- Бывае, гэтыя заняткi патрэбны i ў мiрны час... А цябе, пэўна, мала старшына ганяў.
- Я санiтарам быў, - агрызнуўся Вiлюс.
Рычардас змаўчаў.
- Лепш бы зусiм не было армiй! - сказаў Вiлюс.
- Можа, i не будзе калi-небудзь. Забудуць людзi пра вайну. Стануць...
- Журналiстамi!.. - таропка ўставiў Вiлюс, узрадаваўшыся магчымасцi змянiць размову. I чаму ён сам не кiнуўся тады да малога?..
Удалечынi ўсё грукаталi выбухi, а начныя птушкi на балоце маўчалi.
- Гэта ўжо хто кiм пажадае... - працягнуў Рычардас.
У баку моста раптоўна шугануў слiпучы слуп полымя. Белае ненатуральнае святло азарыла балота; i мужчынам падалося, што каркас моста ажыў, узняўся ў паветра i застыў - у адно iмгненне.
Даляцела запозненая выбуховая хваля.
- Няўжо... памылiўся? - прашаптаў Вiлюс.
- Напэўна, вучэбная грукнула. Або звер нейкi на мiну напароўся, - спакойна запярэчыў Рычардас.
- Заўтра з самай ранiцы iдзём адгэтуль.
- Ды ўжо ж, пасля гэтага журавiны збiраць не станеш... Такое ўражанне, быццам на фронт трапiлi.
- Якое шчасце, што можна iсцi спаць i заўтра мiрна прачнуцца, - умiхнуўся Вiлюс.
Гэты выбух быў апошнi. Сталася зусiм цiха. Пагаслi промнi пражэктараў адначасна, разам з рэхам выбуху.
Зноў танюткiм галаском пiскнула iвалга i тут жа змоўкла, вырашыла, што не пасуе ёй, дзённай птушцы, спяваць сярод начы.
* * *
Да шашы было далёка. Гужам iшлi яны вузкай сцяжынай, пратаптанай цераз поле, i Вiлюс крочыў апошнi. Дзецi хутка ўцiхамiрылiся, але потым сталi ныць, i маткi моўчкi цягнулi iх за рукi, быццам баючыся спазнiцца. А спяшацца не было куды.
Нарэшце паказалася шаша. Здалёку свяцiўся аўтобусны прыпынак, адзначаны жоўтым дыскам.
Дошка з раскладам аблупiлася. Але Рычардасу ўдалося неяк разабраць, што аўтобус на Вiльню прыйдзе праз гадзiну. Ён азiрнуўся.
Вiлюс стаяў убаку i глядзеў некуды ўдалеч.
- Паслухай... - сказаў, падышоўшы да яго, Рычардас. - Не, бадай, не варта...
- Ды кажы.
- Лухта, - махнуў рукой Рычардас. - Праўда, часам усялякае глупства ў галаву лезе. Нават дзiўна... Давай пагуляем, чаго тут тырчаць...
Вiлюс паслухмяна пайшоў за Рычардасам.
Крочылi яны ўскрай шашы. Прайшлi даволi далёка, але Вiлюс нi пра што не пытаўся - куды яны iдуць, што хацеў сказаць Рычардас. Бадай, Вiлюс нават не заўважыў, як далёка яны адышлi ад прыпынку.
- Мне ўвесь час здаецца, што я ўжо бачыў гэтага салдата, - нарэшце загаварыў Рычардас. - Сапраўды дзiўна.
- Трэба было спытацца.
- Я толькi сёння ўзгадаў.
- Шмат ездзiш. Сустракаешся з людзьмi.
- Вось менавiта, сустракаюся...
Трохi далей ад шашы стаяў доўгi цагляны будынак, абнесены жывой загароджай з глогу. У двор вяла пасыпаная друзам дарожка.
- Школа, - паведамiў Рычардас. - Зойдзем?
Вiлюс толькi пацiснуў плячыма. Часу яшчэ было багата, i яму ўсё роўна, куды iсцi. Не хацелася вяртацца на прыпанак, яму не было пра што размаўляць з жонкай.
Калiдор з белымi сценамi, на якiх вiселi плакаты, дыяграмы i насценгазеты, пуставаў. Толькi ў класах, за дзвярыма, на якiх чарнелi таблiчкi з светлымi рымскiмi лiчбамi, прыглушана гучалi галасы настаўнiкаў.
- Усе на ўроках, - сказаў Вiлюс i чамусьцi груба дадаў: - А ты, вядома, надумаў карэспандэнцыю напiсаць? На аўтобус не паспеем.
- Спадзяюся, дзверы не замкнёныя...
Вiлюс не зразумеў.
Рычардас штурхнуў адны дзверы, i яны прачынiлiся.
На палiцах былi раскладзены пагнутыя шлемы, iржавае дула кулямёта, асколкi снарадаў, пажоўклы сшытак. Насупраць, на сцяне, вiсеў вялiкi партрэт салдата, вiдаць, перазняты са старой фатаграфii.
- Я ведаў, што гэта ён, - нягучна сказаў Рычардас. - Не памылiўся...
Пад партрэтам чарнеў надпiс: "Загiнуў 22 чэрвеня 1941 года, узрываючы мост з фашысцкiмi танкамi".
- Не! - закрычаў Вiлюс. - Не!..
