– Мабыць, трэба нам яшчэ нешта зрабіць… А можа, і не тая гэта магіла? – задумаўся Віцька. – Трэба ўсё праверыць… Каб дакладна.
– І косці тыя… Прыбраць іх трэба, – падумала ўголас Жэнька і тут жа дадала: – Але я баюся іх кранацца…
– Усё правільна, – падтрымаў дзяцей дзед. – Зараз мы праверым магілу, збяром тыя косці… Ты сабе Жэнька ідзі з Нэлай у лагер…
– Не, мы побач пабудзем. І мне здымаць трэба.
– Ну, добра… Пайшлі, хлопцы.
Падышлі да мяркуемай магілы, пракапалі неглыбокую траншэю паўкругам.
– Так і ёсць, бачыце, як добра відаць, – паказаў Віталь на траншэю. – Вось тут зямлю не чапалі, а тут бачна, што капалі, перамешаны пясок і чарназём…
Гэта ўсім было зразумела.
– Ну, дайце мне рыдлёўку, – працягнуў руку за інструментам дзед Васіль. – Вы пасядзіце. Мне старому, такі грэх прабачыць Бог. Я сам…тут не павінна быць глыбока…
Ён акуратна расчысціў верхні пласт зямлі. Цяпер магіла была бачна добра.
Дзед асцярожна стаў капаць у верхняй частцы магілы.
Рэжучы гук прымусіў усіх здрыгануцца – рыдлёўка зачапіла за жалеза. Дзед рукамі стаў разграбаць пясок, адкідваць яго далей. Паказалася іржавая ваенная каска. А ў касцы – забялеў чэрап.
Войкнула, адвярнулася Жэнька.
Дзед прытрымаў чэрап на месцы, выцягнуў з пяску каску, падаў Сяргею, які стаяў бліжэй за ўсіх да магілы.
– Глядзі, ззаду павінна быць дзірка невялікая ад кулі. Каску мы яшчэ хлапчукамі на полі бою падабралі, калі нашы адступалі. Каска была толькі ў Андрэя.
Была дзірка ў касцы…
Дзед вылез з ямы.
– Ну, хлопцы, цяпер давайце збіраць тыя косці. Пакладзём іх сюды, да астатніх, закапаем акуратна, добрую магілу зробім…
– Навошта? – здзівіліся ўсе. – Дык а перазахаванне?
– Будзем сённяшнім днём жыць, – спакойна патлумачыў ён.
Дзіўна, але калі знойдзеная зямлянка не на жарт ўсхвалявала старога, то раскапаная магіла, а галоўнае – выцягнутая з магілы каска канчаткова супакоілі яго. Да дзеда вярнуліся ўпэўненасць, размеранасць і нетаропкасць. Ён зноў быццам у садзе сваім вязаў кошыкі – стаў казаць і рабіць усё без спеху, грунтоўна.
– Што будзе заўтра – ніхто не ведае. Можа, я памру, можа, начальства наша перадумае, – казаў дзед і круціў цыгарку, і рукі цяпер яго нічуць не дрыжалі, як некалі. – А мы павінны з вамі зрабіць тое, што павінны: насыпаць добрую магілу, паставіць добры крыж…
– А і праўда, – згадзіўся нечакана Віцька. – Я толькі гэтым летам столькі загадваў – мала што спраўдзілася. Хто яго ведае, што там заўтра будзе…
– Вось, а нам трэба тут усё зрабіць, – працягваў дзед Васіль. – Каб хто з жадаючых з нашай дапамогай мог сюды прыйсці і на чалавечую магілку патрапіць, а не ў яму ўпасці… Давайце, хлопцы …
Белыя косці былі расцягнуты трохі звярамі (сюды і ваўкі маглі забрысці). Іх збіралі ў рэшткі курткі, у якую быў некалі апрануты мужчына. Куртка згубіла і колер, і форму, але тканіна была сінтэтычная, то яшчэ не спрахла. Зносілі косці да ямы, дзед акуратна ўкладваў, прысыпаў пяском. Доўга шукалі чэрап. Нарэшце знайшлі ў высокай траве – праз пустыя вачніцы яго, што глядзелі ў высокае неба, прарасла трава…
Адчуванне таго, што яны робяць не тое, што планавалі, пакрысе прайшло і ў Жэнькі, хоць усё супраціўлялася ў ёй. Яна напачатку хацела сказаць, каб увогуле не закапвалі і разрытае – вось сказалі б там, у райцэнтры, што тут косці на паверхні ляжаць – не кінулі б справу, прыехалі б… Але за гэтыя дні яна цалкам стала давяраць дзеду. Ён жа разумны стары. Ён не хлусіць…
Сабралі ўсе косці, старанна праверылі ўсё вакол таго месца, дзе ляжаў касцяк – каб нічога не пакінуць. Асобна сабралі рэшткі адзення.
Невялікі ўзгорак насыпалі, падраўнялі з усіх бакоў – і трошкі аж не па сабе стала – раптоўна сярод лесу з’явілася ўжо сапраўдная магіла. Дзед ручкай рыдлёўкі паціскаў на пяску зверху – намаляваўся крыж.
– Ну, вось… Цяпер давайце падумаем, што з рэшткамі адзення рабіць.
– Спалім ды і ўсё, – прапанаваў Сяргей. – Каб ніхто ніякіх пытанняў нам не задаваў.
– Правільна, – падтрымаў Віцька. – Мы знайшлі толькі косці…у самой зямлянцы. І нічога больш.
– Ну, давайце так і зробім, – згадзіўся дзед.
Спалілі рэшткі адзення. Смярдзючы дым вецер адносіў убок.
– Якія ў вас цяпер планы? – спытаў дзед.
– Ды… Трэба дакладна месца на карту нанесці, карту вострава скласці. Трэба і тую зброю адшукаць, – стаў пералічваць Віталь.
– Ды пачакае твая карта, – перабіў яго Віцька. – Рыбу вось пойдзем лавіць. Якраз вячэрні клёў. А зброю не знойдзем без металашукальніка.
– Добрая справа – рыбу палавіць, – кіўнуў дзед. – Але яшчэ ранавата. А ты, Жэнька, як мяркуеш?
– Не ведаю… неяк мы ўсё планавалі да моманту знаходкі. Трэба вяртацца, мабыць…
– Як вяртацца? Ты што?
Хлопцы аж падскочылі з месца. Дзед супакоіў усіх.
– Ну, ты, Жэнька, па тэлефоне Рыгоравічу даложыш, як вернецца… А вось кажы толькі яму самому, больш нікому… Вось так пакуль зробім: мне, хто дужэйшы – мо ты, Сяргей, дапаможа дубок зваліць (я тут прыкмеціў) і сюды прыцягнуць, парэзаць. А вы сабе востраў мерайце. Думаю, дакладная карта патрэбна будзе… А потым я тут крыж майстраваць буду – а вы сабе ідзіце, рыбачце. Дамовіліся?
З дзедам пагадзіліся.
Частка 26
Дарэмна Віцька бурчэў – складанне карты вострава захапіла яго. Ён па камандзе Віталя ішоў краем вострава, ля пачатку балота, і сам уяўляў, як малюецца лінія берага на карце. Кропку за кропкай памячаў Віталь, Віцька пераходзіў далей і далей, нарэшце – круг замкнуўся.
Востраў на карце выглядаў зусім не круглым – паўкруг. Ды яшчэ няроўны. Нічога не казала аб тым, што ён тут некім насыпаны… І Заікін быў у напрамку Савінага вострава без намёку на нейкі таямнічы азімут.
– Нічога, мы яшчэ астатнія праверым, – не здаваўся Віталь. – І раскопкі трэба правесці на месцы зямлянкі – што там за бярвенні, пра якія дзед расказваў…
Сяргей падышоў да палаткі – дзеду ён больш не трэба быў: той сам майстраваў невялікі крыж.
Жэнька ўжо двойчы тэлефанавала – Зарэмба усё яшчэ не вярнуўся ў вёску. Нэла, стомленая доўгім блуканнем па лесе, цяпер моцна спала ў палатцы.
Жэнька адмовілася ісці з хлопцамі на рыбу – у апошні момант, гледзячы на салодка спячую малую, яна зразумела, што сама неверагодна стамілася. І прылегла побач з ёй.
…Не, такога клёву яны даўно не бачылі. І сам Віталь, які не вельмі захапляўся той рыбалкай, разгарачыўся так, што ў першыя дзесяць хвілін аж прытанцоўваў на месцы.
Ах, якія ж чапляліся карасі! Адзін у адзін, жоўта-залатыя, вялікія! І не гулялася рыба з нажыўкай: толькі ледзь варухнецца паплавок – і адразу ішоў адным штуршком у глыбіню. Эй, давай, цягні!
Вядзерца запоўнілася за пятнаццаць хвілін – а рыба брала і брала. Віталь за вялікім вядром збегаў, а Сяргей у гэты час краснапёрку выцягнуў: такая прыгожая.
Недзе хвілін сорак працягваўся такі клёў – не паспявалі закідваць.
А потым нібыта раз – і нехта прагнаў адсюль усю рыбу.
Паплаўкі нерухома стаялі ў цёмнай вадзе, быццам прымерзлі. Ветрыка не было, а тут падзьмуў, невялікія хвалі запляскалі аб плыт, з якога рыбачылі хлопцы…
– Так, цяпер на спінінг паспрабуем, га? – прапанаваў Віцька. – Відаць, шчупак тут гуляе, вось і перастала рыба браць.
– Давай, – без асаблівага энтузіязму адказаў Віталь. Яму ўмомант стала тут нецікава. Але вырашыў застацца, паглядзець. Сам на спінінг ён лавіць не збіраўся.
– Плыт трэба далей адвесці, – прапанаваў Сяргей. – Тут размахнуцца няма дзе.
Адвязалі плыт, усцягнулі сходні, адплылі далей ад берага.
Адзін закід, другі, трэці… Толькі на пяты блясна паляцела досыць добра – далёка і туды, куды Віцька цэліў. Нічога…
Ён абыякава ўжо (мо дзесяты раз упустую!) круціў катушку, як раптам лёска напялася. І – не пакруціць.
– Зачапіў, – плюнуў ад прыкрасці Віцька.
Пакруціў яшчэ – лёска з цяжкасцю, але намотвалася на катушку.
– Давай, падплывём, – падказаў Сяргей. – Віталь, бярыся за вясло.
Пачалі грэбці ў тым напрамку, дзе пад вадой хавалася лёска. Віцька пакручваў катушку, але лёскі намотвалася толькі на столькі, на колькі набліжаўся плыт.
– Нешта цягне, – раптам са страхам прашаптаў Віцька. – Нешта цягне!
– Не кідай! – закрычаў Сяргей, бачачы, як задрыжалі ў Віцькі рукі.
Было нястрымна бязлюдна тут – сярод чорнай вады, на паверхні якой беглі аднолькава роўныя частыя хвалькі. Вецер стаў нечакана халодным. А з аднаго і другога боку на сонца насоўваліся дзве сіне-фіялетавыя хмары. І нешта нябачнае ў глыбіні роўна, з неймавернай сілай цягнула лёску, а за ёй вуду і самога Віцьку ў халодную глыбіню…
Сяргей перахапіў спінінг – цяпер яны трымалі яго разам і разам адчулі, як нешта там, у глыбіні, роўна і неўтаймавана цягне, цягне і цягне.
– Адпусці, няхай размотвае… адпусці тормаз, – шэптам загадаў Сяргей.
Лёска пачала размотвацца – роўна, быццам пад вадой была такая ж катушка і там нехта намотваў лёску – не спяшаючыся, пакрысе.
