Галава балела ўвесь дзень. Надзейка паводзілася стрымана і ніяк не выдавала тое, што іх дачыненьні з настаўнікам надоечы рэзка зьмянілі свой характар. Барыс Макаравіч, ходаючыся з брыдкім самапачуваньнем, не забыўся аднак паглянуць у сьвежы «Нюськавіцкі ходаньнік». Чыста парнаграфічная рыфмаванка Зосі Шчодрай красавала на чацьвертай старонцы.
Вясна заве мяне кахаць.
Ёсьць недзе прынц — адзіны, любы.
Не супынюсь яго чакаць,
Агнём палаць, гарэць да згубы.
Найлепшы дбайца пра мяне,
Шаноўны рыцар, носьбіт цуда.
Любоў да йго не праміне,
Ён бо такі, такі, як Кубэ.
Настаўнік уздыхнуў і сплюнуў. Вершы пра каханьне, хай сабе й такія брыдкія, азначалі, што зьніштажаць трэба ўсю сям’ю зашыфраванага дзеяча. У ягонай практыцы быў толькі адзін такі выпадак, і паўтарэньня гэнага Аляксючыц не хацеў. Адганяючы прэч сваё нежаданьне, Істрабіцель дастаў Багдановічаў «Вянок» і ўзяўся за расшыфроўку. Пачатныя літары кожнай Зосінай страфы неабходна было перавесьці ў лічбы паводле парадку іх разьмяшчэньня ў альфабэце. Зрабіўшы гэта, Барыс Макаравіч разгарнуў «Краю мой родны! Як выкляты Богам...» і пачаў зводзіць рахубы: супастаўляць атрыманыя лічбы зь літарамі клясычных радкоў.
ВЁНАНШЛЁ
37515273
АДАМШУЛО
Вынік скалануў. Вынік выцяў па твары. Вынік надарваў дыханьне. Загадчык нюськавіцкай вадакачкі Адам Шуло быў бацькам Надзейкі — лепшай вучаніцы і палюбоўніцы Аляксючыца. Загад выракаў зрабіць сьмерць і ёй. «Да якой халеры ім гэтая вадакачка? — высьвятляў сам у сябе Істрабіцель. — Завошта зьніштажаць загадчыка? Нягож ён такі вялікі вораг? Мацёры здраднік? I дзеркачу ясна, што ён вымушана супрацоўнічае зь немцамі. Што яму закідваюць? Нацыяналізм? Удзел у карных апэрацыях? Частаваньне былых савецкіх грамадзян бруднаю вадою? Брэдні. Біліндрасы на трыногу! Завошта? Ці то яны мяне выпрабоўваюць? Так ня можа быць. Калі і шлындаюць дзесь тутака іхныя агенты, якія ўпільнавалі маю з Надзейкай (Надзейка!) ночку, то ў кожным разе яны б ня здолелі так хутка разьмясьціць у газэце гэтае курвенства. Супадзеньне? Супадзеньне, але прыкрае, але страшнае. Хоць біся галавою аб сьцяну. Як? Што рабіць далей? Дзе ўзяць адказ? Я не хачу іх забіваць... Заб’юць мяне. Даб’юць. Тады пашанцавала. Цяпер — солі ў вочы, а не шанцаваньня. Накрыюць. Не пабачыць залацістага й яснага. Ні халеры не агледзець. Нават самай наймаленечкай. Што рабіць? Як рэагаваць? Як?».
Нібыта чорная хмара павісла над ім. Нічога не выходзіла надумаць. Адпраўка Надзейкі ў Нямеччыну падавалася шчэ больш небясьпечнай, чым далейшае перабываньне тут.
Зрэшты й перамяшчэньне ў іншую частку Беларусі нічога не вырашала — паўсюдна партызаны ды іх людзі. Між партызанскімі атрадамі былі добрыя сувязі: хто-небудзь дый знойдзе. Знойдзе ды прыгвозьдзіць. Самім жа ўцякаць у лес было зусімнаю бязглузьдзіцай. Тупік. Аляксючыц наліў у конаўку самагонкі і, быццам халодную ананасную ваду, выпіў адным цугам. Іначай было б не заснуць. Пераначуем болей пачуем.
Расплюшчыўшы вочы, Барыс Макаравіч ужо дакладна ведаў, што будзе рабіць далей. Ён узяў сабе набіты пісталет, у кішэні напхаў колькі жменяў патронаў, у газэціну заматаў пару пачкаў грошай. Падаўся да Адама Шуло. Той з усьмешкаю павітаў нечаканага госьця:
— Пан настаўнік, рады паздароўкацца. Дачушка ўсе вушы пра вас адзваніла. Любіць вашы заняткі — няма спасу! А хіба ё якіясьці турботы зь ёю?
— Турботы, спадару Адаме, у нас усіх першага верасьня трыццаць дзявятага пачаліся, — без віхляньняў нацянькі прамовіў чыстую крамолу Аляксючыц.
— Чаго? — спужаўся Шуло. — Што за сьмешкі?! Хіба вы мяне правяраеце? Дык я сёньня ж данясу пра інцыдэнт у паліцыю.
— Не каляхуйце, шаноўны. Праблема больш спаважная, ніжлі ваш цяперашні страшок. Страшнейшая.
— Я вас зараз выжаню з хаты, калі ня скончыце гэтай гнюснай правакацыі! — разышоўся Надзейкін татусь і неяк няўклюдна махнуў рукою. Настаўнік адразу ж схапіўся за яе ды скруціў за сьпіну.
— Ты, дзядзьку, будзеш мяне слухаць? — мала не вызьверваўся ён. — Цябе пасьвяць бальшавікі. Цябе й тваю радзіну. Разумееш? Надзейку таксама хочуць забіць.
Загадчык вадакачкі абмяк і сьцішана працягваў слухаць. Істрабіцель аслабаніў яго руку, паклаў на стол пакунак з райхсмаркамі і няголасна, але безапэляцыйна загаварыў:
— Сягоньня ж любым магчымым спосабам пакіньце з дачкою Нюськавічы, а затым і Беларусь. Эстонія, Чэхія, Францыя. Куды-заўгодна. Хоць за чатыры моры. Толькі не Беларусь. Яна гэтым часам як пекла. Тут ёсьць колькі тысячаў. Сапраўдныя... Ня будзьце дурнём і проста па маім зыходзе ўцякайце. Забірайце Надзейку із школы і бяжэце.
Шуло ўсёй сваёй істою быў прыгаломшаны, але згодна хітнуў галавою. Настаўнік шморгнуў носам і выйшаў вон.
Ён не зьбіраўся сёньня йсьці на працу, а мерна крочыў да павятовае ўправы. На вуліцы Гітлера яго нагнаў дырэктар школы.
— Спадар Аляксючыц, хіба вас ужо папярэдзілі? — без прывітаньня запытаўся ён.
— Гледзячы пра што, — ухіліста адказаў Істрабіцель, неўпрыкмет варушачы ў кішэні рукою.
— Ува ўправе сэмінарыя па праблемах ідэалёгіі Трэцяга Райху на высвабаджаных ад бальшавізму абшарах. Будзе нехта высокі зь Менску. Мы ж зможам з вамі станоўча адрапарціраваць?
Настаўнік, быццам на згоду, хітнуў галавою.
Ува ўправе было шматлюдна. З усёй акругі сюды панапрыехала настаўнікаў. Незабавам усіх запрасілі ў вялікую залю. На сцэне стаяў доўгі шэраг сталоў і трыбуна. Да сініх кулісаў белымі ніткамі былі прышытыя сьцягі Нямеччыны і Беларусі. Паверху вісеў транспарант: «Табе, вызваліцель, падзяка і шчырая праца!». Сабралася чалавек семдзясят улучна з НіЙ^ро^еі’ямі і арыйцамі з SS, што ахоўвалі сваіх шышак. Зь Менску прыехаў дарадчык гаўляйтара па ідэалягічным забесьпячэньні беларуска-нямецкай еднасьці гер Шульц Мортэнваль у суправодзе собскага даручэнца спадара Генрыка Галінкоўскага. «Някепска ты лучыў, дзядзя», — зласьліва ўсьміхнуўся Аляксючыц. Пыса Галінкоўскага надта ж яму кагосьці нагадвала. Гэны спадар ад імя свайго шэфа ўзяўся чытаць спавешчаньне, перапоўненае звыклымі фразамі: «Гітлер-асвабадзіцель», «нашы супольныя ідэалы, выяўленьнем каторых ёсьць Новая Эўропа пад нямецкім кіраваньнем і шчасная Беларусь у ёй», «выразаць ракавую пухліну камунізму», «рушыць у будучыню Новай Эўропы ў зьзяньні пабеднай нямецкай свастыкі». Выступоўцу, як і належала, усе адаравалі воплескамі, сакратарка папрасіла прысутных задаваць пытаньні, бальшыня апатычна сапела й тупіла вочы, хто ў падлогу, хто на сакратарчыну блюзку. Барыс Макаравіч узьняў руку:
— Скажэце, а як стасуецца нашая супольная будучыня зь перадаванымі брытанскім радыё зьвесткамі, што Нямеччына мае сакрэтныя пляны, згодна зь якімі да 90 % беларусаў мусяць быць вынішчаныя?
Па залі прабегся шумок. Галінкоўскі — той самы вярбоўшчык Аляксючыца — вылупіў вочы. Мортэнваль, якому пераклалі пытаньне, зьніякавеў і не патрапіў адразу зрэагаваць. За тое Істрабіцель рэагаваў адэкватна, шасьцю стрэламі асадзіўшы на той сьвет паліцаяў ды эсэсаўцаў. Руля адразу ж перакіравалася на Мортэнваля:
— Auf Wiedersehen, mein lieber Herr!
Стрэл. Пырскнулі кроў і мазгі. Льга было агледзець, што ў крывянку перапэцкаўся твар нядаўнага прамоўцы. Ён зьбіраўся ацерціся, але Істрабіцель не дазволіў:
— Стой спакойна, Нкус, а то бабэхну і трыбухі павылятаюць.
Прысутныя, ачмурэлыя яшчэ ад першых стрэлаў, адхінуліся, як маглі, ад узбраенца.
Узбраенец папрасіў сакратарку сабраць зброю забітых і перадаць яму.
— Шаноўныя настаўнікі, усе вы, як я падазраю, на кагосьці працуеце. Сёньня ў вашым жыцьці сьветлы дзень, бо памраце. I я з вамі. Гэта будзе наша вызваленьне. Ад Гітлера. Ад Сталіна. Ад усёй вакольнай бярэдлівасьці, што завецца вайной. Не вайна, а пабіваньне маладзенцаў. Ня бітва гэта, але мясакамбінат. Мы — беларусы? Хто мы на гэтым камбінаце? Нашыя кішкі крыпаюць нашым мясам. Кілбаса «Беларуская», чужынскім пальцам пханая. Адкуль тут быць жыцьцю, радасьці, каханьню? Мы ўсе вінаватыя. Ад таго ўсе і памром. Сьмерць — гэта люстэрка, якое ўбірае ў сябе кожнага з нас.
Ён зрабіў рэзкі рух і стрэліў у кучаравага вусача, які ўвачавідкі хацеў дастаць з кішэні свой важкі аргумэнт. Аляксючыц наўмысьля гучна пракашляўся і працягнуў маналёг:
— Сьцеражэцеся ўласных бязглузьдзіц. Ня будзьце быдлам хоць тут — перад вечным парогам. Найвышэйшая моц асягне хутка нас. Што скажаце там? Мяркуеце і ў пекле прыцярпецца? А ці дазволяць нам гэта зрабіць душы жыўцом спаленых дзетак і мацярок з Хомску і Княжаводцаў? Ці дадуць нам спакою душы застрэленых і зарэзаных людцаў з прыпартызанскіх вёсак? Гэта мы іх забілі. Сваімі рукамі і сваёю бязрукасьцю. Мы не навучылі сябе ўнікаць рабскіх думак і паставаў. Мы ходаемся за чужыя прывіды й здані, а сваё жывое ператвараем у попел.
