Моруа Андрэ
Бiяграфiя (на белорусском языке)
Андрэ Маруа
Бiяграфiя
Пераклад: Юрка Гаўрук
Вялiзная сталовая была слаба асветлена завешанымi лямпамi. У гэтым годзе ў Лондане ўсталяваўся звычай абедаць у паўзмроку. Эрвэ Марсена, адшукаўшы сваё месца, убачыў, што ён сядзiць каля вельмi старой жанчыны, убранай у жэмчуг, лэдзi Хемптан. Ён не выявiў нездавальнення. Пажылыя жанчыны бываюць паблажлiвыя i часам расказваюць цiкавыя гiсторыi. Ну, а гэта, калi меркаваць па яе косым насмешлiвым позiрку, не была пазбаўлена жвавасцi i гумару.
- На якой мове вы жадаецце размаўляць, пан Марсена?.. Па-французску цi па-ангельску?
- Калi вам усё роўна, лэдзi Хемптан, мне лепш па-французску.
- А пiшаце вы больш на ангельскiя тэмы. Я чытала вашу кнiгу пра Джозэфа Чэмберлена. Вельмi мяне забавiла, бо ўсiх гэтых людзей я ведала... А цяпер што вы мяркуеце рабiць?
Малады француз уздыхнуў:
- Мне б хацелася намаляваць вобраз Байрана, але аб iм ужо столькi напiсана. З навiнкамi я азнаёмiўся грунтоўна. Захавалiся пiсьмы Мэры Шэлi, паперы графiнi Гвiчыёлi, але ўсё гэта апублiкавана. Мне б што-небудзь свежае, невыдадзенае, а толькi дзе яго знойдзеш.
Старая дама ўсмiхнулася:
- А калi я вам знайду нешта свежае, прыгоду Байрана абсалютна невядомую?..
Эрвэ Марсена мiжвольна зрабiў рэзкi рух, як паляўнiчы, што раптам угледзеў у кустах аленя альбо дзiка, цi як бiржавы спекулянт, нарваўшыся на акцыi, цана якiх павiнна падскочыць.
- Прыгода Байрана абсалютна невядомая? Гэта была б сенсацыя, лэдзi Хемптан, пасля ўсiх пошукаў.
- Ну, можа, я перабольшыла, сказаўшы "абсалютна невядомая"... Iмя ўжо называлi. Я маю на ўвазе лэдзi Спенсэр-Свiфт.
Эрвэ скрывiўся:
- А! Тая самая... Ведаю... Але ж пра яе сувязь з Байранам нiчога пэўнага, нiчога дакладнага.
- Дарагi пан Марсена, а вам часта трапляе ў рукi што-небудзь пэўнае ў такiх справах?
- Вельмi часта, лэдзi Хемптан. У большасцi выпадкаў ёсць пiсьмы, ёсць сведчаннi. Безумоўна, пiсьмы могуць ашукваць, а сведчаннi выклiкаць падазрэнне, iх трэба разглядаць крытычна.
Лэдзi Хемптан, павярнуўшыся да свайго суседа, навяла на яго старамодны ларнет.
- А што вы скажаце, калi я прынясу вам дзённiк лэдзi Спенсэр-Свiфт (яе iмя Пандора) таго часу, калi яна сустракалася з Байранам? I ў дадатак яго пiсьмы да яе.
Малады француз аж пачырванеў ад радасцi.
- Я скажу, як iндусы: лэдзi Хемптан, вы мой бацька i мая мацi. Вы закладаеце падмурак пад маю кнiгу... Няўжо ў вас сапраўды ёсць гэтыя дакументы? Прабачце за такое пытанне?.. Гэта так дзiўна, так нечакана!..
- Не, - адказала яна. - Я ведаю, што такiя дакументы захавалiся, але ў мяне iх няма... Яны належаць цяперашняй лэдзi Спенсэр-Свiфт, Вiкторыi, маёй сяброўцы; мы вучылiся разам у пансiёне. Яна iх нiкому дагэтуль не паказвала.
- Тады чаму яна даверыць iх мне?
- Таму што я яе папрашу... Вы яшчэ слаба ведаеце наш край, пан Марсена. Ён повен таямнiц i непрадбачанага. На гарышчах i ў падвалах нашых сельскiх замкаў схавана нямала скарбаў. Гаспадарам яны не ў галаве. I трэба дайсцi да галечы, прадаць дом цi пусцiць маёмасць з малатка, каб гэтыя архiвы з'явiлiся на свет. Спатрэбiўся здагадлiвы i ўчэпiсты амерыканец, каб славутыя паперы Босуэла вылезлi з кракетнай скрынкi, дзе яны пакрывалiся пылам.
- Вы думаеце, што здагадлiвы i ўчэпiсты француз можа мець гэтакi ж поспех без дзесяткаў тысяч даляраў, якiя той заплацiў за паперы Босуэла?
- Вiкторыя Спенсэр-Свiфт не цiкавiцца далярамi. Ёй, як i мне, больш за восемдзесят. Ёй хапае i сваiх прыбыткаў. Не, адзiнае, што яе можа прымусiць, гэта - прыхiльнасць да вас, - вядома, калi вы здолееце абудзiць сiмпатыю, а таксама надзея, што вы створыце прывабны партрэт прабабкi яе мужа.
- Лорд Спенсэр-Свiфт памёр?
- Не лорд, а баранет... Сэр Аляксандр Спенсэр-Свiфт - апошнi ў родзе носьбiт гэтага тытулу. Вiкторыя i цяпер яшчэ жыве ў тым доме, дзе пабываў Байран... Гэта ў графстве Глостэр, цудоўная сядзiба часоў Елiзаветы. Хочаце пашукаць шчасця i паехаць туды?
- З прыемнасцю... калi мяне запросяць.
- Гэта я бяру на сябе. Сёння ж вечарам напiшу Вiкторыi. Яна вас абавязкова прыме. I не палохайцеся, калi тон запрашэння будзе грубаваты. Прывiлея нашага старэчага веку, лiчыць Вiкторыя, у тым, што можна гаварыць пра ўсё так, як думаеш. Перад кiм цырымонiцца? I навошта?
* * *
Праз некалькi дзён Эрвэ Марсена праязджаў на сваёй невялiчкай машыне паўз маляўнiчыя вёскi графства Глостэр. Лета, як заўсёды, было дажджлiвае. Дрэвы i кветкi лапушылiся i буялi ад вiльгацi. Нават у самым маленькiм домiку праз вокны вiдаць былi пышныя букеты. Будынкi, складзеныя з мясцовага залацiстага каменю, вельмi прыгожага, i цяпер выглядалi гэтак жа, як у часы Шэкспiра. Эрвэ, надзвычай чулы да феерычных краявiдаў Ангельшчыны, быў зачараваны паркам Уайндхорст, дзе знаходзiлася сядзiба лэдзi Спенсэр-Свiфт. Ён ехаў пакручастымi алеямi, паўз зялёныя лужкi з акуратна падстрыжанай травой, густой як шчотка, сярод якiх узвышалiся магутныя дубы. Вакол сажалкi раслi хвашчы i папараць. Нарэшце перад iм паказаўся вялiзны асабняк, увiты дзiкiм вiнаградам. Сэрца яго закалацiлася. Ён спынiўся каля пад'езда i пазванiў. Нiхто не адгукнуўся. Пачакаўшы хвiлiн пяць, ён заўважыў, што дзвярная ручка паддаецца, адчынiў дзверы i ўвайшоў. У змрочным холе нi душы. На крэслах ляжалi плашчы i шалi. Аднак з суседняга пакоя даносiўся манатонны голас, нiбы нехта вымаўляў завучаны тэкст. Эрвэ падышоў блiжэй i ўбачыў доўгую галерэю, сцены якой былi ўпрыгожаны вялiкiмi партрэтамi. Група турыстаў акружала важнага дварэцкага ў фраку з цёмна-шэрай камiзэлькай i ў паласатых штанах.
- Вось гэта, - тлумачыў дварэцкi, паказваючы на партрэт, - сэр Уiльям Спенсэр-Свiфт (1775-1835). Ён прымаў удзел у бiтве пры Ватэрлоо, быў асабiстым другам Велiнгтона. Малюнак пэндзля сэра Томаса Лоўрэнса гэтак жа, як i побач партрэт лэдзi Спенсэр-Свiфт, жонкi сэра Ўiльяма.
Наведвальнiкi зашапталiся:
- Тая самая...
Дварэцкi, ледзь прыкметна кiўнуўшы ў знак разумення i згоды, заставаўся велiчным i сур'ёзным.
- Так, - пацвердзiў ён цiха, - тая самая, што была палюбоўнiцай лорда Байрана. У яе гонар ён напiсаў славуты санет "Да Пандоры".
Двое з групы турыстаў прадэкламавалi пачатак санета.
Дварэцкi адобрыў лёгкiм кiўком галавы:
- Вы не памылiлiся... А цяпер мы наблiжаемся да сэра Роберта Спенсэр-Свiфта, сына папярэдняга (1808- 1872). Партрэт работы Джона Мiлеса.
Нахiлiўшыся да слухачоў, як пастух да авечак, ён дадаў канфiдэнцыяльна:
- Сэр Роберт нарадзiўся за чатыры гады да прыезду лорда Байрана ў Уайндхорст.
Маладзенькая дзяўчына запытала:
- А чаго Байран прыязджаў сюды?
- Таму што ён быў другам сэра Ўiльяма.
- Вунь яно што! - згадзiлася дзяўчына.
Эрвэ Марсена адстаў ад групы, каб больш уважна разгледзець абодва партрэты. У мужа быў шырокi твар, чырвоны ад добрага вiна i свежага паветра. Ён здаваўся фанабэрыстым i сярдзiтым. Жонка была ўвасабленнем спакойнай нявiннасцi, прыгажосцi амаль нябеснай. Аднак, прыгледзеўшыся, можна было ўгадаць за чыстым позiркам вачэй прытоеную пачуццёвасць i гарэзлiвасць, нават даволi жорсткую. Малады чалавек яшчэ быў у сваiх марах, калi група турыстаў пратупала назад. Дварэцкi, нахiлiўшыся над яго вухам, ветлiва прашаптаў:
- Прабачце, сэр, цi ёсць у вас бiлет? Вы з'явiлiся пазней за ўсiх... Яны ўжо ўсё аплацiлi... Так што, калi вы жадаеце...
- Я не турыст. Лэдзi Спенсэр-Свiфт мела ласку запрасiць мяне сюды правесцi пару вольных дзён i азнаёмiцца з паперамi, якiя мяне цiкавяць.
- Прашу прабачэння, сэр. Значыць, вы i ёсць той малады француз, рэкамендаваны лэдзi Хемптан? Хвiлiначку, сэр... Я праводжу гэтых людзей, потым падымуся папярэдзiць яе мiласць. Пакой вам падрыхтаваны, сэр. Багаж у машыне?
- У мяне толькi чамаданчык.
Лэдзi Спенсэр-Свiфт у тыя днi, калi пускала ў свой замак чужаземцаў, бо гэтыя вiзiты давалi ёй права не плацiць падаткаў, самотна бавiла час у салоне на другiм паверсе. Дварэцкi прывёў француза туды. Эрвэ Марсена ўбачыў старую даму, паважную i не такую ўжо грозную. Жартаўлiвая непасрэднасць змякчала яе фанабэрыю.
- Я не знаходжу слоў, каб выказаць вам сваю падзяку, - прамовiў ён. Прыняць незнаёмага...
- Нонсэнс! - адказала яна. - Для мяне вы знаёмы. Вас адрэкамендавала мая лепшая сяброўка, i я чытала вашы кнiгi. Я даўно шукаю чалавека, якi з належным тактам апiсаў бы гэту гiсторыю. Мабыць, вы якраз той.
- Спадзяюся, мадам... Але цяжка паверыць, што пасля многiх выдатных ангельскiх бiёграфаў мне ўдалося выявiць паперы, якiя яшчэ нiдзе не публiкавалiся.
- Яно здарылася так, - сказала лэдзi Вiкторыя, - што, пакуль мой муж быў жывы, ён i блiзка нiкога не падпускаў да дзённiка маёй прабабкi. Небарака Аляксандр на гэты конт трымаўся старамодных звычаяў.
- А што, хiба ў гэтых паперах ёсць нешта... страшнае?
- Пра гэта нiчога не ведаю. Я iх не чытала. Не... Почырк такi дробненькi, што ў мяне баляць вочы, апроч таго, мы ўсе добра ведаем, пра што пiша жанчына ў дваццаць год, ды яшчэ закаханая.
- Але можа быць так, лэдзi Спенсэр-Свiфт, што я знайду ў гэтых паперах доказы... сувязi Байрана з прабабкай вашага мужа. У такiм выпадку цi дазволена будзе мне гаварыць пра ўсё?
