- Што ж вы, з акупантамi зналiся? - запытаўся пляменьнiк, не перапыняючы шараваньня.
- Ды хто зь iмi знаўся... - выдыхнула Матруна, - прыйшоў чалавек ды прынёс лекi... Яго потым партызаны застрэлiлi. Вунь там, на суседзкiм агародзе.
Лёшка пакiнуў шараваць i задаў пытаньне, ад якога ў Матруны на момант спынiлася сэрца.
- А дзе яго пахавалi?
Напачатку яна прамармытала штосьцi няўцямнае, а потым стоена выдыхнула:
- У калодзеж укiнулi.
Словы зьляцелi з вуснаў, i душа, пазбыўшыся путаў, страпянулася ў грудзiне. Пляменьнiк кiнуў шараваць каску, падхапiўся на ногi, пачаў задаваць бязглуздыя пытаньнi: дзе месьцiўся той калодзеж, якое ў немца было званьне, цi вiселi на мундуры мэдалi? Матруна сядзела, ачмурэлая, штосьцi бубнела ў адказ i толькi калi Лёшка пабег са двара i крыкнуў, убiўшыся ў быльнiк: - Цi тут? ачулася i моўчкi махнула рукой.
Увесь дзень Матруна хадзiла прыгаломшаная; у грудзях пасялiўся лёгкi халадок, сэрца парывiста бiлася, усё валiлася з рук i адно пытаньне не давала пакою: "Цi варта было казаць Лёшку пра магiлу?" Увечары, падаiўшы Зьвяздоху, яна выправiлася да Карпачыхi - хацелася пагаманiць з якой жывой душой, - ды мусiла вярнуцца: сьвятла ў карпачысiнай хаце не было i на шыбах трымцела вечаровая барва. Барва трымцела на рэдкiх лужынах, на кроне старой лiпы, на высокiм быльнiку, трывожыла сэрца й займала дух. Матруне карцела некуды бегчы, карцела нешта рабiць i, падуладная такому п'янкому пачуцьцю, яна зьняла з-пад страхi касу i шпарка, амаль подбегам, рушыла ў бок канавальчыкавай хаты.
Кусьцiсты быльнiк лёг пад ногi, паветра напоўнiлася гаркавым пахам, галава зьлёгку закружылася, крылатая душа сунялася ў грудзях, i барвовая палымнiца рухавымi блiскамi адбiлася ўваччу. Абапёршыся на касiльна, Матруна ўтрапёна зiрнула пад ногi i ёй здалося, што там, глыбока пад зямлёй, хтосьцi цяжка i змучана ўздыхнуў. Яна мiжволi азiрнулася i ўбачыла суседа Канавальчыка. Сусед стаяў за сьпiнаю, з крывой усмешкай на твары разьдзьмухваў прыгаслую цыгарку.
- Што гэта ты процi ночы касiць узялася?
Тытунёвы дым казытнуў у носе, пальцы сьцiснулi касiльна i Матруне раптам да сьвербу ў пахвiне закарцела махнуць касой ды зьнесьцi з плеч пляшывую канавальчыкаву галаву. Яна ступiла крок назад, каб замахнуцца, але тут жа сунялася i сьцiжма халодных iголак кальнула патылiцу.
- Давай пастаiм, пагамонiм, - гукнуў Канавальчык, але Матруна, улякнута перавёўшы дых, ускiнула касу на плячук i цiха прамовiла: - Позна ўжо.
Можа таму, што была глухаватая, Матруна нiколi не магла дачуцца суседавых крокаў. I кожны раз, калi сусед нячутна падыходзiў i дыхаў у сьпiну, яе апаноўвала злосьць. Гэтым разам злосьць шуганула праз край, увушшу зноў зазьвiнела i, зайшоўшы ў хату, яна перш-наперш сёрбнула квасу, вымыла твар халоднай вадой, а потым доўга сядзела, не запаляючы сьвятла, i слухала, як гулка тахкала ў грудзiне надарванае сэрца. Ачулася ўжо сярод ночы, калi пад вокнамi заляскатаў матацыкал i Пецька Халiмонаў штосьцi крыкнуў пляменьнiку на адвiтаньне.
Ноччу Матруна кепска спала - сон толькi на золку змарыў вочы i быў ён замарачным, мулкiм, неадчэпным. Прысьнiлася, як яны зь сястрой цягалi мяхi зь пяском, сыпалi той пясок у калодзеж i дзесьцi зусiм непадалёку - так ёй здалося ў сьне - бязладна брахалi нямецкiя аўчаркi. Можа таму, што мяхi былi цяжкiмi, на ранiцу балелi рукi, ламiла паясьнiцу i яна доўга не магла ўсесьцiся на зэдлiку, каб падаiць Зьвяздоху.
Як нi дзiўна, Лёшка таго дня падняўся а сёмай гадзiне. Раней спаў да абеду, а тут зьлез з гарышча, змачыў твар у каровiным вядры i падаўся ў вёску.
- Ты ж хоць малака папi, - гукнула ўсьлед Матруна, але пляменьнiк нават не азiрнуўся.
... У хаце мерна тахкалi ходзiкi, ля ног, скруцiўшыся абаранкам, спаў кот Базыль, сонная дрымота цьвелiла павекi i Матруна ўжо кульнулася на бок, каб паспаць якую гадзiнку, ды тут на вулцы залапатаў трактар i сон зьляцеў з павекаў. "Каго там чэрцi прыгналi?" - падумала Матруна, зiрнуўшы ў вакно. Па вулiцы, уздымаючы пыл i матляючы прымацаваным да заду каўшом, ехаў пецькавы "беларус".
- Лётае як шалёны, паратунку няма, - выдыхнула Матруна, iзноў кульнулася на бок, але вачэй не заплюшчыла, стала цiкаваць левым - чуйным вухам - куды паехаў трактар.
"Беларус" мiж тым лапатнуў наастачу i загуў лагодна i суцiшна, спынiўшыся дзесьцi ля канавальчыкавай хаты. Пачулiся няўцямныя галасы, ляснула жалезьзе i трактар iзноў завуркатаў натужна i перарывiста. Матруна скацiлася з ложку, абарвала ў сьпешцы фiранку, што вiсела на дзьвярах сьвятлiцы i так, з фiранкай на плячы, i выбегла з хаты. Пецькавы трактар падхапiў каўшом груд зямлi, падняў угору i з каўша ценькiм струмком пасыпаўся той самы пясочак. Яна хацела крыкнуць, але для крыку не хапiла паветра.
- А што ж... а што ж гэта робiцца? - выдыхнула Матруна, шыбуючы да трактара, i сусед Канавальчык, якi стаяў на дарозе i дымiў цыгаркай, патлумачыў: - А то ня бачыш? Мальцы калодзеж рыюць.
- Яшчэ тры каўшы - i хопiць... Далей рыдлёўкай, - крыкнуў пляменьнiк Пецьку Халiмонаву i гэта былi апошнiя словы, пачутыя Матрунай. Увушшу зазьвiнела, потым зашумела, нарэшце, загуло, зямля кульнулася пад нагамi i душу Матрунiну спавiла зьнямоглая цiша.
2
Сакратарка Iя - элегантная саракагадовая кабета з выскубенымi брывамi i з моднай "хiмiяй" на галаве - набрала нумар дарожнага ўчастку, прыцiснула да вуха слухаўку.
Участак доўга не абзываўся, нарэшце азваўся залiвiстым дзявочым голасам: Алё-о...
- Прымiце тэлефанаграму, - прамовiла сакратарка i, не чакаючы, пакуль дзяўчына схопiць асадку, прадыктавала: - Таварышу Даўбешку Эл Пэ зьявiцца на закрытае паседжаньне Бюро райкаму. Пачатак а шаснаццатай гадзiне.
- На закрытае? - перапыталiся на ўчастку, i змучаная такiмi пытаньнямi сакратарка па складах паўтарыла: - За-кры-та-е.
Iя выцягнула з шуфляды стала люстэрка, мелькам паправiла кудзеркi на лобе i ў гэты момант у прыёмную вужакай прасьлiзнуў старшыня спорткамiтэту Мурленя.
Мурленя прайшоўся, як гэта ён заўсёды рабiў, уздоўж сьцяны, спынiўся пад партрэтам правадыра, запытальна кiўнуў у бок абабiтых дэрмацiнавым матрацам дзьвярэй.
- Рыхтуецца да паседжаньня Бюро. Прасiў нiкога не пускаць, - паведамiла Iя, не адрываючы вачэй ад люстэрка.
- А што... закрытае? - стоена запытаўся Мурленя.
У вадказ сакратарка роблена ўздыхнула, замутнiўшы люстэрка, i старшыня спорткамiтэту, гэткiм жа чынам - уздоўж сьцяны - падаўся ўпрочкi. Дзьверы прыёмнай цiхенька рыпнулi i абудзiлi тэлефон нутраной сувязi. Тэлефанавала Шура Неўмывакiна з прамысловага аддзелу.
- Iечка... Бюро закрытае?
- Закрытае, - прастагнала сакратарка.
- А па якiм пытаньнi?
- Не дакладваў! - слухаўка высьлiзнула з рукi, ляснулася на вагар, ды так хвацка, што з носу сакратарчынага пасыпалася пудра.
Iя i сапраўды ня ведала - пра што будуць гаманiць на паседжаньнi, таму i нэрвавалася. Iнтрыгу надавала i тое, што з вобласьцi мусiў прыехаць супрацоўнiк абласной управы КГБ. Ранiцай, калi шэф узяў яе руку i, па старой звычцы, правёў языком мiж пальцаў, яна запыталася - на якую халеру едзе чэкiст i шэф, паправiўшы гальштук, паўжартам адказаў: "Iя, сакрэты ёсьць ня толькi ў жанчын, але i ў партыйных работнiкаў".
"Божухна, у яго яшчэ ёсьць нейкiя сакрэты, - падумала Iя, згадаўшы ранiшнюю размову, - гэты ёлупень думае, што й практыкаваньнi на зялёным стале - вялiкi сакрэт. А пра iх ужо ведае апошнi сабака ў Азярышчы". Сакратарка згадала, што акурат учора ёй давялося зацiраць анучкай тое месца на стале, дзе звычайна сядзеў старшыня райвыканкаму Кабяк i, страсянуўшы кудлатай "хiмiяй", стала набiраць нумар апошняга запрошанага на паседжаньне - дырэктара райхарчпрамгандлю Ванзовiча.
А тым часам у Матрунiнай хаце, расклаўшы на двух табурэтах мэдычнае прычандальле, маладзенькая фэльчарка Нiна набiрала ў шпрыц вадкiя лекi.
- Я ж, дачушка, ужо i сама магу прыйсьцi. I карову даю, i канюшыну ўчора дакасiла, - прамаўляла цётка Матруна, казелячы вокам на шпрыц.
- Навошта ж вам хадзiць? Амбуляторыя на другiм канцы вёскi. А мне прайсьцiся - адно задавальненьне... Кашулю падымiце... - Нiна толькi сёлета скончыла мэдвучэльню i таму рабiла ўсё, як мае быць: паляпала па пэўнай мясьцiне, працёрла ледзь ня ўвесь азадак прасьпiртаванай ватай, нарэшце замружыла вочы i ўбiла iголку крыху нiжэй хвастца.
Цётка Матруна хварэла. Цэлы месяц адлежала ў пасьцелi i толькi сёньня, адчуўшы палёгку, стала на ногi: падаiла ранiцою карову, потым рушыла касiць канюшыну, i Карпачысе, якая апекавала яе пад час хваробы, давялося з крыкам i гвалтам адбiраць касу.
- А што ж ты мне, дачушка, колеш? - запыталася Матруна, абцягнуўшы кашулю. - Ужо ж надта пякучыя, усё адно як жарынка заляцела...
- Спазмалiтычны сродак. Зьнiжае крывяны цiск, - фэльчарка зьняла з твару марлевую маску, з палёгкаю ўздыхнула. - Вам, Матрона Iванаўна, яшчэ паляжаць трэба пару дзён. I нiякай цяжкой працы. Адно лёгкiя прагулкi, - фэльчарка закрыла валiзу i наструнiла слых: да хаты з вуркатлiвым гудам наблiжалася легкавушка.
Яшчэ хвiлiна - i ля весьнiц, узьняўшы пылюку, спынiлася шэрая "волга". Легкавушка вуркатнула наастачу, суцiхла i зь яе вылез мужчына ў даўжэзным, мышастага колеру, плашчы i ў гэткай жа шэрай кепурцы. Мужчына ляснуў дзьверкай, нюхнуў паветра, зiрнуў на гадзiннiк.
