У хляве, у куце, ляжалі рэшткі сена. Карову маці даўно не трымала.
Вілы стаялі побач – старыя, з адпаліраваным рукамі дзяржаннем, з тонкімі, кароткімі і вострымі ад доўгай работы зубамі. Сена ўзялося акуратным пластом, Сяргей пацягнуў, узнялося воблака пылу, шыбануў пах старой цвілі, у якім ледзь улоўным быў і тонкі водар сапраўднага сена. Сяргей пацягнуў пласт па двары. Нэла ўхапіла з кучы шматок сена, несла, прыціскаючы аберуч да грудзей. Сяргей стаў абкладваць будан сенам, Нэла зноў пабегла ў хлеў.
Праца захапіла – было прыемна бачыць, як на пустым месцы акрэсліваецца іх будучае месца для начлегу – будан. “Тут нас ніхто не патурбуе,” – думаў Сяргей, падсвядома разумеючы, што “ніхто” – гэта п’яная маці, прымак, яго сябрукі-сабутэльнікі. Яшчэ ў мінулым годзе ён хацеў зрабіць вось такі будан, каб не чуць па вечарах і начах п’янага вэрхалу, брудных мацюкоў, злога крыку. “Няхай хоць падушацца цяпер...”
Заставалася прынесці рэшткі сена, ношкі дзве, каб паслаць на зямлю.
– Куды, куды, зверанё, цягнеш!
Сяргей уздрыгнуў ад крыку. І адразу ўсё зразумеў – прымак зайшоў на надворак і ўбачыў Нэлу, якая несла сваю чарговую ношку.
– Ах ты нямко нямытае! – раздражнёна, са злосцю прадоўжыў прымак. – Хто табе дазволіў ад грушы адыходзіць? Ану – на месца!
Апошнія словы ён выкрыкнуў з загадам, як быццам крычаў на сабаку, які без дазволу зайшоў у хату.
Ён стаяў, рукі як у нежывога боўталіся амаль да каленяў, кашуля, не запраўленая ў штаны, не зашпіленая на гузікі, вісела на яго худых плячах, як на калу.
Уся яго постаць казала не столькі аб раздражнёнасці, колькі аб задавальненні ад улады над маленькай Нэлай. Зарослы шчаціннем твар скрывіўся ад нечага, падобнага на ўсмешку, глыбока запалыя вочы прыжмурыліся, ператварыліся ў дзве шчылінкі.
– На месца! – выгукнуў ён ужо без злосці. – На месца!
Нэла з ахапкам сена спінай адступалася да грушы.
– Зверанё, вяроўчыну перагрызла? – спытаў бы ў самога сябе прымак, хацеў зрабіць крок у напрамку грушы, да якой адступала Нэла, і ў гэты час ён заўважыў Сяргея.
– А, дык гэта ты, шчанюк, адвязаў? – з нейкім радасным здзіўленнем сказаў ён, павярнуўся да Сяргея. – А ну, хадзі сюды, я табе што-нішто патлумачу, калі ты за год забыўся, што мяне трэба слухаць!
Яго, відавочна ж, радавала перспектыва паказаць сваю ўладу над нечым больш значным, чым над гэтым нямым кацянём – Нэлай. Сяргей павольна падыходзіў, не прыпыняючы крок, цягнучы за сабой вілы.
– Сыночак прыехаў! – гукнуў зноў прымак, але насцярожыўся. Сяргей не прамовіў ні слова, ён, як зайшоў з саду на надворак, так і ішоў, не спяшаючыся у бок прымака, гледзячы яму ў вочы.
– О, выцягнуўся, байструк, – прымак плюнуў на зямлю. – Ну, хадзі, фраер, вушы драць буду.
Але ўпэўненасці ў словах не было. Сяргей на самай справе не выглядаў больш хлопчыкам, які мінулым летам уцякаў ад кухталёў гэтага мужчыны.
Сяргей наблізіўся да прымака крокі на тры і раптоўна кінуў руку, якая цягнула за дзяржанне вілы ўперад і ўверх. Другая рука перахапіла дзяржанне знізу, і чатыры тонкія, вострыя зубы вілаў імгненна ткнуліся ў непрыкрытыя грудзі прымака, парослыя рэдкімі рудымі валасамі.
Сяргей націснуў злёгку, прымак хіснуўся, не паспеўшы пераступіць нагой, і так стаяў, ледзь не падаючы назад. Ён не мог ступіць крок, бо для гэтага трэба было хоць крышку нахіліцца наперад, каб не ўпасці, а зубы вілаў балюча, ой як балюча калолі ў грудзі.
– Ты што, шчанюк? – са злым спалохам выдыхнуў прымак. – Ды я цябе...
– Перш чым ты мяне, я табе чатыры дзіркі зраблю, – з тым спакоем, ад якога прымак пабялеў, сказаў Сяргей. – І мне нічога не будзе. Што калонія, што інтэрнат – адзін чорт…Ты, гад, больш не зачэпіш Нэлу. І мяне не чапай. Нас тут няма. Зразумела? Ты ходзіш міма нас, але нас ты не бачыш. Зразумеў?
Прымак маўчаў, дзіка вылупіўшы вочы.
– Зразумеў? – перапытаў з пагрозай Сяргей і націснуў на вілы.
– Ты што, сука? – ускрыкнуў прымак, бо зубы вілаў, здавалася, вось-вось увойдуць у грудзі. – Ды пайшлі вы!..
– Зразумеў? – з тым жа тонам зноў паўтарыў Сяргей.
– А ты ў яе спытай, – працадзіў праз зубы прымак і кіўнуў за спіну Сяргея.
Таго імгнення, на якое Сяргей адвёў позірк ад прымака, зэку было дастаткова – ён хапіўся за дзяржанне вілаў са свайго боку. Хіснуўся ўбок, ірвануў вілы на сябе.
Сяргей на адпусціў дзяржанне. А рывок быў моцным – і хлопец згубіў раўнавагу, хіснуўся наперад. У наступны момант прымак адной рукой хапіў Сяргея загрудкі, прыцягнуў да сябе, а другой схапіў за горла. І сціснуў так, што боль паралізаваў Сяргея. І дыхнуць не стала як.
– Шчанюк…– сіпеў ля самага твару зэк. – Я цябе зараз буду вучыць…
Сяргею здавалася, што Нэла крычыць недзе далёка-далёка – да яго прытомнасці з цяжкасцю даходзілі ўсе гукі, акрамя шыпення прымака. Бы ў нямым кіно ён бачыў, як з сянец выйшла маці, глядзела ў іх бок і, здаецца, нешта казала. Потым за спінай прымака ўзнікла постаць мужчыны. Сяргей не пазнаў, а зразумеў: дзед Васіль, іх сусед.
У яго руках Сяргей заўважыў таўставаты пруток – гэта з такіх дзед робіць чатыры асноўныя дугі ў кошыках, адна з якіх потым становіцца ручкай.
Дзед узмахнуў гэтым прутком і выцяў штосілы па шыі зэка. Той прысеў імгненна, адпусціўшы і шыю Сяргея, і дзяржанне вілаў, быццам над галавой у яго пранеслася вострае лязо. Але не ўскрыкнуў ад болю, толькі пакрысе пачапаў рукой балючае месца і хутка азірнуўся.
У гэты час да Сяргея вярнуліся гукі: тонкае падвыванне Нэлы і п’янае галашэнне маці.
– Так жа і забіць можна! – крычала яна ўжо да дзеда Васіля. – З кім я застануся, а што ж ета такое… А ў сваім двары няма як прайсці чалавеку!
– Сціхні, Зойка! – спакойна, зусім не гучна сказаў дзед Васіль, і маці нечакана змоўкла, аж рот закрыла. Дзед паглядзеў уніз, на стаўшага на каленях зэка: – Устань!
Столькі сілы і ўлады было ў яго голасе, што прымак спахапіўся і, трымаючыся за шыю, устаў, ваўкавата зіркаў на старога, цікуючы за доўгім гнуткім прутком у яго руцэ.
– Ты дзяцей не чапай, – роўна загаварыў дзед. – А то я цябе зачаплю.
– А не будзе страшна? – выскаліўся зэк. – У другі раз дручка ў руцэ, можа, не будзе і не атрымаецца ззаду падысці.
– У другі раз я да цябе з сякерай падыду. І спераду, – не пагражаючы, а быццам расказваючы пра свае планы блізкаму сябру, сказаў на гэта дзед Васіль. – Мне губляць няма чаго...
Потым перавёў позірк на маці Сяргея.
– Сорам згубіла! Твой дзед разам са мной на гэтай зямлі погань выводзіў, паліцаяў біў і недзе у чужой зямлі ляжыць, каб і во гэтыя праўнукі яго жылі шчасліва, а ты такую погань у двор прывяла! Глядзі, Зойка, глядзі, пакуль не позна…
Дзед павярнуўся і пайшоў са двара.
Зэк, нават не зірнуўшы на Сяргея, быццам зусім нецікавымі яму сталі дзеці, павярнуўся і пайшоў у хату, скрывіўшы галаву набок, трымаючыся за шыю.
Маці Сяргея тапталася на месцы, не ведаючы, што ёй рабіць далей, мітусліва разводзіла рукі ў бакі, пакуль ад сянец зэк не закрычаў:
– Зойка! Чаго прырасла да вырадкаў! Не бачыш, як шыя баліць? Уу-у-у, я табе яшчэ ўзгадаю! – прыгразіў ён ці то Зойцы, ці то дзеду Васілю, ці то Сяргею і зайшоў у хату.
Маці ўслужліва памкнулася ўслед за ім.
Сяргей стаяў, усё так жа трымаючы вілы наперавес. Пальцы рук пабялелі і анямелі. Ногі сталі чужымі – ён іх не адчуваў.
Нэла асцярожна падышла, прыціснулася, абхапіла яго ногі рукамі.
– Нічога, Нэлка, праб’ёмся, – з хрыпам, быццам смага высушыла горла, прагаварыў Сяргей, асцярожна, як шкляныя, апусціў вілы зубамі на зямлю.
І толькі цяпер сэрца нечакана забухала з такой сілай, што яго штуршкі аддаваліся ў горле.
– Нічога, нічога, – Сяргей пагладжваў Нэлу па галаве, і гэта супакойвала яго. Ён адчуў свае ногі, пабачыў, што заходзячае сонца б’е яму проста ў твар, што надворак стаў яшчэ больш чужым, хата – яшчэ больш бруднай і аблезлай. Раптоўна зразумеў, што цяпер ён не пераступіць парог свайго дома. Дакладна, да той пары, пакуль гэты зэк будзе ў доме жыць.
Нэла прыціснулася да яго яшчэ мацней, аж горача стала назе.
– Пайшлі, Нэлка.
У будане растрос добра, разраўняў сена. Было яго малавата, але цвёрда не будзе. І холадна быць не павінна – ночы цёплыя. Вось каб яшчэ коўдру якую ці так чым накрыцца. Ды і пад голаў... Трэба было ісці ў хату. А там – прымак і п’яная маці.
Пачулася бразганне дзвярэй у сенцах. Сяргей вылез з будана – маці і прымак выходзілі на вуліцу. Пад пахай у маці быў нейкі яркі скрутак. “Куртачка!” – здагадаўся Сяргей. Імгненна ўспомніліся вочы маці, калі яна казала “Ах, велікаватая”, і голас яе, у якім быў хутчэй не жаль, а радасць, быццам гэта акалічнасць давала ёй магчымасць для задавальнення большага. “Прап’юць, сволачы,” – думка стрэліла горыччу, але бегчы ўслед Сяргей не стаў. Зразумеў – дарэмна.
Нічога, пакуль цёпла, а там ён нешта прыдумае...
На гарышчы знайшоў два свае старыя паліто, якія яму некалі давалі ў інтэрнаце – дэмісезоннае і зімняе. Гэта – пад голаў.
