Anno 1369. ex precepto Magistri preceptores cum peregrinis intranl Lithwaniam, in qua proponunt incole erigere novam domum iam inchoatam per Regem, superveniuntque preceptores et totam sructuram destruxerunt, lateres quidem etc. deportant fratres et in Mimila in quodam angulo erigunt domum, ubi totus exercitus stetit: ad mensem continue edificant. Rexque ait magistro, quod in vindictam edificaret in terra sua et si posset, vellet prohibere. Responditque Magister, dicens: Ideo venimus, nec Rex potuit prohibere. Completaque ornant, vexilla imponunt, cibant ad annum. Et magister ibidem commendatorem statuit Kun de Hattenstein cum 20 fratribus et aliis sagittariis etc. appellantes earn Gotiswerder in vulgari. Past penthecostem Magister et ceteri domum revertuntur.
Circa festum Assumpsionis Lithwani moti, quia in terra eorum dicta domus fuit erecta, conveniunt et consiliantur, quomodo earn infringant; et potenti exercitu cum machinis variis die et nocte impugnant earn; machinam eciam equealtam rex adduxit, fossam equavit; unde cristiani angustiati nec poterant man[178]ducare cum quiete, nec in 5 septimanis quiescere; tandem vi vicerunt earn et tenuerunt cum potencia, donee magister cum suis, quia ei et toto ordini displicuit, cum rege tractaret, quomodo captivos suos bonos et malos per commutationem solveret. Marschalkus veniens ad regem totam diem tractant, donee alii preceptores supervenissent, et iterum tractantes manserunt inimici. Rexque commotus ait bayoribus suis: huiusmodi protraxionem sibi displicere. Marschalkus interim rediens missis sugittariis in subsidium populi. Marschalkus tulit victualia de Beieren necessaria exercitui et processerunt ad castrum. Rex de eo nunciat marschalko displicentiam; qui seriose accessit, vicit et armavit cum custodia cum viris Magistri. Et revertitur in Ragnitam, equas transnatando in angustia et panis penuria. Rex festinans alloquitur Marschalkum, dicens: die capitaneo, quod velim cito revincere domum. Marschalkus vero ordinat muratores ad demoliendum murum celeriter, succenditque et vento et flante igne omnino destructa est et revertitur. Quo audito rex cum magna turba venit, cupiens a marschalko precibus obtinere, ut saltim caperet populum tantis flammis circumdatum. Nec voluit marschalkus, ut aliquis regi responderet in tantis angustiatum, unde 109 viri sunt combusti, capitaneusque simul preter occisos; a rege sic perturbato transit Marschalkus ad casulam suam. Rex vero ad suos mortuos. Tandem marschalkus legit [180] nomina captivorum regi, quorum vocabula novit; statuunt diem plaicti pro captivorum salute, veneruntque captivi de Wilna, de Traken ad redempcionem, quo peracto quilibet ordinavit captivos in exercitum suum.
Rex Kynstut minabalur Marschalko, quomodo in hyeme vellet esse hospes eius futuri anni, et respondit: Ordo obviabit et conteret caput tuum; et ita abiit Marschalkns. In hyeme venit rumor in Prussiam et etiam in Liwoniam, quomodo reges Lithwanorum intenderent cum hospitibus multis invadere terram. Magister Wynricus commisit ducatun exercitus magni Marschalko Scindekop, qui in die purificationis inavisatam terram intrat, viros, mulieres et pueros capit et occidit omnes. Aliqui de captivis referunt Marschalko: quomodo reges se armarent contra cristianos, stetitque ibidem per noctem. Eo eciam tempore convocat late suos, iterum invadit paganos et stetit in Pasten quintam noctem vastans etc.; de mane progreditur cum suis, quandam domum circumdat et dampnis perturbat. Orto sole insurgunt nebule densissime usque prandium durantes. Et marschalkus consultatione suorum navigio intrat terram pistibus expertem, quam circumveniunt, fuitque ibidem pons fragilis per Mimilam, fuerunt eciam nebule et compulsi applicant ad terram juxta insulam. Omnes prefecti, qui fuerant in desertis, transeunt [182] ad foramen, quare Lithwani suburbium relinquunt intrantes Castrum, habuitque Castrum eciam foramen; quod cum cristiani conspexissent, cum impetu aggrediuntur, ubi commendator de Ragnita jactu offensus, quod cum quidam sibi auxiliaretur, fuit jactu interfectus, sic et advocatus Sambiensis Rutcherus de Elner offensus cecidit in profundam fossam, a qua mortuus delatus est. Johannes Schonevelt etiam offensus fuit et plures alii, durante huiusmodi conflictu alter alterius querit offensam; pontem quoque domus altum pagani projecerunt in fossam, valva clausa, juxta quam erat quoddam foramen ad transitum unius; quum ad quod quidam frater considerans festinat, vexilliferum hortans ad celeriter sequendum per quoddam truncum introeunt et alii eos sequebantur. Pagani hoc videntes, territi retrocedunt, compressi manus dederunt et sunt captivati et ita domus est victa, nec aliquis dimissus est. Capitaneus Girdow nomine fugit ad pontem trans mimilam factum, sperans, se in propugnaculo tueri. Transvadunt mimilam et veniunt ad marschalkum; comprehenduntque ibi duas naves Lihwanas vulgariter Promen, quas cum pyno et lignis aridis conclavant et incendunt, cum quibus consequenter propugnaculum incenderunt, ventusque vertit se ad orientem contra propugnaculum et ita capitaneus angustiatus optat loqui Marchalko, dans ei manum, quern cum suis captivum suscepit, alios decapitare fecit. Nomen Castri Pasten vulgariter dictum est et domum leti revertuntur simul advocati et preceptores nutu divino.
[184] Caput XVI
Anno 1370. dominica Exurge ambo reges cum inhumanis exercitibus veniunt in dampnum cristianorum; vigiles huiusmodi percipiunt clamorem paganorum audientes, et festinanter equitantes, frivole pertranseuntes stagnum in oppositum Sambiensi terre. Consiliantes dividunt copiam in partes; Bayores e libertini terram vastant igne etc. die prenominata, et in villa Rudow faciunt stacionem, viriliter domum impugnantes. Magister Wynricus, videns paganos sic suos molestare, surgit viriliter contra tantum exercitum, dicens: videtis, quantus est iste exercitus! Frater Lupus magnus commendator, Scindekop Marschalkus, digni laude, cum peregrinis militibus, burgensibus et villanis erant cum magistro et hostiliter invadunt paganos in occisione gladii et pagani econtra. In quo conflictu XXVI fratres sunt occisi et 100 viri, signanter Scindekop marschalkus, Kun de Hattenstein, Hinricus de Stochem commendator et vicecommendator, frater Petzolt de Korwitz et plures alii, qui a multis specialiter con[186]querulabantur. Ad mille fuerunt interempti. Kynstut talia videns cum omnibus cessit celeriter in fugam, in qua multi sunt occisi paganorum. Nec convertit se Kynstud, donee veniret in terram suam. Algart autem in silva circumsepivit se dissectis arboribus.
Sed cristiani invadentes posteriorum custodiam, quare rex timens cepit fugam cum sibi commissis, celeriter exuens se a silva, timens se occidi, quern frater Henningus persequitur et in tantis angustiis regis, a quodam dictus frater telo in faciem percutitur et cadens pro temporali vita mercatur eternam. Tandem pagani in fugam disperguntur et multi vulneribus, multi frigore et fame perierunt, et ita cum scandalo repatriantur. Et optat historia requiem et beatitudinem defunctis cristianis.
Alia pars belli sequitur. Frater Mansvell, commendator de Ragnita, ad mentem reduxit ignem, quern pagani in Prussia succenderant, scripsitque magistro in Konigisberg, misit-que idem commendator in subsidium suorum afflictorum servum cum 10 viris, qui cito revertitur: annuncians, quomodo pagani fecissent 12 vias vulgariter Sloge et quomodo stacionem munirent et idem significatum est magistro, et in nocte subvenit clamor in Konigisberg; et mane cum omnibus preceptoribus, [188] civibus et rusticis magister surgit, veniens in Quedenow, ad montem ignem vidit; marschalkus cum 20 viris eociens, ut exercitum pensaret et captivavit quendam, qui ductus est ad exercitum et dixit magistro: quomodo reges starent in Rudow et parati essent ad bellum. Kynstut eciam una vice transiit in Ortelsberg ubi inavisatos cristianos occidit et capit quasi omnes ibidem inventos et combussit circumquaque domum.
Accidit eo tempore, quod dux Lupoldus de Austria circa festum Martini veniret in Prussiam, adducens multos principes, qui omnes in exercicium milicie et fidei protectionem venerunt et steterunt in Konigisberg, sed quia hyems talis fuit inabilis ad reysas hospites dicti tristes, similiter dux Fredericus cum fratre suo Stephano cum dicto Lupoldo etc. revertuntur domum.
Eodem anno magister Wynricus consensu preceporum construxit in honorem Dei, virginis Marie et salutem Cristi fidelium claustrum ant opidum vulgariter Hilgebyl, in quod statuit fratres medicantes ordinis sancti Augustini, libris, ornatibus, calicibusque dotavit et litteris confirmavit. Post hec marschalkus Rotherus de Elner convocat exercitum magnum contra Samaytas et cum eo preceptores veniunt in Ragnitam, ubique dividunt exercitum. Magister ascendit Mimilam contra Labengir[190]gen, transfretans cum preceptoribus multis ibidem in terram Promedien dictam vulgariter, erecto vexillo hostiliter invadit incolas non avisatos et nemini pepercit. Marschalkus vero intravit terram Kalctene quam avisatam invenit; cristiani enim aliqui in ea de Barten et de Girdime dispersi erant et errbani, unde quidam Vristzche de Wunsdorf interfectus est a paganis, et cum eo plures alii, quidam eciam sunt captivati; dux et prefectus de Rastenburg vulneratus est. In crastino exercitus conveniunt et intrant terram Wayken, tertia nocte in Rassyn, quarta in Eroglen, quinta in Goysow et undique molestant paganos et occidunt, sexta nocte intrant Galanten ubi magister et sui vastant et similiter in Pasten et Schogen; nullibi enim pagani pacem poterant habere, sed occiduntur et capiuntur et revertuntur fratres domum in quiete.
In authumpno eiusdem anni Kynstut intrat Gogelanken [192] inavisatam terram, ubi castrum vicit; captivavitque ibidem unum, qui de suburbio exierat, a quo omnes intellexit insidias et ita optinuit suburbium occiditque viros, uxores, juvenes et multa fecit ibidem et abiit.
Frater Wygandus de Beldersheym, prefectus in Ynsterburg, convocat suos et statuit primam suam reysam in Lithwaniam, transfretavit Mimilam et pedester intrat ibidem quandam villam, in qua interfectus est capitaneus et alii plures et 50 captivati, quos cum magna rapina duxit ad naves, per quas venerat et revertitur in Ynsterburg.
Anno 1371. filius Dirsunen cam coorte sua intrat deserta, depredari volens, captivans fratrem Johannem Schoneveld prefectum in Tammow et quendam conductorem, qui pridem erat probus et postea nequam factus, qui se dedit regi, et in quadragesima duxit exercitum in castrum Tammow, de quo ortus fuit, castrum vicit, senes et juvenes occidit cum multis fratribus ordinis et multa intulit mala: mater quoque eius fuit interfecta, sui etiam amici, qui in deserto manebant. Idemque obviantibus sibi vindicare querens, a quibus injuriam susceperat et declinavit ponens se ad sepem quietis causa, ubi a suis amicis est interfectus, traditorque dictus.
Eodem anno 6 viri cum conjugibus suis sociant se paganis in praejudicium grave cristianorum, quia noverunt vias; unde Kynstut cum copia convocata de longinquis intrant Systen, [194] suburbium incineravit et terram vastavit, occidit cristianos, captivavit et multa dampna fecit.
Wynrikus Magister eciam eodem anno cum preceptoribus suis et peregrinis, forti exercitu intrat terram Weduclen erecto vexillo suo et vi oppressit paganos, pernoctans ibidem. Alia nocte juxta f lumen Gresaude, tercia in Eroglen, quarta in Gey sow, quinta in Golanten et convertit se in Pastow devastans terras, captivos Rutenos paganos ducit domum, Dux de Briga cum suis fuit in patria, ut paganos perturbaret, similiter dominus Gistel cum fratre.
In authumpno frater Theodericus de Etner statuit reysam in Rusiam, qui fuit colega commendatoris in Balga, prefectusque de Barten et de Girdowen, qui simul veniunt in castrum Drewik impugnantque circum vastantes totam noctem et redeunt domum.
Consequenter in hyeme frater Wygandus supradictus, frater eciam Kun de Hattenstein, prefectus in Girdow, peregrini quoque Johannes de Gistel cum suis etc. ordinis vexillum erigitur et alia similiter beate virginis, quod ferebat Johannes de Strose, quod hospites sequuntur; intrant terram Dirsunen non avisatam, vastantes, [196] occidentes etc. Castrum etiam Dirsunen vicerunt et in terra Weygow preter occisos, 400 captivabant, mulieribus et pueris non supputatis et cum mulka rapina revertuntur.
Caput XVII
Wygandus dicus anno 1372. cum 100 electis intrat deserta, rapiendi gratia et molesandi paganos. Descenderunt de equis in Suppe, manducant et bibunt, surguntque et transeunt Mimilam, inrantes 4 villas non avisatas et in primo sompno, quidquid occurrebat, gladio perdiderunt, viros cum mulieribus et pueris, comburunt totum, captivos cum grandi rapina deportant.
Dictus prefectus de Ynsterburg iterum comportat suos ad reysam in authumpno, pertransiens Mimitam in villam Kraistekayme, non avisatam, quam rasit igne totam, depredatur et deducit.
Commendator de Balga convocat anno 1373. reysam in paganos, quam commisit Theoderico de Elner, qui convertit se cum suis in Rusiam et venit in terram Bolisken non avisatam. Et tota nocte impugnat castrum; post medium noctis quilibet [198] ad equum suum et celeriter intrant terram Kamentz non avisatam succendut, occidunt, hincinde deducunt 100 captivos, tauros quoque 6 sexagenas, que omnia domum salubriter ducunt.
In eodem authumpno Daukinte duxit prefectum de Ynsterburg cum sibi confidentibus in deserta, gratia rapiendi; quos sequuntur 60 viri. Hincinde Daukinte condudor duxit eos prope Mimilam, ubi in pascuis incenerunt Caballos Dirsunenses, quos capiunt et domum redeunt.
Kynstud in quadragesima cum potentia venit in terram Girdowensem, in villam Bibersteyn nocte nec profecit in suo proposito; terra quidem erat avisata, villam tamen combussit et fugit. Nichilominus paraverat insidias cum paganis. Commendtor de Brandenburg et prefectus de Girdow sequuntur, venientes in locum planum, deliberant, timentes insidias et convertunt se in domum.
Anno 1374. frater Wygandus supradictus, prefectus in Ynsterburg, statuit reysam et cum eo frater Wernherus, collega advocati sambiensis, cum 200 Sambitis, vastantque Weygow inavisatam terram igne et occisione, deducunt eciam 60 cum multa rapina captivos, in quo conflictu frater Wernherus Tetinger graviter vulneratus in Ynsterburg animam deo commendavit.
[200] Gotfridus de Tilia Marschalcus primam reysam suam statuit et cum eo commendatores de Elbingo, de Cristburg, de Balga et de Brandenburg, quilibet cum potentia sua. Mulli quoque peregrini intererant et cum 150 Galeis intrantes terram paganorum fortiter, vocabulo Dirsungen. Erectis vexillis pernoctant in Wegorw, avisatis incolis, proceduntque consequenter in Tracken, in qua steterunt in nocte ant castrum. Mane surgunt et 9 diebus paganos perturbant igne, occisione, 700 quoque captivos in Prussyam deducentes in letitia et exultacione.
Accidit in eadem hyeme, quod camerarius regis Francie dominus Hoesteyn de Fremellis asportaret magnam partem crucis benedicte, in qua redempti sumus, quam rex Magistro pro presenta, cum auro decenter ornatam. Magister vero in gaudio suscepit et magno honore reveretur, offerens deo grates oracionibus suis semper devotis.
In XLma anno 1375 reysa convocatur, in qua Wygandus predictus prefectus de Ynsterburg fuit capitaneus, transiit ad locum, ubi pridem exercitus magnus in Dirsungen intrat, non avisatam terram, rapina, occisione et captivitate perturbat et domum rediit.
Eo tempore in XLma commendator de Balga et cum eo [202] frater Theodericus de Elner cum multis hospitibus collecta copia terras paganorum adhuc non desertas intrare volentes, veniuntque in Parlam et premittunt exploratores ad Mimilam, qui redeunt dicentes, Mimilam degelatum et clarum, quod placuit paganis, cristiani vero turbati revertuntur domum. Post pascha sepedictus Wygandus equitat in deserta, ut rapiat, dumque cum suis veniret in Dewedisken, audivit cornu, unde premisit quosdam, quibus occurrunt tres pagani, de quibus duos captivant, tertius evasit, inveniuntque canes duos molosos, querunt ab istis captivis 2., cuius sint, et dicunt: cuiusdam bayoris vocabulo Waydel, venantis in deserto isto, et hii duo ducunt eum tempore noctis in locum. Quern cum pagani considerassent, convocant se clamore, et evadunt; eciam flumen fuit tarn magnum, quod cristiani non poterant transnatare; 40 nichilominus equos accepit eis et domum ivit. Statim prefectus de Rastenburg misit quendam in habitu ordinis cum 30 viris vocabulo Lupus Leo et hie iussu commendatoris de Balga in desertum rapine causa; vigiles huiusmodi percipientes, annunciaverunt hoc incastrum Garten. Capitaneus celeriter insequitur eos in locis sibi cognitis, per que re[204]dibant domum; insurgit in eos inavisatos cum clamore vulgari Russen; frater iste capitur et vulnertaur, quidam eviam interficiuntur; in tanta angustia prefectus captivatur. Conductor revertitur et mala referi fratribus, sc. quomodo capitaneus esset captivatus et aliqui servorum inerfecti et quomodo ipse difugisset.
