Вайна вайной, але, мабыць, належала зашыць разадранае рукаво. З тае прычыны, што тут гойсала начальства, распранацца ня стаў, папрасiў Кананка зашыць гiмнасьцёрку на мне, i той выняў зь зiмовай шапкi ржавую iголку зь нясьвежаю нiткаю. Толькi ён прыладзiўся зашываць, як ззаду завухалi нашыя гаўбiцы; цераз галовы, праразаючы тугое паветра, са шморгатам паляцелi цяжкiя снарады. Спакваля зь iншага боку глуха загаўкалi нямецкiя мiнамёты - гэтыя, як i ўчора, пачалi бiць па гарадку. Мiж дахаў i дрэваў пыхнулi ўгору дымныя выбухi - два зь iх зусiм побач, за лесапiльняй.
- А ну ўсе ў равок!
Цесьненька, адзiн ля аднаго, мы стулiлiся ў вузкiм раўку; на агнявой ля панарамы гарматы, як заўжды, застаўся адзiн наводчык Сьцяпанаў. Выбухi таўклi навакольле, разьбiвалi ўшчэнт дахi дамовак. Невядома было, колькi працягнецца той абстрэл, калi толькi гэта звычайны абстрэл безь якога руху пяхоты. Калi зь пяхотай, будзе горш справа, можа, i нам прыйдзецца ўключыцца ў бойку.
- Абармоты! - бурчэў тэлефанiст Муха. - Не дадуць i пасьнедаць.
Так, сьняданак, мiж тым, затрымлiваўся, як бы не давялося есьцi яго разам з абедам. Як пазаўчора. Тут, у Аўстрыi, зусiм ня тое, што нядаўна было ў Вэнгрыi, калi мы пра кухню ня дбалi, харчавалiся з цывiльнага харчу - ня трэба была нi пярловая каша, нi вэрмiшэлевы суп. У кожнай хаце лёгка было здабыць кавалак вяндлiны, колца прыперчанай каўбасы, бохан белага хлеба. Ды яшчэ бутлю, а то й болей вiна - чырвонага цi белага. Але Вэнгрыя каштавала нам немалой крывi i засталася ззаду, а ў Аўстрыi з харчам было тугавата. Аўстрыякi самi сядзелi на картках. Увогуле, галадалi. I мы мусiлi есьцi тое, што варыў старшына. А той, вядома, ня дужа даваў сабе клопату - частаваў тым, што прывозiлi з тылу.
Абстрэл доўжыўся з гадзiну, стралялi нашыя артылерысты i немцы. Разы два выбухнула на дарозе, ля тога паўразьбiтага дому, дзе ранiцай стаялi машыны, паленым смуродам пацягнула ў наш бок, да рэчкi. I мне раптам стала клопатна: хоць бы не патрапiлi ў той слаўны катэдж. За адну сэкунду маглi спляжыць усё гэтае ўтульнае хараство, над якiм шчыравала, можа, не адно пакаленьне ягоных уласьнiкаў. Тым часам па той бок гарадка на перадавой было быццам цiха. I то добра, значыць, атакi не было нi з чыйго боку. Можна было трохi расслабiцца, адыйсьцi ад напругi, i я вылез з раўка. Ля наводчыка Сьцяпанава ўжо сядзеў камандзiр гарматы Мядзьведзеў, - ня ў лад са сваiм прозьвiшчам худы, даўгалыгi сяржант з вузкiм, стараватым тварам. Абстрэл прыпынiў яго ранiшнi сон пад плашч-палаткай ля бруствэру, i цяпер сяржант нэрваваўся.
- Якога д'ябла! - зазлаваў ён, калi выбухнула зусiм блiзка, здаецца, за агароджай лесапiльнi. - Запаляць, будзе сьмярдзець да вечара.
- I без таго смуроду хапае, - сказаў наводчык.
- Такi гарадок пляжаць. Безь якой патрэбы. Усё роўна хутка канец, нiкуды ня дзенуцца.
- А можа, таму й пляжаць, што напасьледак, - сказаў Сьцяпанаў, - каб нiкому не дасталося.
Што напасьледак, гэта пэўна, падумаў я, бо дужа няшмат засталося. Толькi мы штось замарудзiлi, уперлiся ў нейкую перашкоду. З захаду па Аўстрыi ўжо наступалi амэрыканцы. Часам батарэйны радыст лавiў iх ня так i далёкiя перамовы на ангельскай мове, якая перамешвалася ў эфiры зь нямецкай, чаго раней не чутно было нiколi. Значыць, яны тут недалёка i, можа, днямi ўдараць насустрач нам з захаду. Калi да таго часу гэты гарадок не ператвораць у руiны. Чамусьцi раней пра тое ня думалася. Будынкi, гарады i сёлы на вайне наогул ня бралiся пад увагу i аднолькава руйнавалiся i намi, i немцамi. Але цяпер во паявiлася новае пачуцьцё, новыя адносiны як да чалавечых жыцьцяў, так i да чалавечай маёмасьцi. Ды яшчэ такой, як у гэтай пакутнiцы Аўстрыi, таксама па-сутнасьцi нямецкай ахвяры.
Як трохi пацiшэла ўгары, прыйшлi нашыя салдаты з кухнi. Атрошчанка i Скiбаў прынесьлi па два кацялкi, боханы хлеба ў рэчмяшках - харч для ўзвода на ўвесь дзень. За iмi чамусьцi валюхаста валокся праныра санiнструктар Пятрушын, i я зласьлiва падумаў: а гэты навошта? Мне ён не падабаўся нiколi, гэты трыццацiгадовы сяржант, якi ў прамежках памiж абстрэламi бадзяўся па батарэйных тылах. Калi ж узьнiкала якая патрэба, дык санiнструктара было не знайсьцi. Зноў жа празь ягоны ровар я сёньня перажыў сутычку з камбрыгам. Мабыць, адчуваючы тое, Пятрушын адразу пачаў трошкi нават лiсьлiва, нiбы паддобрываючыся:
- Ну, як? Дастаецца вам тут? На самым, лiчы, перадку. Ня тое, што ў трэцяй - сядзяць, як у бога за пазухай. Камбат на акардэоне грае. Параненых няма? запытаўся ён.
Салдаты павылазiлi з раўка, пачалi рэзаць хлеб на палатцы, усаджвалiся над кацялкамi з астылай пярлоўкай. Пятрушын, падобна было, пасьнедаў ужо i не выказваў цiкавасьцi да ежы. Ён дастаў з кiшэнi "бархотку" i, паставiўшы бот на станiну, узяўся яго начышчаць. Пасьля старанна начышчаў другi. З усiх сяржантаў у палку адзiн ён фарсiў у зграбных хромавых ботах, аб якiх не пераставаў дбаць нават у часе абстрэлаў.
Начысьцiўшы боты i палюбаваўшыся на iх амаль люстраны бляск, санiнструктар раптам успомнiў:
- А дзе мой трафэй?
- Якi трафэй? - знарок не зразумеў я.
- Ровар.
- Ровар камбрыг адабраў, - схлусiў я.
- Ды ну? Так i адабраў?
- Менавiта адабраў. Вунь хай Кананок скажа.
Пятрушын павярнуўся да Кананка, якi з маладым Атрошчанкам распачаў сьнедаць на бруствэры. На мае словы той сьпярша заўсьмiхаўся.
- Ну, адабраў...
- Так я i паверыў, - засумняваўся санiнструктар. - Схавалi недзе.
Ён пачаў азiрацца каля агнявой, шукаць ровар: зазiрнуў у апусьцелы равок, за штабэль снарадных скрынак пад брызэнтавай накрыўкай.
- Не шукай, ня знойдзеш, - раптам сказаў Мядзьведзеў. - Камбрыг загадаў аддаць.
- Каму аддаць?
- У каго ўзялi.
Ну, навошта было гаварыць тое, зласьлiва падумаў я, хай бы шукаў, дзе хоча. Але Пятрушын адразу зразумеў, што Мядзьведзеў не падманвае i, нi слова ня мовiўшы, пераскочыў бруствэр.
- Ты куды? Назад!
Той толькi буркнуў штось на хаду i хуткiм крокам скiраваў да катэджа. Гэта ўжо мне не спадабалася, але што было зь iм рабiць? Па службе ён мне не падпарадкоўваўся, а зьвяртацца цяпер да камбата ня мела сэнсу. Камбат з гэтым сяржантам чуўся ў надта прыязных адносiнах: той нядаўна яшчэ цягаў яму бутлi зь вiном, выручаў, калi ён, перабраўшы, ляжаў у кабiне "студэбэкера", казаў па тэлефоне: камбат хворы, дыягназ - малярыя. Той i праўда хварэў на малярыю, як зрэшты, шмат хто на батарэi. Але хварэлi ўлетку i ўвосень, зiмой малярыя ня брала.
Абстрэл ужо сьцiхаў, здаецца, з абодвух бакоў; закацiлася за вяршынi гор далёкае рэха, надоўга цi не - невядома. Санiнструктар перайшоў масток, рашуча пераскочыў цераз невысокую брамку i скiраваў да дзьвярэй катэджа. Штосьцi пагрозьлiвае здалося мне ў той яго самаўпэўненай, амаль злой рашучасьцi, быццам i я ўжо меў пэўнае дачыненьне да таго катэджа. Я выскачыў з агнявой i, накульгваючы на пабiтую нагу, перайшоў масток, пералез цераз агароджу. З дамоўкi нiхто не паказваўся, а Пятрушын раз-пораз дубасiў кулаком у цяжкiя дзьверы.
- Адчынiце!
Я падбег ззаду i рвануў яго за плячо.
- Прэч адсюль!
Санiнструктар павярнуўся, працяў мяне злым позiркам, але паслухаўся i пайшоў да брамкi. Здаля толькi брыдка нягучна вылаяўся. Я павярнуўся быў, каб падацца сьледам, як ззаду забразгалi дзьверы.
- Дзякуй вам. Ён другi раз ужо...
На парозе ў паўрасчыненых дзьвярах стаяла яна - мая зямлячка. Толькi зiрнуўшы ў яе кiрпаценькi, зь некалькiмi рабацiнкамi ля пераносься тварык, я адразу пазнаў наш паўзабыты дзявочы выраз - ветлiва стрыманы, мо трошкi з боязьзю перад незнаёмым чалавекам. З выгляду яна была зусiм яшчэ дзяўчо, падобная на хлопчыка-падлетка, - у цёмнай кофтачцы зь белым каўнерыкам i вузкiх штонiках замест спаднiчкi. Сьпераду быў прышпiлены куртаценькi белы фартушок - як у пакаёўкi, цi што. Уражаны гэтай сустрэчай, я на момант забыўся пра санiнструктара i нават ня бачыў, як той пералез цераз брамку.
- Вы зь Беларусi? - зьдзiўлена папытаўся я.
- Ну, - цiхенька адказала яна i бы насьцярожылася затым.
- I я ж таксама.
- Ведаю. Мне ваш салдат сказаў.
- Але... Вы тут даўно?
Падобна было, яна ўздыхнула цi толькi памкнулася да таго, стрымаўшы ўздых. Затым павярнулася ў дзьвярах, не запрашаючы мяне заходзiць, але й сама не выходзячы на нiзенькi каменны ганак. Уся такая спрытненькая, тоненькая, бы цьвiчок, з адзнакай чагось устрывожанага на прывабным тварыку.
- Як вам сказаць... Хутка ня скажаш, - вымавiла яна й зрабiла нясьмелую спробу трошкi ўсьмiхнуцца. Бы на разьвiтаньне. Але разьвiтвацца зь ёю мне ўжо не хацелася.
- Нiкога не пушчайце, - сказаў я, адчуўшы цьмяную прыязнасьць да яе. Калi будуць стукаць, не адчыняйце. Мы вас абаронiм.
- Тут ужо стукалiся.
- Хто стукаўся?
- Вашыя ваенныя, - сказала яна i памаўчала. - То можа, зойдзеце? нечакана папыталася цi прапанавала яна i трошкi збочыла ў дзьвярах, пераступiўшы на сьлiзкiм гранiце маленькiмi, у мяккiх пантофлiках ножкамi. Я мiжволi зiрнуў на свае белыя ад пылу кiрзачы i ступiў на нiзкi парожак.
Тут быў ня дужа вялiкi, з высокаю столяй вэстыбюль, бы шахматная дошка, вымашчаны чорна-белаю кафлянаю плiткай, з высокаю чорнай шафай збоку i двума стрэльчатымi вокнамi насупраць. Пасярэдзiне стаяў лёгенькi прыгожы столiк на выгнутых ножках, пакрыты квяцiстым абрусам. Некалькi гэткiх жа гнутых зэдлiкаў мясьцiлася побач, а ля сьцяны стаялi два цяжкiя скураныя крэслы. Скрозь было чыста, дагледжана i цемнавата: вокны знадворку напалову затулялi галiны старых зазелянелых дрэваў.
