Абавяжу лепш цябе пакуль пісаць мне праз дзень пісьмы i ў кожным даводзіць, што я цаца, што я харошы, мне мяне, як буду ісці ў суд на раздзел жылплошчы, хоць здалёк перажахнеш, што ў мой халасцяцкі пакой ката з парога ўкінеш, што кветкі на балконе, калі той будзе, прымусіш пасадзіць увесну, калі да вясны (о!) дажыву i калі паспею памяняць да той пары кватэру. О! Наогул, я не жартую, я праўду напісаў, што клопатаў у мяне будзе, як у Іцкі знаёмых.
Надакучыў я, адчуваю, сваімі фразамі i перафразамі табе, ды яшчэ не ўцяміў, што на гэткай паперы варта было з аднаго боку пісаць [папера амаль бібулковая, толькі папяросы рабіць], — i будзе табе мэнка i раздражненне, чытаючы. Прабачай.
Пішы, даражэнькая, а я чакаць буду i дні лічыць. I спадзявацца, што, можа, мы з табою сёлета па зялёнкі i радоўкі ў лес з'ездзім. Як ты глядзіш на гэта?
Кветкі ў мяне пад акном каторыя адцвілі, каторыя яшчэ чапурацца: кветкі, наогул, познія. I два каштаны мае падраслі, i лазіна, у якой я абразаў адзін ствол, вунь як угору за лета пайшла — узрадавалася расці. Ластаўкі тут за акном сядзелі летам на правадах, міла шчабяталі — адляцелі цяпер. Прылятае на кветкі чародка чыжоў — прыгожыя i рахманыя птушкі. Жулька, што ў гарачыню ў сваёй пячоры пад кветкамі спала, цяпер ляжыць удзень на ўгрэве збоч асфальтаванай дарожкі — ласкавае такое i разумнае стварэнне. Я думаю, яна асабіста ведае кожнага ў зоне i ведае кожнаму цану.
I гэта я так закругляюся! Загаварыў цябе, а ты зноў зробіш выгляд, што не заўважыла тое, што было перад тым (во стыль) — пардону прашу!
Бывай. Пішы.
Міхась.
10.09.82”.
Сцяпан Захаравіч... Ён пайшоў з гэтага свету, не нашмат перажыўшы Міхася. Любіў зайсці ў рэдакцыю — спачатку „Мастацкай літаратуры”, потым „Немана”: „Ну што, высакавольтная?” (Гэта нейкі мой допіс падаўся яму такім „энергаёмістым”.) Гаўрусёў усё i ўсіх чытаў, любіў добрае слова кінуць. Пра Міхася Стральцова гаварыў ціха, важка, неаспрэчна: „Геній”.
У тую пару, калі пісаў Міхась Лявонцьевіч, Гаўрусёў узяў шлюб з пакаёўкай Дома творчасці (не ведаю, ці афіцыйны) i жыў у маленькім дамочку на тэрыторыі Дома. У яго пагоршыўся зрок, нешта, здаецца, пакульгваў, але — заўсёды ў чысцюткай белай кашулі, высокі, паглядны, ён згадваў: „Якія вогнішчы мы тут палілі з Пысіным! Верталёты прыляталі — праверыць”. I гаварыў, расказваў пра свайго сябра з Магілёва. Паэт пра Паэта.
Гаўрусёў недзе за дзень да сваёй смерці зайшоў да нас у рэдакцыю „Нёмана”, выклікаў мяне з планёркі, падараваў сваю апошнюю кнігу... Паэт...
Былі на тэрыторыі каралішчавіцкага Дома творчасці i тыя „Джэры i Джульбарсы”, пра якіх пісаў Міхась. Тым летам — „афіцыйны” сабака Валет i „неафіцыйная” Пальма. Пальма таксама ведала, здаецца, усім цану. Вельмі любіла нашчадкаў Пімена Панчанкі. Пасля ix ад'езду доўга жыла ў нас на верандзе. Але гэта ўжо іншы аповед. Іншая драма, між іншым.
„У расстанні ёсць вялікі сэнс...”
„Добры дзень, дарагая!
Гэта, як уздых, — трохі стомлены, трохі безнадзейны — трохі з надзеяй на палёгку. „Даражэнькая” i „дарагая” — адчуваеш розніцу? Адчуўшы, адчуеш i мой настрой. Ну ix к Богу, нашыя праблемы i нашыя клопаты, наша свядомае ці міжвольнае хітраванне з самім сабой! Бо як падумаю, што чалавеку ў гэтым жыцці, па сутнасці, так мала трэба i што гэтае „малое” з такімі вялікімі пачаткамі (Дастаеўскі неяк прагаварыўся, што гэтае „малое”, „простае”, можа, настолькі сапраўды простае i малое, што чалавеку ў яго немагчыма паверыць), бо калі падумаеш так, сапраўды робіцца не па сабе i ад усялякіх нашых слоў, i ад нашых зважанняў на чужыя ці свае акалічнасці, i ад апраўдання гэтых нашых зважанняў — i тады нейкі лісток засохший, безуханный гаворыць нашаму розуму i пачуццю больш, чым усе нашыя акалічнасці. Ты добра зрабіла, што прыслала мне гэты лісток, запытаўшы тым часам, ці не пакрыўдаваў i г.д. Пакрыўдаваў-такі, мусіць, даражэнькая (вось тут яно на месцы) i гэта ты, можа, адчуеш з майго трохі бурклівага пісьма, не гэтага. Адчуй i будзь са мной трохі шчырэйшай. Крый мяне Божа папракаць цябе ў няшчырасці наогул! Мне проста здаецца, што ты ў нечым щадишь мяне ці аберагаеш, а ў чым, зразумець не магу, — i ў гэтым недагаворанасць нейкая. Мо мне i здаецца. Вось пабачу цябе на ўласныя вочы, пачую твой голас — i зразумею, можа, у чым тут справа i сакрэт.
Не памятаю, ці пісаў табе (а больш, здаецца, каму?), што мая малодшая дарослая дачка пачала мне пісаць апошнім часам i нават прыслала свае вершы. Што яна піша, я ведаў i раней, а тут пабачыў на ўласныя вочы. Здаецца, нешта ёсць (кажу гэта аб'ектыўна). Але больш мяне суцяшае яе сур'ёз, неблагая філалагічная адукацыя, наогул, па-мойму, даволі мізэрная ў наш час у дзяўчатак (i не толькі) яе ўзросту. Я напісаў „адукацыю”, а трэба было — пісьменнасць: адчуванне стылю, што мне асабліва даспадобы. Я гэта ўсё да таго, што хацеў бы, каб ты неяк пазнаёмілася з ёй i ўзялася кіраваць хоць збольшага юнай душой: я гэта не ўмею ды i баюся адчужэння пэўнага — у жанчын узаемапаразуменне, можа, прасцей. Я прасіў Вераніку пазваніць табе (даруй, што без твайго дазволу, бо, дарэчы, прасіў даведацца, чаму вашэці маўчыць), прасіў, а званіла яна ці не, не ведаю, бо ты нічога не пішаш, а яна не адпісала пакуль.
Прыгарні, калі пазвоніць, да сябе дзіцё: мне, дальбог, хочацца, каб нехта меў на яе харошы жаночы ўплыў — інтэлектуальны i псіхалагічны.
Што ты думаеш пра ўсё гэта, напішы, але ведай, што мне хочацца настойваць на сваім хаценні.
Вершы „дитё” піша чамусьці па-руску, а варта было б скіраваць на што іншае, тым больш, што i вучыцца ў універсітэце на бел[арускім] аддзяленні. Вядома, я скажу пра ўсё гэта ёй i сам, толькі не ў лісце, можа, i не адразу. Не адразу, бо хачу, пабачыўшы пасля году адсутнасці, уцяміць, што i як. А ты зачапі яе як-небудзь цяпер — зразумей толькі мяне правільна: я, можа, бянтэжуся трохі сваёй ролі i таму прашу ў цябе дапамогі, але не толькі таму. Галоўнае — ў маёй упэўненасці, што твой уплыў можа быць найбольш дзейсным. Ты, можа, пасмяешся з маіх гэтых старанняў; але ж мне ў глыбіні душы ўсё ж нешта лесціць, што ў малой прысутнічае-такі філалагічная жылка i што яна можа аслабнуць без пэўнай увагі, бо вучыцца малая на вячэрнім (а мо цяпер i завочным?) адзял[енні], а дзе там літаратурнае асяроддзе i г.д.?
Пра маю ўяўную чытацкую дасведчанасць ты, здаецца, трохі перамяніла думку,бо сапраўды — якое тут у мяне было чытанне? Канечне, я не чытаў тут, як не чытаю наогул, розную выпадковасць, лухту. Тое-сёе цікавае для сябе я i тут прачытаў, але вось навінкі?! A навінкі ўсе ў цябе, ды яшчэ вунь якія! Якраз усё тое, што трэба мне. Я чытаў з таго, што ты згадваеш, толькі Ресэ — i „Воўка”, i „Гульню ў бісер”.
Фільмы, вядома, не бачыў. „Амаркорд” асабліва хацеў бы паглядзець. Феліні чамусьці мой любімы рэжысёр. „Хрысціянскі” пачатак у ім цаню, адсутнасць бяздумнай жорсткасці i чалавечнасць i адухоўленасць сімволікі. Наіў, можа, пры гэтым. Наогул наіў у мастацтве люблю — гэта нешта накшталт супермастацтва, ці што.
Але — даволі. Бібліятэку я перадаю, але — марудна, ты пакуль мне пішы. Зразумела? Калі прыйдзе час „закругляцца” — вестку падам.
Не журыся, а я буду думаць пра сустрэчу.
Міхась.
27.ІХ.82”.
З Веранікай мы сустрэліся пазней. А той парой яна акуратна патэлефанавала мне, сціпла-інтэлігентным голасам спытала пра здароўе. Але бацьку — як згадвала пазней яна сама — паспавядала добра. І ён тлумачыў нашы стасункі: мы сябры, „маю права на такую раскошу”. Вераніка паказвала мне гэты ліст бацькі ў першы дзень нараджэння Міхася Лявонцьевіча пасля яго смерці, 14 лютага 1988 года. Пасля могілак мы з Веранікай паехалі да мяне i доўга гаварылі. Пра яе, пра яе бацьку...
A пазнаёміліся мы ў тых жа Каралішчавічах. Быў семінар маладых. У 1984 годзе. У снежні. У Веранікі з'явілася некалькі цікавых рэцэнзій у друку. На семінары ix высока ацаніў такі сур'ёзны літаратуразнаўца, як Алесь Яскевіч. Прыемна было сказаць сваё слова i мне. І не таму, што пра гэта прасіў некалі бацька. Таму што сапраўды падаваў надзею тонкі крытык — крытык паэзіі. Вершаў сваіх на семінар яна не давала. Вельмі прыгожая — класічная, арыстакратычная прыгажосць — яна трымалася з годнасцю, трошкі адстаронена. Я таксама не стала парушаць „дэмаркацыйнай лініі”.
Сапраўднае наша знаёмства адбылося, калі я прыйшла рабіць у „Нёман”. У тое цяжкое лета 1987 года, у бараўлянскія, апошнія тры месяцы Міхася Стральцова, мы часта сустракаліся, тэлефанавалі адна да адной — i ўранку, i ўвечары... Захавалі добрыя адносіны, i калі яго не стала. „Дамы-патранэсы” з мяне, праўда, не атрымалася. Па розных прычынах. Ды, мабыць, апекаванне — не мая роля. Я заўсёды не хацела быць назолай. Не любіла i не ўмела настойваць на нейкіх сваіх высновах. Заказвала Вераніцы некалькі рэцэнзій, як прыйшла ў „Нёман”. На кнігу Веры Вярбы яна зрабіла прафесійны, з настроем, матэрыял. Нешта не напісала. Часта заходзіла да бацькі — мы рабілі разам з ім ca снежня 1986 года да таго, як ён лёг у канцы мая 1987-га ў шпіталь. Тады i пазначыліся нейкія прыязныя нашы адносіны з ёю. Пры жыцці Міхася Лявонцьевіча — i калі яго ўжо не было побач з намі. Натура тонкая, выбуховая — Вераніка то з'явіцца нечакана ў навагоднюю ноч, як снягурка, з вялізным пакункам апельсінаў, то дашле на дзень нараджэння мілую, натхнёную тэлеграму...
