Бываюць сны, якiя ранiцай лёгка i да дробязей усплываюць у памяцi, а iншы сон - закручаны, заблытаны, затуманены - ловiш яго ранiцай "за хвост" i не можаш злавiць.
Калi мне было ўсяго гады тры-чатыры, чамусьцi часта снiлiся ваўкi. Яны вялiкай зграяй гналiся за мной i калi былi гатовыя схапiць мяне, я адштурхоўваўся нагамi ад зямлi i ўзлятаў у паветра - ратаваўся. Гэты сон даволi часта паўтараўся, магчыма, таму што дзiцячая псiхiка была моцна паранена вайной. Страшны быў сон, непрыемны - вось i помнiцца ён мне ўсё жыццё.
Былi i iншыя сны, якiя заселi ў памяцi назаўсёды.
А вось нядаўна прыснiлася, быццам злавiў я ў карпiлаўскай рачулцы, у якой, акрамя апалонiкаў, нiчога не водзiцца, залатую рыбку. Злавiў яе пад карчом рукамi, навобмацак. Рыбка блiшчыць, пералiваецца рознымi колерамi, апякае мне далонi, а я цярплю, сцiскаю яе. Далонi гараць, як ад вуголля, а я яшчэ мацней трымаю здабычу.
Тады рыбка стала прасiцца:
- Любыя тры жаданнi выканаю, толькi хутчэй адпусцi мяне!
Я, не задумваючыся, бо далонi гарэлi агнём, пралепятаў:
- Прытулак для бяздомных сабак i катоў, каталог маiх мастацкiх карцiн i царкву ў Карпiлаўцы...
Пасля гэтага я адпусцiў рыбку ў рэчку i - прачнуўся.
Спаў я на палку, за напаленай грубкай, i ў сне рука дахiнулася да гарачай цэглы. Руку прыпякло, i, напэўна, ад гэтага нарадзiўся мой сон.
Сеў я на палок i моцна паскроб патылiцу... Чаму менавiта гэтыя тры жаданнi, без ваганняў, нарадзiла мая падсвядомасць? Чаму не папрасiў я грошай, якiх не хапае на самае неабходнае? Чаму не выкарыстаў магчымасцi рыбкi, каб памаладзець цi зусiм зрабiцца бессмяротным? Ды мала чаго можна было "нагарадзiць"!
Адказы на першыя два жаданнi знайшлiся хутка.
Бяздомныя сабакi i каты - адзiн з самых пякучых боляў маёй душы. Бяздомны цi галодны чалавек менш няшчасны, чым бяздомная жывёлiна. Чалавек мае магчымасць папрасiць, загаварыць, разжалiць - i знойдзецца добрая душа, дасць на хлеб цi часова прытулiць. У сабакi, акрамя бязгучнага погляду, няма iншай магчымасцi папрасiць. Але хто з нас глядзiць у сабачыя вочы цi прыслухоўваецца да кацiных жаласлiвых скаргаў? Адзiнкi! А бяздомнiкаў - сотнi, тысячы. Вось i разгадка майго першага жадання, тым больш што жонцы я надакучыў сваiмi пустымi марамi:
- Эх, быў бы я багатым! Набудаваў бы для бяздомнiкаў-гаротнiкаў утульных прытулкаў!
Другое маё жаданне тлумачыцца яшчэ лягчэй. Якi мастак не марыць аб каталогу сваiх мастацкiх твораў?!
А вось трэцяе жаданне - загадка! Я нiколi не думаў пра царкву ў Карпiлаўцы. Тут i прыхаджан амаль няма - дзве-тры хаты ды дзве-тры дачнiцкiя сядзiбы. Вось i ўвесь прыход.
Пра музей свайго земляка Ядвiгiна Ш. я мару даўно, але чамусьцi не яго я папрасiў у залатой рыбкi...
I ўсё ж, паразважаўшы, пачухаўшы патылiцу за грубкай, я згадзiўся з трэцiм жаданнем.
А чаму б не царкву! Месца бойкае, дачнiкi на сваiх машынах гойсаюць туды-сюды, аж у вачах рэжа. Няхай бы прыпынiлiся на хвiлiнку ды ўспомнiлi хто мы, адкуль i для чаго на гэтым свеце? Няхай бы перад светлым боскiм лiкам ачысцiлi душу ад куродыму сучаснай рэчаiснасцi i духоўнага кураслепства...
Эх, разбагацець бы мне - была б i царква ў Карпiлаўцы, i музей Ядвiгiна Ш.!
Што ж, дурань думкай багацее... i за гэта дзякуй Богу!
ПАВАЛЕНЫ ВОЛАТ
Кожны чалавек, якi пакiдае свой дом, родных цi блiзкiя сэрцу мясцiны, хвалюецца, перажывае - хаця б усё было добра, толькi б чаго дрэннага не здарылася ў яго адсутнасць. Прылятае дамоў на крылах надзеi i з палёгкай уздыхае, убачыўшы ўсiх i ўсё ў тым выглядзе, у якiм пакiнуў.
Гэткiя ж пачуццi - хваляваннi, перажываннi адчуваю i я, ад'язджаючы з менскага дому ў Карпiлаўку i наадварот, - з роднай вёскi ў Менск. Асаблiва калi надоўга разлучаюся з Карпiлаўкай - шчымiць сэрца, балiць душа за безабароннае наваколле, якое за апошнiя дзесяцiгоддзi моцна пакалечана бязлiтаснымi, бесчалавечнымi людзьмi.
Вось i сёння вяртаюся з Менска ў сваю вёсачку з трывогай, з прадчуваннем нейкай бяды.
Колькi разоў такое прадчуванне збывалася, няўжо i сёння...
Паварачваю з шашы ў вёску, i абрываецца сэрца. Прыгожы, магутны волат-ясень, якi першым заўсёды сустракаў мяне перад Карпiлаўкай, якi i сто, i дзвесце гадоў назад ветлiва сустракаў i нашых продкаў - сёння бездапаможна ляжаў на зямлi, з якой, здавалася, зросся навекi.
Выскокваю з машыны i - бягом, спатыкаючыся, да яго, быццам здолею нешта паправiць, падняць, паставiць на месца прыгажуна.
Нядобрая рука расклала вогнiшча ля ствала дрэва, якое i раней некалькi разоў спрабавалi падпалiць.
На гэты раз агонь "уеўся" ў векавое цела ясеня, ператварыў магутны ствол у чорнае вуголле. Шыкоўная, раскiдзiстая крона, падпарадкоўваючыся зямному прыцягненню i злой волi чалавека, рухнула на кармiцельку-зямлю.
Я стаяў ля свайго загiнуўшага сябра, у чыiм ценю не адзiн раз марыў маленькiм хлапчуком, i адчуваў, як шчымяць ад горкай вiльгацi вочы, быццам перада мной ляжаў забiты, блiзкi мне чалавек.
Яшчэ нядаўна ясень выклiкаў захапленне сваёй велiччу i магутнасцю, а цяпер здаваўся бездапаможным, убогiм, нэнзлым.
Вось i яшчэ адной прыгажосцю зрабiлася меней на нашай гаротнай зямлi.
БЯССОННIЦА ДУШЫ I СОН СУМЛЕННЯ
Жывуць на нашай зямлi бяссоннiца душы i сон сумлення. Нясцерпна балюча жыць бяссоннiцы душы. Лёгка i лагодна адчувае сябе сон сумлення.
Усе намаганнi бяссоннiцы душы разбудзiць сон сумлення, расштурхаць, разагнаць яго натыкаюцца на сцяну раўнадушша, абыякавасцi, непаразумення.
Аднойчы заснуўшы, сумленне рэдка прачынаецца i не заўважае цi робiць выгляд, што не заўважае, здратаваных падзеямi душаў, а прачнуўшыся, зноў заплюшчвае вочы, бо ў такiм стане больш спакойна i прывычна iснаваць.
Але ж гэта - iснаванне. Няхай сабе спакойнае, млявае, бесклапотнае, але iснаванне, а не жыццё.
Не падпускае да сябе сон сумлення бяссоннiцу душы. Не падпускае таму, што знаходзяцца яны ў розных людзях. Цi ж маглi б яны iснаваць у адным чалавеку? Не! Адно выключае другое.
Вось чаму бяссоннiца нечай душы iмкнецца да сну нечага сумлення, каб ажывiць яго, але нiчога пакуль не атрымлiваецца...
Кажуць, што некалi заганарылiся берагi тым, што яны вышэй ракi, што ўтрымлiваюць яе, i не пусцiлi на сябе дрэвы, не далi магчымасцi iм расцi блiзка ля вады, глядзецца ў яе. Цiхая плынь, хоць яна i нiжэй берагоў, пачала непрыкметна падточваць iх, падмываць, i сон голых берагоў пачаў ператварацца ў iх гiбель.
Сон сумлення - страшней плынi, якая разбурае берагi.
Сон сумлення паглынае жыццё чалавека, робiцца небяспечным i час ад часу ўцягвае чалавецтва ў катастрофы i трагедыi сусветнага маштабу.
Прачнiцеся, хто спiць!
