Кошка мурлыкае, дзiўна пяе,
Лазiць па дрэвах так лоўка,
Бегае шустра, ловiць i рве
Корак з працятай вяроўкай.
Мы адпачынак праводзiм з табой,
Бiнкi паслушны i верны,
Бiнкi стары i адданнейшы мой,
Праўнук сабакi пячорнай.
Калi вы, набраўшы з-пад крана вады,
Лапы намочыце кошцы
(Каб выявiць потым сляды
Дзiкiх звяроў на аконцы),
Кошка крычыць, вырываецца з рук,
Мяўкае, нават укусiць.
Бiнкi ж - адданы i верны мне друг.
Дружба нам не надакучыць.
Кошка ўвечары ласкавым зверам
Трэцца аб вашы каленкi.
Толькi вы ляжаце, кошка за дзверы
Мчыцца на двор па ступеньках.
Кошка знiкае кудысьцi ўначы,
Бiнкi ж пры мне пастаянна:
Ён мне гатовы заўжды памагчы
Значыць, ён друг беззаганны.
МАТЫЛЁК, ЯКI ТУПНУЎ НАГОЮ
Вось табе, мой любенькi хлопчык, новая цудоўная казка - зусiм адметная, не падобная на ўсе астатнiя, - казка пра наймудрэйшага цара Сулеймана-iбн-Дауда. На свеце ёсць трыста пяцьдзесят казак пра Сулеймана-iбн-Дауда; але гэтая казка не з iх. Гэтая казка - пра Матылька, якi тупнуў нагою.
Дык слухай жа, слухай уважлiва.
Сулейман-iбн-Дауд быў мудрэц. Ён разумеў, што гавораць звяры, што гавораць птушкi, што гавораць рыбы, што гавораць насякомыя. Ён разумеў, што гавораць камянi глыбока пад зямлёю, калi яны душаць адзiн аднаго i стогнуць. I ён разумеў, што гавораць дрэвы, калi яны шамацяць лiсцем на досвiтку. Ён разумеў усiх - i асу, i лiсу, i ясень у лесе. I прыгожая царыца Балкiда, яго Першая i Галоўная царыца, была амаль гэтакая ж мудрая.
Сулейман-iбн-Дауд быў магутны. На сярэднiм пальцы правай рукi ён насiў залаты пярсцёнак. Варта было яму пакруцiць гэты пярсцёнак, як з-пад зямлi выляталi Афрыты i Джыны i рабiлi ўсё, што ён пажадае iм загадаць. А варта было яму пакруцiць пярсцёнак два разы, з неба спускалiся Феi i рабiлi таксама ўсё, што ён загадае. Калi ж ён пакручваў свой пярсцёнак тры разы, перад iм з'яўляўся з мячом сам вялiкi анёл Азраiл у адзеннi звычайнага ваданоса i паведамляў яму пра ўсё, што адбываецца на зямлi, на небе i пад зямлёю.
I ўсё-такi Сулейман-iбн-Дауд быў чалавек вельмi сцiплы. Ён амаль нiколi не выхваляўся, а калi яму i здаралася пахвалiцца, ён пасля шкадаваў аб гэтым i каяўся.
Аднойчы ён абвясцiў, што хоча накармiць за адзiн дзень усiх звяроў, якiя толькi iснуюць на свеце, але, калi ён прыгатаваў яду, з глыбiнi мора выплыў нейкi вялiкi Звяруга i зжор усё за тры глыткi. Сулейман-iбн-Дауд быў вельмi здзiўлены i сказаў:
- О Звяруга, хто ты такi?
I Звяруга адказаў:
- О валадар! Будзь здаровы на векi вякоў! Я сама маленькi з трыццацi тысяч братоў, i мы жывём на дне мора. Мы дачулiся, што ты хочаш накармiць усiх звяроў, якiя толькi ёсць на свеце, i мае браты паслалi мяне даведацца ў цябе, цi хутка будзе абед.
Сулейман-iбн-Дауд быў страшэнна здзiўлены i сказаў:
- О Звяруга, ты зжор увесь абед, што прыгатаваў я для ўсiх звяроў, якiя толькi ёсць на свеце.
I сказаў яму Звяруга:
- О Валадар, будзь здаровы на векi вякоў! Але няўжо ты i сапраўды называеш гэта абедам? Там, адкуль я прыйшоў, кожнаму з нас трэба ў два разы больш яды, каб перакусiць памiж абедам i вячэрай.
Тады Сулейман-iбн-Дауд павалiўся нiцма перад iм i ўсклiкнуў:
- О Звяруга, я прыгатаваў гэты абед, каб паказаць усiм, якi я вялiкi i багаты цар, а зусiм не таму, што я i папраўдзе люблю звяроў. Цяпер я пасаромлены, i хай будзе мне гэта добрай навукай.
Сулейман-iбн-Дауд быў i напраўду мудрэц, мой любенькi хлопчык. Пасля гэтага выпадку ён ужо нiколi не забываўся, што выхваляцца неразумна. I вось цяпер якраз i пачынаецца сапраўдная казка.
У Сулеймана-iбн-Дауда было много жонак. У яго было дзевяцьсот дзевяноста дзевяць жонак, калi не лiчыць найпрыгажэйшай Балкiды. Усе яны жылi ў вялiкiм залатым палацы пасярод цудоўнага саду з фантанамi.
На самай справе Сулейману-iбн-Дауду зусiм не патрэбны былi дзевяцьсот дзевяноста дзевяць жонак, але ў тыя часы кожны меў па некалькi жонак, так што цар, вядома, мусiў браць сабе яшчэ больш, каб паказаць, што ён цар.
Адны з iх былi красунi, другiя проста ўродзiны. Непрыгожыя вечна варагавалi з красунямi, i тыя ад гэтага таксама рабiлiся пачварамi, i ўсе яны сварылiся з Сулейманам-iбн-Даудам, што прычыняла яму вялiкiя пакуты. Адна толькi цудоўная Балкiда нiколi не сварылася з Сулейманам-iбн-Даудам, бо дужа яна кахала яго. Яна альбо сядзела ў сябе ў залатым палацы, альбо гуляла па садзе, i ёй было вельмi шкада Сулеймана-iбн-Дауда.
Вядома, каб ён захацеў пакруцiць у сябе на пальцы пярсцёнак i паклiкаць Джынаў i Афрытаў, яны ператварылi б усiх яго дзевяцьсот дзевяноста дзевяць жонак у белых аслiц, або ў хартоў, або ў зярняткi граната. Але Сулейман-iбн-Дауд баяўся зноў аказацца выхвалякам.
Таму, калi яго крыклiвыя жонкi сварылiся ўжо занадта моцна, ён толькi сыходзiў у зацiшны куточак свайго саду пры палацы i праклiнаў тую часiну, калi ён нарадзiўся на свет.
Аднойчы здарылася так, што яны сварылiся ўжо тры тыднi запар - усе дзевяцьсот дзевяноста дзевяць жонак. Сулейман-iбн-Дауд сышоў ад iх, як звычайна, у цiхi закутак саду. I сярод апельсiнавых дрэў ён сустрэў Балкiду Найпрыгажэйшую. I яна сказала:
- О пане мой, святло вачэй маiх, пакруцi ў сябе на пальцы пярсцёнак i пакажы гэтым эгiпецкiм, месапатамскiм, кiтайскiм, персiдскiм царыцам, якi ты вялiкi i грозны валадар.
Але Сулейман-iбн-Дауд захiтаў галавою i адказаў:
- О панi мая, радасць жыцця майго, успомнi Звяругу, што выплыў з марской глыбiнi i асарамацiў мяне перад усiмi звярамi, якiя толькi ёсць на зямлi, за тое, што я надумаўся павыхваляцца. Цяпер, калi я пачну выхваляцца перад гэтымi персiдскiмi, абiсiнскiмi, кiтайскiмi, эгiпецкiмi царыцамi толькi таму, што яны дакучаюць мне сваёю балбатнёю, я магу яшчэ горш асарамацiцца.
I Балкiда Найпрыгажэйшая сказала ў адказ:
- О пане мой, скарб душы маёй, што ж ты будзеш рабiць?
I Сулейман-iбн-Дауд адказаў:
- О панi мая, уцеха сэрца майго, давядзецца аддаць свой лёс у рукi тых дзевяцiсот дзевяноста дзевяцi царыц, якiя выводзяць мяне з цярпення сваiмi няспыннымi сваркамi.
I ён пайшоў мiма лiлеяў i японскiх лакатаў, мiма ружаў, каннаў i духмянага iмбiру, што раслi ў садзе, i прыйшоў да вялiзнага камфорнага дрэва, якое празвалi Камфорнае Дрэва Сулеймана-iбн-Дауда.
А Балкiда схавалася мiж высокiх касачоў, плямiстага бамбуку i чырвоных лiлеяў, каб быць блiжэй да свайго каханага Сулеймана-iбн-Дауда.
У гэты час пад дрэвам праляталi два матылькi. Яны сварылiся.
Сулейман-iбн-Дауд пачуў, што адзiн з iх сказаў другому:
- Як ты смееш гаварыць са мною гэтак непачцiва i груба? Хiба ты не ведаеш, што варта мне тупнуць нагою - i ўзачнецца навальнiца, i ўвесь палац Сулеймана-iбн-Дауда, i ўвесь гэты сад праваляцца ў тартарары!
Тады Сулейман-iбн-Дауд забыўся на ўсiх сваiх дзевяцьсот дзевяноста дзевяць сварлiвых жонак i засмяяўся. Ён смяяўся з самахвальства Матылька, i смяяўся гэтак доўга, што затрэслася нават камфорнае дрэва. I ён выставiў палец i сказаў:
- Ану, хадзi ты сюды, чалавечак!
Матылёк страшэнна спалохаўся, але нiчога не зробiш, давялося яму падляцець да Сулеймана-iбн-Дауда i сесцi, трапечучы крыльцамi, на яго выстаўлены палец. Сулейман-iбн-Дауд нахiлiў галаву i цiхенька прашаптаў:
- Ах, чалавечак, ты ж цудоўна ведаеш, што, колькi б ты нi тупаў нагою, ад гэтага не зварухнецца нават травiнка! Чаму ж ты гэтак бессаромна лжэш сваёй жонцы? Гэта ж праўда, што яна твая жонка?
Матылёк паглядзеў на Сулеймана-iбн-Дауда i ўбачыў наймудрэйшыя вочы цара, што зiхацелi, як зоркi ў марозную ноч. I ён склаў крыльцы, i схiлiў галаву, i сабраў усю сваю мужнасць, i сказаў:
- Сапраўды, гэта мая жонка, а ты сам добра ведаеш, што яны такое, нашы жонкi.
Сулейман-iбн-Дауд ухмыльнуўся ў бараду i адказаў:
- Так, браце мой, гэта я вельмi добра ведаю.
- Трэба ж трымаць iх у паслухмянасцi, - сказаў Матылёк. - А мая жонка лае мяне ўжо ўсю ранiцу, я i настрашыў яе, каб яна перастала бушаваць i сварыцца.
I Сулейман-iбн-Дауд сказаў:
- Што ж, можа, гэта i сапраўды ўцiхамiрыць яе. Iдзi да свае жонкi, о браце мой, а я паслухаю, што ты ёй скажаш.
Паляцеў Матылёк назад да сваёй жонкi, якая сядзела пад лiсцiкам i дрыжала ад страху.
I яна ўсклiкнула:
- Ён чуў твае словы! Сулейман-iбн-Дауд чуў, што ты сказаў!
- Чуў, - адказаў Матылёк. - Я i хацеў, каб ён чуў.
- I што ж ён сказаў? О, што ж ён сказаў?
- Ну, - адказаў Матылёк, важна памахваючы крыльцамi, - мiж намi, дарагая, (вядома, я не асуджаю яго, бо палац вельмi дорага каштуе, ды i апельсiны якраз даспяваюць). Зрэшты, ён прасiў мяне не тупаць, i я паабяцаў, што не тупну.
- Божа мой! - усклiкнула жонка Матылька i прыцiхла, а Сулейман-iбн-Дауд смяяўся да слёз з нахабства гэтага прайдзiсвета.
Балкiда Найпрыгажэйшая стаяла за дрэвам сярод пунсовых лiлеяў i ўсмiхалася ўпотай, бо яна чула ўсю размову. I яна падумала: "Калi я i праўда мудрая, я магу збавiць свайго каханага ад дакучлiвых сварлiвых царыц". Яна выставiла палец i цiхенька прашаптала жонцы Матылька:
- Малюсенькая жанчына, хадзi-тка сюды!
Матылiха страшэнна спужалася, ды нiчога не зробiш, яна падляцела да Балкiды i села на яе белую руку.
