голасу, мiжволi парываўся адказаць нешта малому, але яму не дазвалялi азiрацца. Адзiн з тых траiх не вытрымаў:
- Не стойце тут! Чуеце? Iдзiце адсюль, потым вернецеся!
Давялося адступiць як далей.
Але вось паказалiся здалёк агнi паравоза, i ўсе заварушылiся, узнепакоiлiся. Зарыпа не вытрывала, заплакала ўголас. I разам з ёй заплакала Укубала. Цягнiк прарочыў разлуку. Прабiваючы святлом тоўшчу марознай iмглы, ён грозна насоўваўся, вырастаючы з клубаў туману ўсёй сваёй цёмнай i няўмольнай масай. I ўсё вышэй над зямлёй узнiмалiся, палалi ягоныя фары, усё выразней было вiдаць, як круцiлiся пасмы снегу на рэйках, усё чутней i трывожней быў шум таго паравоза. Вось ужо вiдны сталi i ягоныя абрысы.
- Папiка, папiка, глядзi - цягнiк iдзе! - крычаў Эрмек i змаўкаў, здзiўлены тым, што бацька не абзываецца. I зноў спрабаваў дакрычацца да яго: Папiка, папiка!
Начальнiк раз'езда Абiлаў падбег да тых траiх:
- Паштовы вагон будзе ў галаве саставу. Прашу, прайдзiце, калi ласка, наперад. Вось туды.
I яны рушылi, цягнiк ужо наганяў. Наперадзе, не аглядваючыся, iшоў вiрлавокi з партфелем, за iм, суправаджаючы Абуталiпа, два яго шыракаплечыя памочнiкi, i на блiзкай адлегласцi ад iх подбежкам Зарыпа, за ёй Укубала, трымаючы за руку Давула. Едыгей iшоў збоч i трохi ззаду з Эрмекам на руках. I пакуль яны iшлi, змагаўся з сабой, стараўся саўладаць з цяжкiм пераселым горла камяком.
- Ты разумны хлопчык, Эрмек? Праўда, га? Ты разумны, не будзеш плакаць, скажы? - мармытаў ён, прыцiскаючы да сябе малога.
А цягнiк тым часам, запавольваючы ход, наблiжаўся. Хлопчык на руках у Едыгея спалохана ўздрыгнуў, калi паравоз, раўняючыся з iмi, але ўсё яшчэ не спыняючыся, з рэзкiм шумам выпусцiў пару i калi пачуўся прарэзлiвы свiсток кандуктара.
- Не бойся, не бойся, - сказаў Едыгей, - нiчога не бойся, калi я з табой.
Цягнiк спынiўся з доўгiм, цяжкiм скрыгатам, заiнелыя, падслепаватыя ад наледзi на шкле вагоны застылi на месцы. I зрабiлася цiха. Але паравоз з шыпеннем тут жа выпусцiў пару, гатовы зноў крануцца з месца. Паштовы вагон быў наступны пасля багажнага. Вокны паштовага былi забраны кратамi, дзверы адчынiлiся з сярэдзiны. Выглянулi мужчына i жанчына ў форменных паштовых фуражках, у ватных штанах i целагрэйках. Жанчына з лiхтаром была, мусiць, за старшую. Грузная i шыракагрудая.
- Гэта вы? - сказала яна, трымаючы лiхтар ля галавы так, каб святло падала на ўсiх. - Чакаем вас. Месца гатовае.
Першы падняўся вiрлавокi з вялiзным партфелем.
- Ну давайце, давайце, не затрымлiвайце! - загаманiлi адразу тыя двое.
- Я скора вярнуся! Гэта нейкае непаразуменне, - таропка казаў Абуталiп. Скора вярнуся, чакайце!
Укубала не вытрывала. Уголас зарыдала, калi Абуталiп пачаў развiтвацца з дзецьмi. Ён iх з усяе сiлы прыцiскаў да сябе, цалаваў i нешта казаў iм, напалоханым i няўцямным. А паравоз ужо быў гатовы ў дарогу. I тут пачуўся зноў пранiзлiвы, аж рваў душу, свiсток.
- Ну ўсё, давай-давай садзiся! - пацягнулi тыя двое Абуталiпа да прыступкаў вагона.
Едыгей i Абуталiп паспелi на развiтанне моцна абняцца, скалануўшыся ў нейкi момант сэрцам, усёй iстотаю сваёй, прыцiскаючыся адзiн да аднаго мокрымi няголенымi шчакамi.
- Расказвай iм пра мора! - шапнуў Абуталiп.
То былi ягоныя апошнiя словы. Едыгей зразумеў. Бацька прасiў расказваць сынам пра Аральскае мора.
- Ну хопiць тут, давай, ану давай! - расцягнулi iх.
Падпiраючы ззаду плячмi, тыя двое ўпiхнулi Абуталiпа ў вагон. I тут толькi дайшла да свядомасцi малых страшная сутнасць расстання. Яны заплакалi ўголас, закрычалi:
- Папiка! Папiка!
I тады рвануўся Едыгей з Эрмекам на руках да вагона.
- Ты куды? Ты куды? Бог з табой! - гарачлiва адпiхвала яго жанчына з лiхтаром, засланяючы цяжкiмi плячамi праход да дзвярэй.
Але нiхто не разумеў у тую хвiлiну, што Едыгей гатовы быў, каб на тое, сам паехаць замест Абуталiпа, каб па дарозе прыдушыць таго вiрластага ўласнымi рукамi, гэтак яму стала невыносна балюча, калi заплакалi, закрычалi малыя.
- Не стойце тут! Iдзiце адсюль, iдзiце! - крычала жанчына з лiхтаром. I ад яе тхала тытунём i цыбуляй.
Зарыпа ўспомнiла пра вузельчык.
- Перадайце, перадайце, гэта яда! - кiнула яна вузельчык у вагон.
I дзверы паштовага вагона зачынiлiся. Усё змоўкла. Паравоз даў сiгнал i крануўся з месца. Ён пайшоў, рыпуча раскручваючы колы, паволi набiраючы ход на марозе.
Баранлiнцы мiжволi памкнулi за цягнiком, iдучы побач з наглуха закрытымi дзвярамi. Першая ачомалася Укубала. Яна схапiла Зарыпу, прыцiснула да грудзей i не адпускала.
- Давул! Стой, стой тут, трымай маму за руку, - загадала яна, уся там, дзе ўсё мацней, усё часцей грукаталi колы...
I Едыгей доўга не мог супакоiць, суняць малога Эрмека, якога душылi слёзы.
Ужо дома, калi сядзеў зажураны ля печы, ён успомнiў пра Абiлава. Цiха падняўся, пачаў апранацца. Укубала адразу здагадалася.
- Ты куды? - схапiла мужа за руку. - Не чапай яго, пальцам не кранi. У яго жонка цяжарная.
- Супакойся, я яго не крану, але ён павiнен ведаць, што яму лепш перабiрацца ў iншае месца, - ён вырваў руку i выйшаў з дому.
У Абiлавых яшчэ гарэла святло.
Жорстка ступаючы па снезе, Едыгей падышоў да дзвярэй i моцна пастукаў. Дзверы адчынiў Абiлаў.
- А, Едыке, заходзь, заходзь, - спалохана сказаў ён, адступiў назад.
Едыгей пайшоў моўчкi за iм, спынiўся на парозе, прачыняючы за сабой дзверы.
- Ты навошта асiрацiў гэтых няшчасных? - сказаў ён, сiлячыся быць як мага стрыманей.
Абiлаў упаў на каленi i папоўз, хапаючыся за крысо Едыгеевага кажуха.
- Дальбог, не я, Едыгей! Вось каб жонцы маёй не радзiць дзiця! Гэта той самы рэвiзор. Успомнi. Гэта ён усё дапытваўся, што, маўляў, пiша ён i навошта пiша. Гэта ён, гэта рэвiзор. Як я мог! У мяне сёння ля цягнiка ўсё нутро перавярнулася! Гэта ўсё рэвiзор, рэвiзор...
- Ну добра, - перапынiў яго Едыгей. - Устань, пагаворым як людзi. Вось пры жонцы тваёй. Нават калi ты i не вiнаваты. Табе ўсё адно дзе жыць. А нам тут заставацца да самай, можа, смерцi. Дык ты падумай. Мусiць, варта табе з часам перабрацца на iншую работу. Гэта мая парада. Вось i ўсё. I больш да гэтай размовы не вернемся. Толькi гэта i хацеў сказаць...
З тым Едыгей выйшаў, закрыўшы за сабою дзверы.
IX
На цiхiм акiяне, у раёне Алявутаў быў поўдзень. Усё гэтак жа штармiла напаўсiлы, па ўсёй адкрытай пространi кацiлiся, ускiпаючы, хвалi адна за адной - велiчнае вiдовiшча воднай стыхii. Авiяносец "Канвенцыя" ледзь пагойдваўся на хвалях. Ён быў там, дзе i раней, на строга аднолькавай адлегласцi памiж Сан-Францыска i Ўладзiвастокам. Усе службы судна мiжнароднай навуковай праграмы ў напружаннi, у поўнай гатоўнасцi да дзеянняў.
На той час на борце авiяносца завяршалася экстраннае пасяджэнне асобаўпаўнаважаных камiсiй па расследаванню надзвычайнага становiшча, якое ўзнiкла ў вынiку адкрыцця пазаземнай цывiлiзацыi ў сiстэме свяцiла Дзяржацель. Парытэт-касманаўты 1-2 i 2-1, што самавольна адбылi разам з iншапланецянамi, усё яшчэ знаходзiлiся на планеце Лясныя Грудзi, тройчы атрымаўшы папярэджанне ад Абцэнупра праз радыёсувязь арбiтальнай станцыi "Парытэт" - нi ў якiм разе не адважвацца нi на якiя дзеяннi без асобых указанняў Абцэнупра.
