Вяртаемся назад, але бяром трошкi правей. Адыдзем як мага далей, павернем яшчэ раз пад прамым вуглом i тады напэўна перасячом стары след.
Звязаўшы гэтую нiтку, прастуем далей. Спёка ўзмацняецца, а з ёю нараджаюцца i мiражы. Але гэта пакуль сама элементарныя мiражы. На даляглядзе вялiкае возера, а падыдзеш блiжэй - i няма яго. Вырашаем перайсцi пясчаную лагчыну, падняцца на сама высокi ўзгорак i агледзець наваколле. Iдзём ужо шэсць гадзiн. Адмахалi, вiдаць, добрых трыццаць пяць кiламетраў. Узбiраемся на вяршыню намечанага чорнага купала i моўчкi сядаем. Унiзе пясчаная рака, па якой мы iшлi, упадае ў пясчанае мора, без адзiнага каменьчыка - зiхоткая белата слепiць, рэжа вочы. Пустыня, як вокам ахапiць - пустыня. Але ўдалечынi пералiвы святла ствараюць новыя мiражы, куды болей хвалявальныя. Там узнiмаюцца крэпасцi i мiнарэты, высозныя будынiны з. выразнымi абрысамi. Яшчэ прыкмячаю вялiкую цёмную пляму, якая здаецца зялёным гаем, але яна аказваецца воблакам - апошнiм з тых, што ўдзень рассейваюцца i зноў уваскрасаюць пад вечар. Той гай - усяго толькi цень кучавога воблака.
Далей iсцi няма сэнсу, гэта нiчога не дасць. Трэба вяртацца да самалёта, гэты чырвона-белы бакен, магчыма, заўважаць нашы таварышы. Хоць я i не пешчу нiякiх надзей на iхнiя пошукi, i ўсё-такi толькi з паветра, можа прыйсцi выратаванне. А галоўнае, там, у самалёце, засталiся апошнiя кроплi вадкасцi, а мы болей не можам трываць, так хочацца пiць. Нам трэба вярнуцца - каб жыць. Мы вязнi гэтага жалезнага кола, мы ў палоне смагi, надоўга яна не адпусцiць.
Але як цяжка паварочваць назад, калi, магчыма, наперадзе - жыццё! Магчыма, там, за мiражамi, i сапраўды ўстаюць гарады, цячэ па каналах вада, зелянеюць лугi. Я ведаю, вярнуцца назад - проста неабходна. I ўсё ж, калi раблю гэты жудасны паварот, у мяне такое адчуванне, што я iду на дно.
Ляжым каля самалёта. За дзень мы адмахалi больш шасцiдзесяцi кiламетраў. Усё пiтво, якое ў нас было, выпiлi. Нiякiх прыкмет жыцця на ўсходзе не выявiлi, i анiводзiн наш таварыш у тым баку не пралятаў. Колькi мы яшчэ пратрымаемся? Нам ужо так хочацца пiць...
З абломкаў раструшчанага крыла склалi вялiкi касцёр. Прыгатавалi бензiн i лiсты толю, прапiтанага магнiем, якiя пры згараннi даюць рэзкi белы бляск. Пачакаем, каб зусiм сцямнела, i запалiм наш касцёр бедства... Але дзе яны, людзi?
I вось полымя ўжо шугае ўгору. Набожна глядзiм, як палае сярод пустынi наш сiгнальны агонь. Глядзiм, як ззяе ў мораку наша нямое праменнае пасланне. I я думаю - яно нясе ў сабе не толькi роспачную позву, але i любоў. Мы просiм пiць, але просiм i водгуку. Хай жа ўспыхне ў мораку ночы яшчэ якi-небудзь агонь, адны ж толькi людзi валодаюць агнём, хай жа яны адгукнуцца!
Мне мрояцца вочы жонкi. Адны гэтыя вочы, нiчога болей. Яны дапытлiва глядзяць на мяне. Мне мрояцца вочы ўсiх, для каго я, магчыма, нешта значу. I ўсе гэтыя вочы дапытлiва глядзяць на мяне. Мноства позiркаў дакарае мяне за маё маўчанне. Але я адгукаюся! Я адгукаюся! Адгукаюся, як толькi магу, я не магу распалiць яшчэ ярчэй гэты агонь у начы!
Я зрабiў усё, што мог. Мы абодва зрабiлi ўсё, што маглi: шэсцьдзесят кiламетраў амаль без вады. Цяпер нам ужо няма чаго пiць болей. Хiба ж гэта наша вiна, што мы не зможам доўга пратрымацца? Мы б i рады слухмяна застацца тут i пацягваць з нашых бiклагаў. Але ў тую секунду, як я ўбачыў дно алавянага кубачка, нейкi маятнiк пусцiўся адмерваць час. У тую секунду, як я ўвабраў асалоду апошняй кроплi, я пакацiўся пад адхон. Што я магу зрабiць, калi час адносiць мяне, як рака? Прэво плача.
Ляпаю яго па плячы. Я супакойваю яго:
- Прападаць дык прападаць...
А ён у адказ:
- Калi вы думаеце, што я аплакваю сябе...
Ну, канечне, я i сам спасцiг гэтую iсцiну. Вытрываць можна ўсё на свеце. I заўтра, i паслязаўтра я зноў пераканаюся, што вытрываць можна лiтаральна ўсё на свеце. Я толькi напалову веру ў перадсмяротныя пакуты. Не ўпершыню прыходжу да такой высновы. Неяк я ўжо думаў, што так i патану, не выбраўшыся з кабiны самалёта, але гэта не вельмi мучыла мяне. Потым зноў быў выпадак, калi я ўжо не спадзяваўся ўцалець, але я не ўпадаў у роспач. Вось i зараз я не адчуваю нiякiх мучэнняў. Заўтра я зраблю адкрыццi яшчэ болей здзiўляльныя. I хоць мы запалiлi гэткае агромнiстае вогнiшча, бог сведка, я ўжо не спадзяюся, што наш поклiч дойдзе да людзей!..
"Калi вы думаеце, што я сябе..." Вось яно, вось што сапраўды невыносна. Штораз, як перада мной узнiкаюць гэтыя вочы, дзе столькi чакання, мяне як апякае. Раптоўнае жаданне апаноўвае мной - ускочыць на ногi i апантана бегчы. Там - клiчуць на дапамогу, там - гiнуць!
Дзiўны абмен ролямi, але я заўсёды думаў, што гэтак яно i ёсць. Аднак толькi Прэво дапамог мне зразумець, як гэта слушна. Ну вось, i Прэво таксама не адчувае таго страху перад смерцю, пра якi нам прадудзелi вушы. Але iснуе нешта такое, чаго ён не можа перанесцi гэтак жа, як i я.
О, з якой бы лёгкасцю згадзiўся я заснуць, заснуць на ноч цi навекi! Калi заснеш, будзе ўжо ўсё роўна. I тады - бязмежны спакой! А гэтыя воклiчы, што вось-вось панясуцца адтуль, гэтыя агромнiстыя кастры адчаю... я не магу iх вынесцi. Я не магу склаўшы рукi спакойна глядзець, як гiнуць людзi! Кожная секунда нашага маўчання паволi забiвае тых, каго я люблю. I вялiкi гнеў ускiпае ўва мне: навошта гэтыя ланцугi, якiя не даюць мне своечасова дабегчы i выратаваць тапельцаў? Чаму гэты агромнiсты касцёр не разносiць наш крык па ўсiм свеце? Патрывайце... Мы iдзём!.. Мы iдзём!.. Мы выратуем вас!
Магнiй згарэў, полымя кастра чырванее i гасне. Засталася толькi купiнка жару, мы падаёмся да яе, каб пагрэцца. Вось i завершана наша зiхоткае пасланне. А што зыначылася ў свеце? Э, я выдатна ведаю, што анiчога не зыначылася. Бо наша малiтва не магла быць пачута.
Ну што ж. Буду спаць.
5
На досвiтку мы анучай сабралi з уцалелага крыла некалькi кропель расы ўперамешку з фарбай i маслам. Было да нудоты агiдна, але мы выпiлi. Раз нiчога лепшага не мелася, то, прынамсi, хоць вусны змачылi.
Пасля гэтага банкету Прэво сказаў:
- Добра, хоць рэвальвер ёсць.
Гэта нечакана абурыла мяне, i я са злоснай варожасцю абярнуўся да яго. Нiшто ў гэты момант не выклiкала б у мяне большай нянавiсцi, як чуллiвая сцэна. Мне пазарэз неабходна было верыць, што ўсё проста, вельмi проста. I нарадзiцца. I вырасцi. I памерцi ад смагi.
Скоса пазiраю на Прэво, гатовы абарваць яго, калi трэба, толькi б ён маўчаў. Але не, Прэво прамовiў гэта спакойна. Для яго гэта пытанне ахайнасцi. Ён падышоў да гэтай тэмы так, як быццам прапанаваў мне: "Давай памыем рукi". У такiм разе, усё ў парадку. Я i сам падумаў пра гэта яшчэ ўчора, калi на вочы трапiла скураная кабура. Я разважаў цвяроза, а не ў адчаi. З адчаем думаеш толькi пра iншых. Пра тое, што мы бяссiльныя супакоiць усiх тых, за каго мы ў адказе. Рэвальвер тут нi пры чым.
Нас усё яшчэ не шукаюць, дакладней, нас, безумоўна, шукаюць, але не там, дзе трэба. Найверагодней, у Аравii. Толькi на другi дзень нам суджана было пачуць рокат матора, але да гэтага часу мы ўжо адышлi ад сваёй разбiтай машыны. Гэты адзiны далёкi-далёкi гул не ўзрушыў нас. Дзве чорныя кропкi ў пустынi, усеянай чорнымi кропкамi камянёў, - мы нiяк не маглi спадзявацца, што нас заўважаць. I памылкай будзе, калi нехта некалi падумае, што я пакутаваў ад гэтага. Я не адчуваў нiякiх пакут. Мне здавалася, што нашы ратаўнiкi кружаць недзе ў iншым свеце.
Калi самалёт загублены ў пустынi, дзесьцi ў пространi ў сотнi тысяч квадратных кiламетраў, яго хутчэй чым за два тыднi адшукаць немагчыма: а нас, вiдаць, шукаюць скрозь ад Трыпалiтанii да Персiдскага залiва. Але сёння я яшчэ чапляюся за гэтую саломiнку, таму што болей спадзявацца няма на што. I я мяняю тактыку: пайду на разведку адзiн. Калi хто адшукае нас, Прэво падасць мне знак - запалiць касцёр... Але нiхто нас не адшукае.
I вось я адыходжу, i нават не ведаю, цi знайду ў сабе сiлы вярнуцца. Прыгадваецца ўсё, што мне вядома пра Лiвiйскую пустыню. Калi ў Сахары сорак адсоткаў вiльготнасцi, дык тут яна падае да васемнаццацi. I жыццё выпарваецца, як туманок. Бедуiны, падарожнiкi, афiцэры-каланiсты сцвярджаюць, што без вады тут можна пратрымацца толькi дзевятнаццаць гадзiн. Па дваццатай гадзiне ў вачах пачынаюць мiгцець блiскаўкi i - гэта пачатак канца: смага накiдваецца на вас i б'е, як маланка.
Але гэты паўночна-ўсходнi вецер, гэты ненармальны вецер, якi так ашукаў нас, якi насупор усiм прагнозам прыкаваў нас да гэтага плато, зараз, безумоўна, падоўжыць наша жыццё. Але цi нашмат ён адтэрмiнуе нам першыя блiскаўкi ў вачах?
Я адыходжу, i ў мяне такое адчуванне, што я на кволым чаўнаку плыву ў акiян.
I ўсё ж на свiтаннi ваколле выглядае не гэтак ужо i змрочна. I спачатку я крочу, засунуўшы рукi ў кiшэнi, як марадзёр. Учора ўвечары мы расставiлi сiло ля нейкiх загадкавых нор, i ўва мне ачнуўся браканьер. Перш-наперш iду праверыць пасткi: яны пустыя.
Значыць, я так i не нап'юся свежай крывi. Па праўдзе кажучы, я на гэта i не спадзяваўся.
Але я нiколечкi не расчараваны, наадварот, мяне даймае цiкавасць. Чым жывяцца гэтыя звяркi ў пустынi? Гэта, безумоўна, "фенэкi", пясчаныя лiсы, дробныя драпежнiкi велiчынёй з труса i з даўжэзнымi вушамi. Я паддаюся спакусе i iду па следзе аднаго звярка. След прыводзiць да пясчанага ручая, дзе кожны крок фенэка адбiўся вельмi выразна. Я любуюся тонкiм пальмавым лiстком, якi пакiдае гэта лапка з трыма растапыранымi веерам пальцамi. Уяўляю, як на золку мой даўгавухi прыяцель трушком перабягаў ад каменя да каменя i злiзваў начную расу. Вось сляды пайшлi радзей: мой лiс пабег. Вось яму сустрэўся сабрат, i яны падрупалi далей разам. Я з нейкай дзiўнай радасцю сачу за гэтай ранiшняй прагулянкай. Як хораша бачыць, што i тут ёсць жыццё. I я нават трошкi забываюся, што хачу пiць...
