Фiлька адышоўся за кусты i пасядзеў нядоўга на снезе. Потым цiхенька адпоўз i нячутна пакрочыў назад.
"Калi чалавек застаецца адзiн, - зноў падумаў Фiлька, - то ён, вядома, можа трапiць на дрэнны шлях: ён можа бегаць па слядах, як сабака, i скакаць праз плот, i, як лiса, назiраць з-за кустоў за iншымi. Але калi чалавек плача ў адзiноце, то лепш яго не чапаць: няхай плача".
I Фiлька, абышоўшы гай, павярнуў у завулак i падышоў да варот Танi. Ён адчынiў брамку i зайшоў у яе дом смела, як нiколi не заходзiў.
Старая спытала, што яму трэба.
Ён адказаў, што прыйшоў пабачыць мацi Танi i сказаць ёй, што ў школе сёння гурток i Таня запознiцца. Старая паказала яму на пакой, дзе сядзела мацi. Ён прыадчынiў дзверы i зноў хутка зачынiў iх. У пакоi на чырвонай канапцы побач з мацi сядзела Аляксандра Iванаўна.
Абняўшы мацi Танi, яна гаварыла ёй нешта, i абедзве трымалi ў руках маленькiя белыя хусткi, якiя яны зрэдку падносiлi да вачэй.
Няўжо i яны гаравалi аб нечым?
Фiлька падаўся назад, не рыпнуўшы нiводнай палавiцай. Ён выйшаў на ганак i хутка пакрочыў да варот. Так, ён ведаў многiя рэчы, якiя ў горадзе яму не былi патрэбны. Ён ведаў галасы звяроў, ведаў карэнне траў, ведаў глыбiню вады, ведаў нават, што не варта хату ў лесе канапацiць лямцам, таму што птушкi цягаюць яго на гнёзды. Але калi людзi не смяюцца, а плачуць удваiх, ён не ведаў, што ў такiм выпадку рабiць. Няхай сабе ўсе яны плачуць, а яму лепей займацца сваiмi сабакамi, таму што настала зiма, i хутка лёд падымецца над вадой i ад месяца стане зялёным, як медзь.
XII
Снег падаў амаль да самых вакацый; пераставаў i падаў зноў i засыпаў увесь гарадок. У дамах стала цяжка адчыняць аканiцы. На тратуарах капалi траншэi. Дарога ўзнялася высока. А снег усё падаў, авалодваючы i ракой, i гарамi, i толькi ў адным месцы на школьным двары, дзе пастаянна тапталi яго дзiцячыя ногi, ён нiчога не мог зрабiць. Тут, утаптаны да зямлi, ён стаў тугiм i гладкiм, i можна было з яго ляпiць усё, што захочаш.
Вось ужо некалькi дзён запар на кожным вялiкiм перапынку Таня лепiць са снегу фiгуру вартавога.
Сёння яна скончыла яе. Хлопчыкi, што дапамагалi ёй, аднеслi да плота лесвiцу, адставiлi вядро з вадой. I Таня адышлася ўбок, каб паглядзець на сваю працу.
Гэта быў вартавы ў шлеме, з плячыма шырокiмi, як у бацькi, i з яго паставай. Нiбы на краi свету стаяў ён, абапiраючыся на ружжо i глядзячы ўдалячынь, а перад iм рассцiлалася цёмнае мора. Вядома, нiякага мора не было. Але такое моцнае было ўражанне, што дзецi ў першую хвiлiну маўчалi. Потым хлопчыкi, старэйшыя за Таню, непрыкметна абкружылi яе i з воклiчамi паднялi ўгору.
Дзяўчынкi, якiх нiхто не чапаў, завiшчалi. А Таня нават не ўскрыкнула. Яна толькi сумелася, што на самай справе вартавы атрымаўся цудоўна. А яна i не ведала, як гэта зрабiць. Яна толькi схапiла сваю думку i моцна трымала яе, не выпускаючы са сваiх пальцаў да тае пары, пакуль не зрабiла штык да вiнтоўкi, пакрыўшы яго блiскучым iльдом. I цяпер пальцы яе балелi ад вады i снегу, i яна грэла iх, засунуўшы ў рот.
Коля стаяў убаку, не падыходзячы да Танi.
Аляксандра Iванаўна, зацiкаўленая крыкамi дзяцей, таксама выйшла на двор i пастаяла без футра ля снежнага вартавога. Яна была здзiўлена яго прыгажосцю.
Тонкiя варсiнкi на чорнай сукенцы настаўнiцы пакрылiся шэранню, гранатавая зорачка затуманiлася на яе грудзях, а яна ўсё стаяла, думаючы пра сваё маленства.
I яны таксама калiсьцi ляпiлi фiгуры з снегу. Адну яна запамятала добра. Гэта быў снегавiк у кутку на двары. Уначы, калi двор i цагляны мур залiваў месяц, на яго было страшна глядзець, на круглую распухлую галаву з чорным вугалем замест рота. I аднойчы, зiрнуўшы на снегавiка вечарам з акна, яна спалохалася i заплакала. Нiхто не ведаў, чаго яна плача. А яна не магла заснуць. Усю ноч у месячным святле мроiўся ёй гэты снегавiк, падобны на прывiд невядомых падземных iстот.
I цяпер, праз дваццаць гадоў, настаўнiца азiрнулася: цi няма i тут гэтага страшэннага снегавiка. Не, яна не ўбачыла яго. Тут былi i iншыя фiгуры, зробленыя не так па-майстэрску, як вартавы, але ўсё гэта былi воiны, героi, быў нават волат на канi - фантазiя наiўная i ўзнёслая насялiла ўсе куткi двара.
- Гэта ты зляпiла вартавога? - спытала яна ў Танi.
Таня кiўнула галавой i выняла пальцы з рота.
- Вам холадна, Аляксандра Iванаўна, - сказала яна, - ваша зорачка зусiм пацямнела. Можна мне яе пакратаць?
I Таня, працягнуўшы руку, пацерла зорачку пальцам, i зорачка зноў заблiшчала на гранях.
- Хочаш, я табе падару яе за тое, што ты так добра вылепiла вартавога? спытала настаўнiца.
Таня спалохана спынiла яе:
- Не трэба! Не рабiце гэтага, Аляксандра Iванаўна. Мы помнiм вас усе з гэтай зорачкай. Не трэба адбiраць яе ў другiх.
Таня пабегла да варот, дзе стаяў Фiлька i клiкаў яе да сябе рукой.
А настаўнiца, не спяшаючыся, пайшла да ганка i, пакуль iшла, увесь час думала пра Таню. Як часта яна заўважае ў апошнi час дзяўчынку сумнай i безуважнай, i ўсё-такi кожны яе рух поўны хараства. Можа, сапраўды, каханне кранула сваiм цiхiм дыханнем яе твар?
"Гэта зусiм не страшна, - думала з усмешкай настаўнiца. - Але што гэта яна жуе так старанна? Няўжо зноў яны здабылi ў кiтайца гэту агiдную серу? Так яно i ёсць! Любоў, о мiлая любоў, якую яшчэ можна ўлагодзiць серай!"
Настаўнiца засмяялася цiхенька i пайшла прэч ад дзяцей.
Сапраўды, Фiлька здабыў у кiтайца цэлы кавалак пiхтавай смалы i цяпер ахвотна раздаваў яе ўсiм. Ён даў тым, хто стаяў ад яго направа, i тым, хто стаяў налева, i толькi Жэнi не даў нiчога.
- Чаму ж ты мне не даеш серы? - крыкнула яму Жэня.
- Фiлька, не давай дзяўчатам серы, - сказалi хлопчыкi са смехам, хаця яны ведалi добра, якая шчодрая ў яго рука.
- Чаму ж не даць? - адказаў iм Фiлька. - Я дам ёй самы вялiкi кавалак. Хай падыдзе да мяне.
Жэня падышла.
Фiлька дастаў з кiшэнi маленькi папяровы пакунак i асцярожна паклаў ёй у руку.
- Ты багата мне даеш, - са здзiўленнем сказала Жэня.
Яна разгарнула паперку.
Маленькае, нядаўна народжанае мышаня дрыжучы сядзела ў яе на руцэ. Жэня з крыкам кiнула яго на зямлю, а дзяўчынкi, што стаялi паблiзу, разбеглiся.
Мышаня сядзела на снезе i дрыжала.
- Што вы робiце? - сярдзiта сказала Таня. - Яно ж змерзне!
Яна нахiлiлася i, падняўшы мышаня, падзьмухала на яго, абагрэла сваiм цёплым дыханнем i сунула яго да сябе пад футру за пазуху.
Да натоўпу падышоў чалавек, якога нiхто ў гэтым горадзе раней не бачыў. Ён быў у сiбiрскай шапцы з лiсiнага футра i ў дарожным кажушку. Ногi ж ягоныя былi абуты дрэнна. I гэта заўважылi ўсе.
- Нехта прыехаў сюды, - сказаў Фiлька, - не тутэйшы.
- Не тутэйшы, - пацвердзiлi астатнiя.
Усе глядзелi на яго, пакуль ён падыходзiў. А маленькая дзяўчынка са спрытнымi нагамi нават схапiла яго за кажух.
- Дзядзька, вы iнспектар? - спытала яна.
Ён падышоў да натоўпу, дзе стаяла Таня, i сказаў:
- Скажыце, дзецi, як трапiць да дырэктара?
Усе падалiся назад. Гэта мог быць на самай справе iнспектар.
- Чаму ж вы маўчыце? - спытаўся ён i звярнуўся да Танi: - Праводзь мяне ты, дзяўчынка.
Таня азiрнулася, мяркуючы, што ён гаворыць каму-небудзь iншаму.
- Не, ты, дзяўчынка, ты, з шэрымi вачыма, у якой мышаня.
Таня паглядзела на яго, шырока раскрыўшы вочы i гучна жуючы сваю серу. З-за пляча яе пазiрала мышаня, што прыгрэлася пад каўняром яе футра.
Чалавек усмiхнуўся яму.
I тады Таня выплюнула серу i пайшла да ганка.
- Хто гэта? - запытаўся Коля.
- Гэта, вiдаць, iнспектар з Уладзiвастока, - адказалi яму.
А Фiлька раптам выгукнуў спалохана:
- Гэта герой, даю слова! Я бачыў на ягоных грудзях ордэн.
XIII
А мiж iншым гэта быў пiсьменнiк. Хто яго ведае, чаму ён прыехаў у гэты горад зiмой без валёнак, у адных толькi ботах. Дый боты яго былi не з каровiнай скуры, прашытай, як у старацеляў, жылкамi, а са звычайнага шэрага брызенту, якi ўжо нiяк не мог сагрэць ногi. Праўда, на iм было i доўгае цёплае футра, i шапка з рыжай лiсы. У гэтым футры i шапцы яго бачылi i ў клубе ў пагранiчнiкаў. Казалi, нiбыта ён нарадзiўся ў гэтым горадзе i нават вучыўся ў гэтай самай школе, куды сёння прыйшоў.
Можа, захацелася яму ўспомнiць сваё дзяцiнства, калi рос ён тут хлапчуком, i няхай халодны, а ўсё ж родны вецер дзьмуў у ягоны твар, i знаёмы снег клаўся яму на вейкi. Цi, можа быць, захацелася яму паглядзець, як новыя парасткi шумяць цяпер на беразе яго ракi. А можа, засумаваў ён са сваёй славай у Маскве i рашыў адпачыць, як тыя вялiкiя зоркiя птушкi, што цэлы дзень лунаюць высока над лiманам i потым апускаюцца на нiзкiя ялiны, каб адпачыць тут у цiшынi.
Але Таня думала не так.
Хай сабе гэта не Горкi, думала яна, няхай гэта iншы, але затое ён прыехаў сюды, да яе дадому, у яе далёкi край, каб i яна магла паглядзець на яго сваiмi вачыма, а можа, нават i дакрануцца да ягонага футра рукой.
У яго былi сiвыя валасы на скронях, хаця ён быў не стары, i тонкi голас, якi ўразiў яе.
Яна толькi баялася, каб ён не спытаў яе, цi любiць яна Лушкiна i цi падабаюцца ёй яго ўласныя кнiгi.
Але ён нi пра што не запытаўся. Ён толькi сказаў:
