Я ведаю яшчэ адно добрае месца. За аэрапортам, пры выездзе са Слуцкай на Брэсцкую шашу i далей па Брэсцкай: там гадавальнік вялікі i рэшткі старой садовай планіроўкі, i проста лес ёсць, i жывёліны рознай у лесе многа маецца, i... не ведаю яшчэ што, але мне там падабалася. А ў Курасоўшчыне можна ўкінуцца ў цягнік i ехаць у Ваўковічы — i там я таксама трохі ведаю, i там таксама ёсць лясніцтва (начаваў там некалі з Карамазавым i гарэлку піў), i матэль, але гэта ўжо зусім не тое, як i піянерскія лагеры, якіх там хапае. Там хіба восенню добра. Гэта я ведаю: я ў тых ваколіцах бульбу некалі студэнтам капаў, i, як ні дзіўна, адна знаёмая хата дагэтуль засталася (гэта ўжо не ў лясніцтве).
Колькі табе ўсяго нагаварыў — a карысці?
Але нічога!
Вось: ты нешта абяцала мне, ну, нешта такое сентыментальнае, але паводле маёй вымогі? Маўчу.
Паспрабуй цяпер не напісаць мне доўгі ліст! А я вазьму во яшчэ i падражнюся: con amore.
P.S. Смяешся?
30.V1.82. Міхась”.
Нешта сентыментальнае — здымак. Я так i не выслала яго. Прысвячэнні? Ix таксама не было. Як ён сам пазначаў, „адрасат нават для самога сябе праясняецца апасля”. Я прыняла гэта як адзіна магчымы i верагодны варыянт. Пазней, праўда, я не адмовіла сабе ў магчымасці пачаць артыкул „Калі браць пробы на глыбіні...” так: „Чалавек напісаў нізку вершаў. Жанчыне. Пазней, публікуючы, ён не рабіў прысвячэнняў. I быў, як мастак, правы. Каму б ні прысвячаліся тыя вершы, яны сталі фактам мастацкім. У нейкай меры адчужаныя нават ад свайго творцы i ад той, што была нібыта непасрэднай прычынай напісання вершаў”.
Змяніліся абставіны. З'явіліся рэальныя „пейзанкі” З рэальнымі абрысамі. У рэальным атачэнні. Жыццё знаходзіла рэальнае рэчышча.
Дарэчы, кнігі свае „Мой свеце ясны”, куды ўвайшлі вершы з лістоў, i нават „Пячатку майстра”, дзе я была рэдактарам, ён мне не падараваў. Ажно, калі, прыйшоўшы ў „Нёман”, я прэзентавала іншым, але не яму, сваю толькі што надрукаваную кніжку „Слова сапраўднага лад”, ён пакрыўдзіўся, прынёс з кнігарні асобнік i прымусіў зрабіць надпіс. А на маё запытанне адказаў: „Што я буду падпісваць? Ты — гэта я”. Я ведаю, што так гаварыў сваёй жонцы Ю.Алеша, А.Сахараў — Е.Боннэр, i тут можна было спакусіцца салодкім самападманам. Але — даверлівасць не была маёй дабрачыннасцю. Безумоўна, тут была нейкая іншая прычына. Якая — не ведаю. З даверу я ў яго не выйшла. Ён аддаваў мне некаторыя свае чарнавікі: прынамсі, верша, прысвечанага Барадуліну („Стаяў i я на гэтай кручы...”), пераклады пушкінскіх вершаў („Элегія”: „Гады былыя шалам весялосці...”; „Заклён”; „О, калі праўда, што ўначы...”; „Горад пышны, непрыветны...”). У яго была задума перакласці i напісаць пра паэтаў пушкінскай пары. Ён настойваў, каб я рабіла сцэнарый дакументальнага фільма пра яго, каб удзельнічала 22 красавіка 1987 года ў вечарыне ў яго гонар, каб прыйшла ў апошні дзень перад аперацыяй...
Загадка „назскіх натур”...
I ўсё гэта было пазней. А пакуль было ліставанне.
„Дзень добры, Ала!
Нічога, нічога, пакуль прабачаю, а там паглядзім. [Зноў за хатнімі i службовымі мітрэнгамі я спазнілася пісаць ліст.] А папраўдзе, дык, можа, i раўную трохі цябе да нейчых чужых (для мяне, вядома) бядотаў i турботаў, не адчуваючы пры гэтым ні пакаяннасці, ці хоць збольшага сораму. Чалавек, такім чынам, эгаіст, i я ў тым ліку. Эгаіст — гэта б яшчэ нішто, а то i зайздроснік, i ўласнік. Ён нават i нечай увагай да нечага болю распараджацца хоча, а не выйдзе — i таму, чужому болю, зайздросціць будзе. Некаму ўвага, а чаму не мне? Пра сябе ён успомніць, абавязкова ўспомніць! I паралелі, i вышукі адпаведныя знойдуцца, i вось пачне ён думаць неяк так. Маўляў, некалі на перакладных, у паштовых карэтах, у рыдванах розных падарожнічалі — i не толькі дзеля ўласнай ахвоты — не! Сон марнавалі, вантробы растрасалі ці шлункі, салдафонаў розных дарожную ўладу цярпелі... А тут... самалёты, паязды, шасейкі, гладкія, як велікоднае яйка, скрозь паслужлівыя заляцаншчыкі на ўласным транспарце (толькі міргні!)... — нічога! Ніхто ні да каго не спяшаецца, ніхто нікога адведаць не хоча. I на чорта тады той тэхнічны прагрэс? A камандзіроўкі i камандзіровачныя тады, урэшце, навошта? Падумай i скажы.
А тут яшчэ Дэрптам нейкім душу мне скаламуціла, бо як прачытаў я, што ты недзе там з „гетынгенам” нейкім стаяла блізка свяшчэнных камянёў нейкіх, аж пацямнела мне ўваччу, дальбог, — думаю, скуль там побач увішны студэнт з ФРГ з'явіўся? Даражэнькая, пардон, растлумач. А можа, гэта эстонцы імёны нейкія несусветныя пабралі? Зноў жа — стаяць ты побач стой, a ў сённяшняй рэляцыі вунь пра якую даўніну не трапляй. Богам кажу, рэўнаваць стану. I дойдзе да таго, што розных там пеўнікаў на вежах талінскіх i рыжскіх да бліскавак у вачах неўзлюблю, нават верш Забалоцкага, дзе пра пеўніка сказана, што „таинственный разум созвездий непременно присутствует в них”, з памяці сатру — цяпер ты разумееш, якая страшэнная штука рэўнасць?
A падарожнічаць, вядома, будзеш толькі са мной, а эти всякие разные самостоятельные мысли вы при себе оставьте, потому что мы очинно даже это не уважаем, это все экивоки и вертижи. Потому что мы сами деликатесы культурные знаем и даже знаем иностранный стишок:
Вчара тибе чакала,
Варум ты не пришов?
Я не такая фрава,
Каб ждать па семь часов.
А ежели вы интересантов каких насупротив нам имеете и делаете им приятный монплезир, так мы и тем недовольны и ревуар вам тоже сделать умеем. Потому что то, как вы нас обманывали, орёр, орёр, орёр!
Кавово я тебе мораль прочитал?
Будзеш ведаць, з кім справу маеш.
Але нічога: мы з табой Лешчанку [маецца на ўвазе спявак Леў Лешчанка] не любім абое, можа, на гэтай аснове паразумеемся: ня станем у нашым падарожжы адно аднаму патлы выдзіраць. Як ты думаеш?
Падарожнічаць будзем, я рашуў ужо, у Піцер: там хоць немцы i англічане абруселыя, i многа рознай „мари, чуди и чухны”, i фін дзікі напіваецца ля помніка Пятру Вялікаму — а славянскаму сэрцу гэта прыемна. Ты ўсё гэта абдумай.
А пакуль табе вершык.
Как фармазона,
Без лишних слов,
Втолкнули в зону —
И будь здоров!
Изведав палку И поводок,
Я хавал пайку И срок волок.
Теперь смекай-ка.
Я стал здоров И славлю пайку И прапоров!
Пішы, асабліва не лянуйся.
Міхась.
15.07.82”.
Ліст — што практыкаванні ў розных жанрах. Аналітычныя саманазіранні — нібыта i не самога аўтара, а таго самага „лірычнага героя’: „Чалавек, такім чынам: эгаіст, i я ў тым ліку. Эгаіст — гэта б яшчэ нішто, а то i зайздроснік, i ўласнік. Ён нават i нечай увагай да нечага болю распараджацца хоча, а не выйдзе — i таму, чужому болю, зайздросціць будзе”. Туг i нешта, не падобнае на звычнага Стральцова: мазаічны дывертысмент, знакі адносін, якія ён пазначае, сведама бярэ з ірэальнай рэальнасці i рэальнай ірэальнасці. Логіка „фравы” i „логіка” зоны — вось табе. Каб верыла ягоным разважанням i не давала веры. Тут я адчуваю, што калі знойдзецца выдавец i — раптам! — знойдзецца чытач, дык вось тут чытач абурана адсуне чытво — гэтай нахабніцы пісалі шчырыя лісты, а яна мала што друкуе, дык яшчэ i пхнецца аналізаваць. Гвалт! Расслойванне інтэлектуальнай ауры. Але — мушу думаць, что i сам Стральцоў, не задумваючыся, падсвядома ўсё ж адчуваў літаратурны кшталт нашага ліставання.
Ну, a вандроўка ў Мазыр была адкладзена да грэцкіх календ. I ў „Піцербурх” мы таксама не трапілі, i па Ракаўскай шашы да польскіх бабулек не завітвалі. Разумеў прывіднасць вандровак больш як хто сам Стральцоў — „бо разнасцежана акно: табе адно, а мне другое”.
...Сябры Стральцова рабілі ўсё, каб ён мог вярнуцца ў Менск.
Заканчвалася рэальна-прывіднае эпісталярнае суіснаванне. Як згадваў Стральцоў, „так хочацца пабачыць цябе — i... схавацца куды-небудзь. Не здзіўляйся. З радасці („той грустной радости”) ці са смутку, што ты так нядаўна належала мне па праву „затворничества” хіба, i што вось надышоў час развітвацца з пэўнымі прывілеямі — з прывіднымі прывілеямі, на жаль. Што ты на гэта скажаш? Ах, Піцербурх! Няўжо аднаму падавацца на вуліцу Бродскага i ў Рускі музей?”
„Прывілеі” нашы i сапраўды касаваліся. Але з нашым бюракратычным ладам Міхась Стральцоў затрымаўся ў Мазыры ажно да зімы — апошні яго ліст пазначаны: 2.XII.82 г. А пакуль быў яшчэ ліпень. I 1982-гі год лічыў месяцы па грэгарыянскім календары. I я атрымлівала лісты.
„Дзень добры, Ала!
Итак, свершилось, матушка! — атрымаў, нарэшце, ад цябе пісьмо. Пачаў чытаць, а там недаўменне, чаму не пішу. I тут я пачухаў патыліцу. Бо пішу i адказваю — у той жа дзень, як атрымліваю пісьмо, — i не таму, што я такі акуратненькі-дакладненькі, а таму, што не церпіцца з табой хоць так, ліставейна, паразмаўляць, выклікаць цябе на ўласныя вочы i як бы адчуць тваю прысутнасць ледзь не дых у дых. Во як — не смейся!
<... >
