5 Procopii. Histona Arcana. С. 25. P. 138.
6 Migne. Patrologia Graeca. T. LXXXVIII. Col. 72.
7 Ibid., col. 445, 449 и др.
8 Cosimo Stornajolo. Le miniature della topografia Christiana di Cosma Indicopleuste. Milano, 1908. P. 6.
9 Migne. Col. 448.
10 Ibid. Col. 73: Δια της ζώσης φωνής παραλαβών υπό του 8ειοτάτου ανδρός και μεγάλου διδασκάλου Πατρικίου…
11 Stornajolo. Le miniature della topografia cristiana. P. 10–11.
12 Migne. Col. 397.
13 Gelzer. Byzantmische Kulturgesch. Tubingen, 1909. S. 109.
14 Migne. T. 88. Col. 448–449. Это описание знаменитого острова Тапро-вана, который у Косьмы назван ή Σιελεδίβα.
15 Migne. Col. 441.
16 Ibid. Col. 449: Ot δε κατά τόπον βασιλείς της Ινδικής.
17 Gelzer. Bysant. Kulturgeschichte. S. 120.
18 Πρόλογος ά. Col. 53.
19 Cosimo Stornajolo. Le miniature. P. 16–17.
20 "Οθεν ακριβώς κατέγραψα (Migne. Col. 441, 444).
21 Migne. Col. 88: Ταύτα δε παραλαβών εκ τοδ 9είου ανδρός, ήτοι καί αυτής της πείρας, έσήμανα.
22 Ibid. Col. 400.
23 Kondacoff. Histoire de 1'art byzantin. P. 139–140.
Сноски к главе VIII
1 Codex Gregorianus, Hermogenianus, Theodosianus.
2 Krueger. Hist, des sources du droit romain. P. 448; Diehl. Justinien. P. 248–267.
3 lustiniani Novellae. Ed. Zachariae a Lingenthal//Bibl. Teubner. Nov. XVI. P. 93.
4 Ουκ αυτό δίδωσι μόνον όσον προφάσει των καλουμένων έπενοήΟη σουφφραγίων. Const., XVI. Ρ. 95.
5 Ibid. Ρ. 102: Και ούτως άρχοντες των υπηκόων ως αν πατέρες των υιών, άγατώντες μεν αυτούς ανεύθυνους οντάς…
6 Ibid. P. 106.
7 Nov. XXIII (24). Ρ. 152.
8 Ibid. Ρ. 153: Έπιτρέψαντές τε αύτοΐς καί τα πολιτικά διοικεϊν καί τα περί των νόμων γράφειν.
9 Ibid.: Τάξει δε χρήσ9αι μια ταξεωτών εκατόν.
10 Ibid. Ρ. 157: Καί πάντα εξει τα της αρχής παράσημα.
11 Ibid. P. 158: Και μήτε τάς πόλεις στασιάζεσΟαι συγχωρεϊν, μήτε τους κωμήτας άπαυ9αδιάζεσ9αι προς το δημόσιον.
12 Nov. XXXI (28). Р. 191.
13 Ibid. P. 192.
14 Nov. XXXIII. P. 206.
15 Nov. XLV(31). P. 277.
16 Ibid. P. 200.
17 Nov. XCVI. A. 538. P. 529.
18 Diehl. L'Afrique byzantine. P. 117, 453.
19 Nov. XCVI. P. 529: Oi παγάρχοι.
20 Nov. XCVI. P. 545: Εν r) πυκττί άπεγράψατο τον του έξαγωγίου τίτλον εκφέροντα διαφόροις αίτίαις χίλιους χρυσούς ούτως. Точная цифра восстановляется на основании дальнейшего текста.
Сноски к главе IX
1 Boecking. Dom. Ulpiani Fragmenta. Lipsiae, 1855.
2 Savigny. Vermischte Schriften. II, 205 и след.; Mommsen. Syrisches Provinzialmass und Romischer Reichskadaster//B журнале «Hermes». Berlin, 1869. Ill, 429.
3 Vermischte Schriften. 70. Обращение Сидония к Майориану: «Geryones nos esse puta, monstruumque tributum. Hie capita, ut vivam, tu mihi tolle tria».
4 Ibid., 212–213. Моммсен (в «Hermes». III. 431) со всею решительностью стоит за идеальную гуфу: «Das iugum ist kein Flachenmass, sondern — die fur die Grundsteuer verwendete Einheit einer zu 1000 Goldstucken abgeschatzten Bodenflache, auf welche je nach den verschiedenen Bonitirungsclassen 5, 20, 40, 60 Jugera an Flachenraum entfielen».
5 Bruns und Sachau. Syrisch-Romisches Rechtsbuch. Leipzig, 1880; Sachau. Syrische Rechtsbucher. Berlin, 1907–1908. I, 11.
6 Первоначальный перевод и толкование этого места в издании Brunns und Sachau (§ 121. S. 37) подверглись некоторым дополнительным объяснениям в новом издании: Sachau. Syrische Rechtsbucher. S. 135.
7 Marquardt. Romische Staatsverwaltung. II. S. 237.
8 Подробности в моей статье: Следы писцовых книг в Византии//В «Журн. Мин. Нар. Просвещения». Янв. 1884.
9 Novella CLI1 (128). Р. 276.
10 Υπέρ εκάστου ίούγου, ή ίουλίων η κεντουρίων — чтение второго термина весьма сомнительно.
11 Nov. XXI (17). P. 137.
12 Nov. XXI. A. 535. P. 145: άπαν όσον απορον της επαρχίας έστϊ, τοϋτο ταΐς εκείνων κτήσεσιν επιζήσεις — это место допускает разные толкования. Очевидно, речь идет об επιβολή.
13 Zachariae a Lingenthal. Geschichte des griechisch-romischen Rechts. III. Aufl. S. 229 squ.
14 Выражения όμόκηνσα и όμόδουλα не могут считаться разъясненными. Nov. CLII. Р. 279.
15 Панченко Б. А. О «Тайной истории» Прокопия. С. 140–143.
16 Zachariae. Op. cit. S. 232.
17 Общее значение вопроса оценено, между прочим, в статье г. Бороздина, помещенной в журнале «Термес», № 4 и 5 за 1909 г.
18 Самое капитальное сочинение: Mitteis. Zur Geschichte der Erb-Pacht im Alterthum//Abhandl. Sachs. Ges. der Wissensch. XX. Leipzig, 1901; Pauly. Real-Ekcyclop. V, 2. S. 2514; Энциклопедич. словарь Брокгауз-Ефрон. Т. 80. Ст. 785.
19 Novella XV (7). P. 75.
20 Ibid. P. 85: Επί τούτοις έμφυτευτικήν συγγραφήν εις αυτόν γίνεσ amp;αι κατά το σχτμα…
21 Nov. CXLVI1I (120). Ρ. 246.
22 Ibid. Ρ. 247: Επί τινι ποσότητε ταΰτα εις έμφύτευσιν διδόναι.
Сноски к главе X
1 Gfrorer. Byzantinische Geschichten. II. S. 361–362.
2 Acta Sanctorum. Octobris. T. IV. Miracula.
3 § 166: Ό των αυτών Σκλαβίνων εξαρχος, τοΰνομα Χάτζων. Acta SS. § 169; Tougard. § 46. Acta SS., § 177; Tougard. Acta SS., § 180; Tougard § 52. § 35.
Acta SS. Oct. IV. § 185. P. 173; Tougard. § 65. P. 148. Tougard. § 76.
9 Ibid. § 110.
10 Erben. Regesta. № 1; Migne. Patrol. Lat., LXXVII. Col. 1092: De Sclavorum gente, quae vobis valde imminet, affligor vehementer et conturbor; affligor in his, quae iam in vobis patior, conturbor quia per Istriae aditum iam Italiam intrare coeperunt.
11 Theophanes. Ed. de Boor. P. 300: Ηράκλειος δε ό βασιλεύς ευ ρε παραλελυμένα τα της πολιτείας 'Ρωμαίων πράγματα' την γαρ Εύρώπην οι "Αβαρες ήρήμωσαν και την Άσίαν οι Πέρσαι. — Общественный факт, что авары воевали вместе со славянами.
12 Pauli Diac. IV. 40: Hoc anno Sclavi Histriam interfectis militibus la-crimabiliter depraedati sunt.
13 Isidori Hispalensis episcopi Chronicon//Migne. Patr. Lat. LXXXIII. Col. 1056: Heraclius quintum agit imperii annum. Cuius initio Sclavi Graeciam Romanis tulerunt, Persae Syfiam et Aegyptum.
14 Eand. Anecdota Syriaca, Thomas presbyter. Vol. I. Eugduni Bat. 1862. P. 115: Slavi Cretam ceterasque insulas invasere.
15 Pauli Diaconi. Hist Eongobard. IV. P. 44//Mon. Germ. Hist., Scriptores rerum Eangob, et Ital., ed. Bethmann et Waitz. Hannov., 1878. P. 135: Venientes Sclavi cum multitudine navium non longe a civitate Seponto castra posuerunt.
16 В высшей степени пикантное место дают «Acta SS.», § 190: Τους 9αλαττίους πλοτήρας τους έπΐ παρακρμιδη καρπών εν ττ(βασιλευούσή άνιόντας πόλει πάμπολλους έκπορΟήσαντες, από τε των νήσωγ καί της στενής δαλάττης και των έπΐ το Πάριον και Προκόννησον τόπους και αυτούς τους είς το τελωνείον άμα των πλοείμων αΐχμαλωτίσαντες…
17 Schlumberger. Sigillographie de ['empire byzantin. P. 197–198.
18 Miracula. Eib. IE § 158.
19 Ibid.: "Ασπερ κατεσκεύασαν εκ μονοδένδρων γλυπτάς νήας, απείρους τον αριθμόν υπάρχουσας, κατά το προς 9άλατταν κατεστρατοπέδευσαν μέρος… Ясно, что упомянутым в житии славянским племенам принадлежал морской берег в Македонии!
