Анатоль АСТАПЕНКА
НЭЙСІ
Фантастычнае апавяданне
І. Антон Дворжык
На першы погляд Антон Дворжык нічым не вылучаўся сярод сваіх аднагодкаў - і калі вучыўся ў школе, і калі студыяваў на факультэце псіхалогіі ва ўніверы, і потым, калі пайшоў на “свае хлябы” ў Інстытут малекулярнай псіхалогіі. Адным словам, быў просты як граблі і прадсказальны, як выбары ў СССР. Ціхі, сціплы, правільны. Але, як і ў многіх ціхоняў, была ў яго змалку адна таямніца, ці хутчэй асаблівая зацікаўленасць да ўсім вядомай, але таму і мала зразумелай з’явы - да звычайнага чалавечага сну. Дакладней, не самога сну, а да тых перажыванняў, страшных альбо, наадварот, радасных падзеяў, а часам сапраўдных прыгодаў, што здараюцца з людзьмі ўва сне.
- Ён будзе знакамітым вучоным, - казала маці суседцы па лесвічнай пляцоўцы.
- Не, ён будзе нашым дэпутатам, - адказвала суседка, маючы на ўвазе культуру паводзінаў Антона. Сапраўды ён заўсёды ветліва вітаўся з ёю і пытаўся пра здароўе, чым вельмі цешыў старую.
- Ён будзе чалавекам! - ставіў кропку ў размовах мудры дзед Максім.
Сны... Таемныя, загадкавыя... Цьмяныя або выразныя, пустыя або “вешчыя”, але заўжды са сваім настроем і патаемным сэнсам.
Спачатку Антон проста цікавіўся начнымі відзежамі. Ён пачаў калекцыянаваць падзеі з персанажамі сну, вёў гутаркі на гэтыя тэмы з рознымі людзьмі, запісваў іх аповеды. Аднойчы, калі Антон вучыўся ўжо ў дзявятым класе, да іх прыйшоў новы хлапец, які захапляўся нейкімі таямнічымі навукамі, што зваліся эзатэрычнымі, і выдаваў сябе за вялікага разумніка. У яго было безліч кніг з адметнымі назвамі: “Тайная дактрына”, “Агні ёга”, “Чаша Грааля” і іншая, як здавалася ўсяму класу, цудоўная літаратура. Корпаючыся ў гэтым багатым арсенале патаемных ведаў, Антон неяк выпараў кнігу “Сны і іх тлумачэнні” - і сэрца яго ёкнула ў прадчуванні адкрыццяў. “Нарэшце я буду ведаць пра сны ўсё!” - пераможна адбівалася ў скронях радасная думка. На крылах архімедаўскае эўрыкі ён імчаў па вуліцах начнага горада, і яму здавалася, што вялікае адкрыццё яго даганяе, спалучаецца з ім і вось-вось стане набыткам усяго людства, і гэтае людства нарэшце навучыцца кіраваць светам падсвядомасці, снамі.
Як дурань у пельку кінуўся хлопец у тую кнігу аднакласніка, потым з’явілася яшчэ адна, потым - ужо калі быў студэнтам - натрапіў у Фундаментальнай бібліятэцы на цэлую серыю такіх кніг, і ў выніку атрымаў... поўнае расчараванне. Дзіва што: адзін і той жа сон у розных аўтараў трактаваўся настолькі па-рознаму, што тыя кнігі толькі заблытвалі прадмет яго цікаўнасці і яшчэ больш натхнялі на сапраўды навуковае і дакладнае вывучэнне.
Таму Антон паступіў на факультэт псіхалогіі ўніверсітэта, дзе была спецыяльнасць “Падсвядомая каўзалістыка”.
Вучоба праляцела імгненна, і спыняцца на тых гадах, поўных юнацкага імпэту і пасіянарнага рыўка ў новае, не мае сэнсу. Ад іншых студэнтаў розніла яго адно: за ўсе гады вучобы так і не знайшоў малады рамантык тую адзіную і каханую, з якой сумесна крочыў бы па цернях жыцця. Нельга сказаць, што Антон цураўся жаночага полу ці быў занадта зацяты й нясмелы ў знаёмствах. Былі ў яго даволі блізкія дзяўчаты, з імі ён хадзіў у кіно, тэатры, вандроўнічаў па ваколіцах Заслаўскага вадасховішча ў выходныя дні... Але вось Той, якая б стала і жыццём, і мэтай жыцця, якая б мроілася ў снах і засланіла сабой цэлы свет, - не сустрэў. Нейкі невідочны бар’ер заўсёды ўзнікаў перад магчымай абранніцай, невядомая сіла ўтрымлівала Антона ад сур’ёзных адносінаў. Толькі навука ніколі не ставіла бар’ераў, яна вабіла, захапляла ўсю яго істоту.
Не дзіва, што пасля заканчэння ўніверсітэта Антон па накіраванні трапіў у Інстытут мозгу - апошні прарыў, месца гонару і славы новай прэзідэнцкай палітыкі ў навуцы. Пасля краху праекта пад назвай “Белавежская сіліконавая даліна” і запаўнення нацыянальнага рынку зусім не нацыянальнай прадукцыяй з айфонаў, айпадаў, авесалонідаў і іншай суперсучаснай нанатэхналогіяй, нечакана ўзнікла і, больш таго, пачала трывала заваёўваць сусветны рынак зусім іншая тэхналогія - кібербіялогія. Новы крок быў у тым, што мікрапрацэсары пачалі ўзрошчвацца на біялагічным узроўні, кампутары і іншая прадукцыя інфармацыйных тэхналогій сталі паступова набываць рысы біялагічных істотаў і нават замяняць іх на побытавым узроўні. Ужо пабеглі першыя мопсы і ратвейлеры на транзістарнай аснове, а кібернентычны кашачы подыюм збіраў поўны аншлаг фанатыкаў новай забавы.
Мікраэлектроніка пачала падбірацца і да самага складанага біялагічнага аб’екта - да чалавечага мозгу. Таму і не дзіва, што наступным крокам па заваёве сусветнага рынку мадэрных тэхналогій быў штурм “мазгоў”, г.зн. распрацоўка сістэмнага дзяржаўнага праекта “Мозг і электрон” і адкрыццё Інстытута мозгу.
Антон патрапіў у зусім новую лабараторыю пад назвай “Лабараторыя энцэфалатомных і нейрафлюітобных працэсаў”, у якой, нягледзячы на гучную назву, займаліся даследваннямі звычайных сноў. Так, так - менавіта тых сноў, што з дзяцінства не давалі спакою Антону, якім ён прысвяціў столькі часу і з якімі звязваў столькі няспраўджаных думак. Атрымалася так, як у жыцці мала калі й бывае: мара і рэчаіснасць супалі. Тое, аб чым марыў Антон, і тое, што ў выніку амаль атрымаў, з’ядналася. Звычайна на сакраментальнае пытанне “Кім ты хочаш стаць?”, што прынята задаваць дзеткам, можна пачуць самыя розныя адказы, але фактычна ніколі тыя адказы не атрымліваюць блаславення звыш і застаюцца смешнымі і пяшчотнымі марамі дзяцінства. У жыцці рэдка хто робіцца касманаўтам, лётчыкам альбо мараком.
Такім чынам, Антон стаў маладым вучоным, спачатку быў залічаны стажорам-даследнікам, а з восені ён збіраўся падаць дакументы ў аспірантуру. Ягоны шэф, загадчык лабараторыі Мікалай Іванавіч Захараў, паставіў перад сваімі падначаленымі шэраг канкрэтных задач, якія ў перакладзе на звычайную мову беларускага гарамадзяніна зводзіліся да наступных пытанняў: “Што такое сон, што такое “сніць”, шляхі ўзнікнення сноў, ступень уздзеяння сну на чалавека і г.д.”.
Сам Мікалай Іванавіч пры сваім маладым узросце (яму было крыху за сорак) быў доктарам ажно дзвюх навук: біялогіі і псіхалогіі. Ён першы адкрыў тэорыю аператыўных цэнтраў мозгу і паклаў пачатак цэламу накірунку ў нейрапсіхалогіі, які сумяшчаў напаўзабыты метад псіхааналізу дзядулі Фрэйда і закон апісання псі-неўрыда дзеючага неўрасептона, які вядомы ці не кожнаму першакурсніку як закон Герфа-Кура. Злучэнне гэтых зусім не падобных між сабой метадаў дало нечаканыя вынікі: з’явілася - хоць і тэарэтычна - магчымасць актыўна ўздзейнічаць на цэнтры галаўнога мозгу падчас чалавечага сну. І самае важнае ў тых “сонных” доследах, што стала магчымым змяняць увесь арганізм чалавека.
ІІ. Эксперымент
...З раніцы нешта ўсё пайшло не так. Спачатку Антон прапаліў прасам новенькую кашулю, бо, каб зэканоміць час, адначасова з прасаваннем улез у Інтэрнэт. Не паспеў выйсці з пад’езда, як вялізны чорны кот літаральна перад носам перабег дарогу. І хоць у прыкметы Антон не верыў, але сам выпадак адсачыў, і настрой яго канчаткова сапсаваўся.
“Значыцца, не зацвердзяць, не пройдзе мой план. Не, Захараў не прапусціць такое.” - круціліся ў галаве змрочныя думкі.
Справа ў тым, што зусім нядаўна ён прыняў рашэнне прапанаваць сябе ў якасці паддоследнага, у якасці так званага “труса”. Гэтаму рашэнню папярэднічала ягоная геніяльная, як сам лічыў, ідэя пад назовам “кіраванае трансфармаванне”.
Гэтая ідэя прыйшла да яго пры даволі цікавых абставінах.
Калі ў аўторак Антон вяртаўся з працы дадому, на скрыжаванні вуліц Леніна і Інтэрнацыяльнай, акурат насупраць рэстарана “Патсдам”, ён лоб у лоб сутыкнуўся з Генкам. Гена быў аднакурснік, вельмі добра вучыўся, як кажуць, падаваў надзеі, але на пятым курсе з ім нешта незразумелае здарылася. Можа, тое было з-за непадзельнага кахання - усе ведалі пра яго раман з Юлькай, які вельмі раптоўна скончыўся. А можа, фазы маладзіка пераблыталіся... Як бы там ні было, але Генка цалкам закінуў вучобу - ледзь дыплом потым атрымаў, - і ўсе свае маладыя сілы кінуў на развіццё Супертэорыі, якую ён актыўна развіваў... у шматлікіх піўбарах горада.
- Разумеет, два - мала, але пасля трох куфляў піва свет змяняецца, - сцвярджаў Генка, - і трэба злавіць той момант (не дай Бог перабраць!), калі табе адкрыецца... не абавязкова адразу, але патрэніраваўшыся... адкрыецца шлях да тонкіх “светаў”.
Так казаў не ніцшэанскі Заратустра, якога вельмі любіў цытаваць Генка, так гаварыў ён сам. І тады, на скрыжаванні вуліц Леніна і Інтэрнацыяльнай, праслухаўшы аповед Антона пра ягоныя няўдачы, Генка сказаў:
- А хадзем па куфлі піва зробім. Лепш па тры. І пабачыш: мая тэорыя спрацуе. Толькі трэба “злавіць момант” - не празяваць сувязнога з таго боку. З боку тонкага Свету. Ён з’яўляецца на кароткі час - можа, хвілінаў на пяць, не больш, і калі ўвайсці з ім у кантакт - многае можна зрабіць. Бо той Свет уздзейнічае на наш спрадвеку. Многія сведкі той няўлоўнай сувязі вядомыя чалавецтву.
