Але й вяртацца ўжо не было як - не дазваляў гонар.
Мусiць, калi надта патрэбна, дык Бог памагае. Праўда, не заўжды ў час, бывае зь немалым спазьненьнем. Калi ўжо позна i пакарыстацца той боскаю мiласьцю. Як нашаму камбату Рукавiцыну. За баi на Днястры паслалi на Героя, так хацеў камбат атрымаць залатую зорку, ды загiнуў пад Секешфехерварам. Толькi пахавалi, як прыйшоў указ. Ды каму ён тады быў патрэбны? Так прыкладам падумаў я, i тады ж, азiрнуўшыся, убачыў машыну. Толькi падняў руку, як машына згодна затармазiла i мякка спынiлася на шашы. Гэта быў магутны ЗIС, з кабiны якога высунулася вясёлая галава ў аблезлай пiлотцы.
- Што, лейтэнант? Сядай, пракачу.
Цераз заднi борт я ўскочыў ў кузаў, амаль увесь заняты нейкаю старасьвецкаю шафай цi буфэтам з пазалочанымi выкрунтасамi на шкляных дзьверцах; ля самай кабiны тырчэлi яшчэ тры нейкiя скрынкi. Месца для пасажыра тут увогуле не было, толькi ззаду ля борта заставалася нешырокая шчылiна, у якую ўцiснулiся мае ногi. Трымацца не было за што, i я няспрытна абапёрся рукамi аб сьлiзкi бок шафы.
- Во, будзеш трымаць, каб не пасунулася. А то стукнецца, каму адказваць?
Аказваецца, i ў дзень перамогi ня ўсе пiлi-елi, падумаў я. Некаторыя займалiся iншымi справамi. Але хай, на здароўе... ЗIС няшпарка кацiўся па неблагой дарозе, вясновы вецер прыемна абвяваў мой спатнелы на хадзе твар. Маё жаданьне ўсё ж абяцала зьдзейсьнiцца, я быў амаль задаволены. "Пакахай мяне, салдацiк, буду вернай жонкаю. А забудзеш - толькi разам з роднаю старонкаю", само сабой сьпявалася ў душы. Не, я цябе не забуду, мiлая дзяўчынка, запэўнiваў я сябе. I ўсё ж нейкi цьмяны, самотны неспакой трывожнымi токамi перадаваўся маiм адчуваньням, усё карцела - хутчэй! Я баяўся спазьнiцца.
- Перамога, лейтэнант! Глядзi ты, дажылi аднак! - празь вецер ляцеў голас з кабiны, таксама да паловы закладзенай нейкiмi пакункамi.
Насустрач пайшлi машыны - легкавыя, штабныя, грузавiкi. Гэтыя са спазьненьнем таксама iмкнулiся за перамогай, на спатканьне з саюзьнiкамi. У вокнах аднаго трафэйнага аўтобуса мiльганулi вясёлыя дзявочыя твары i данеслася музыка - там граў гармонiк. Мабыць, якi армейскi ансамбаль, здагадаўся я, з тых, што натхнялi нас на перамогу. Спазьнiлiся, аднак, на вялiкае спатканьне, трэба было раней.
У знаёмым, бязьлюдным учора гарадку цяпер ва ўсю буяла ажыўленьне, сапраўдны вулiчны фэст, зь безьлiччу людзей i, як я зразумеў, ня толькi аўстрыйцаў. Сюды зьбiралiся, здаецца, з усяго навакольля, зь недалёкiх горных паселiшчаў. На плошчы ля кiрхi замiльгалi сьцягi - францускi трыкалёр, ангельскi i яшчэ незнаёмы нейкi. Гэта тоўпiлiся iншаземцы, сагнаныя Гiтлерам з усёй Эўропы для працы на вайсковых заводах. Цяпер яны вольныя i iмкнуцца дадому, кожны ў сваiм кiрунку i пад сваiм сьцягам. Мне таксама трэба было дамоў, але мая чарга яшчэ не настала. Зноў жа мяне тут чакала яна.
Трохi ад'ехаўшы ад люднай плошчы ЗIС крута завярнуў на нейкi прасторны падворак i стаў. Вясёлы шафёр саскочыў на брук.
- Прыехалi! Табе куды, лейтэнант?
- Мне далей.
- Што, у армейскi тыл? Не, туды я ня еду.
Заклапочаны, я азiраўся па баках. У двары ўжо стаялi два "студэбэкеры" пусты i чымсьцi гружоны. Але куды яны едуць? I калi? Запытаць не было ў каго. Я абыйшоў iх з другога боку i пад тынкаванай сьцяной убачыў ровар. Жоўтыя, з дрэва ў елачку дзьверы, ля якiх ён стаяў, былi зачыненыя, нiхто адтуль не выходзiў. Я асьцярожна ўзяў ровар i разьвярнуў яго колам да вулiцы. Нiхто мяне не спынiў, не крычаў, i я пакацiў на асфальт.
Сьпярша iмчаў, колькi было сiлы, шалёна круцiў пэдалi. Затым замарудзiў. Усё ж за мной ня гналiся, мабыць, можна было i спакайней. Сустрэчныя аўтамабiлi ў асноўным шыбавалi па сваiм баку i дужа не замiналi. Толькi аднойчы на павароце я ледзьве разьехаўся з шалёным "доджам". Адкуль чулася п'яная гамана - пяцёра афiцэраў з бутэлькай сьвяткавалi перамогу. Вакол рассьцiлаўся маляўнiчы ляндшафт горнай далiны з парослымi хвойнiкам схiламi гор; дзе-нiдзе ўдалечынi на ўзьлесках вiдаць былi белыя й шэрыя забудоўкi з шырокiмi дахамi; вулiцы прыдарожных паселiшчаў упрыгожвалi стракатыя фасады ў стылi фахвэрку. Удалечынi з-за сьнегавых вяршыняў неяк раптоўна выкацiла сонца i зноў, як нядаўна, ударыла ў твар зыркiм сьляпучым праменьнем. Сонца з усходу. Там была мая радзiма - бяз гор i прыгожых забудовак, са сваiм мiлым для мяне зялёным хараством. Цяпер я вярнуся туды. I не адзiн.
Памалу акрыяўшы, той мой намер умацоўваўся ўсё болей, перарастаючы ў пэўную нязрушную мэту. Як яе ажыцьцявiць, было ня дужа зразумела. Але мэта аформiлася i ўсё болей прарастала ў сьвядомасьць, рабiлася неадчэпнай. Адчуваў, адкладваць нельга, задуманае трэба ажыцьцяўляць зараз жа. Дый й чаму не? Вайна ж скончылася. Мне было крыху за дваццаць гадоў, i я яшчэ не спазнаў каханьня. Не было калi й не было каго пакахаць. Неяк у шпiталi пад Знаменкай дужа спадабалася медсястра Нюра з фiзкабiнэту. У яе разьвiвалi недалечаныя рукi-ногi, круцiлi "веласiпед", сьцiскалi нейкiя спружынiстыя "раскарэкi", Аднойчы я зь ёй пасядзеў на дзяжурстве, пагаварылi, дужа яна здалася мне ласкавай. Яна й сапраўды была ласкавая, ды, на бяду, не да мяне аднаго. Неяк яна дала мне рапiру i прапанавала пафэхтаваць зь ёю. Фэхтавальшчык я аказаўся няўдалы, яна лёгка i ня раз укалола мяне. Але з таго фэхтаваньня я, здаецца, гатовы быў пакахаць яе. Пакуль не пабачыў, як яна фэхтуе з параненым у галаву капiтанам-лётчыкам. Мабыць, той быў спрытнейшы за мяне ва ўсiх адносiнах i, як ён выпiсаўся, сястрычка паехала зь iм са шпiталю. У авiяцыйны полк. Я ж яшчэ застаўся далечваць маю прастрэленую руку. Нюра была ладная спартовая дзеўка, у тым уся справа.
Я прамiнуў яшчэ адзiн невялiкi гарадок у далiне - купку белых i шэрых дамкоў-катэджаў. У вокнах i на гаўбцах матлялiся на ветры белыя прасьцiны: людзей, аднак, было вiдаць малавата. У дварах i на ўзбочынах дзе-нiдзе стаялi нашыя вайсковыя аўтамабiлi, ля iх варушылiся-снавалi вайскоўцы, тут ужо ўладкоўвалiся тылы. Мяне нiхто не спынiў нi разу, не запытаў, куды еду. Што значыць - канец вайне! Калi яна доўжылася, хоць тут, за мяжой, цi на нашай зямлi, у тыл за два-тры кiлямэтры ад фронту паткнуцца было немагчыма. Скрозь заслоны, шлягбаўмы, кантроль i праверка. Нават параненым трэба было мець дакумэнт - картку перадавога раёну. Крывавая рана яшчэ нiчога ня значыла. А цяпер... Хаця ўсё зразумела - вайна ж скончылася.
Вось нарэшце й той наш гарадок - ушчэнт разьбiтаю вулiцай ён узьнiк з-за павароту. Я пераехаў лiнiю нямецкiх акопаў, пасьля сваiх. Знаёмая вулiца, як i ўчора, была густа закiданая ўжо раструшчаным коламi друзам, кавалкамi дахоўкi; патыхала гаркотай недагарэлых пажарышчаў. Гэтаму не пашэнцiла, напасьледак не ўбярогся, як убераглiся тыя, што ад яго на захад. Лёс гарадоў, мабыць, як i лёс людзей, асаблiва ў вайну. Але шчасьце, што ацалеў знаёмы зарэчны катэдж з-за разьбiтага дому на рагу я адразу ўбачыў яго пад гарой, i сэрца маё радасна заляскатала ў грудзях.
Аднак, штось мяне трывожна штурханула знутры, як я згледзеў з мастка напаўрасчыненыя дзьверцы брамкi. Заўжды яны былi зачыненыя, i я пералазiў цераз iх зьверху. Кiнуўшы на зямлю ровар, я подбегам патрухаў да блiзкiх дзьвярэй. Але дзьверы... Што гэта? Чаму ўвесь нiз iх выламаны, а каменная сьцяна побач чарнее агнянай падпалiнай? Яшчэ не разумеючы, што гэта магло азначаць, я пiхнуў разламаныя дзьверы нагой i ступiў у знаёмы, як i тады цемнаваты, вэстыбюль.
I адразу ўбачыў яе.
Яе маленькае, бы ў падлетка, цела зьнерухомела на сьлiзкiх плiтках падлогi якраз на сярэдзiне вэстыбюля, дзе ўчора стаяў круглы столiк. З усёй вопраткi на ёй засталася толькi разадраная на грудзях кофтачка, кароткiя русявыя валасы разматлялiся вакол закiнутай на падлогу галавы, на востранькiм падбародзьзi сьцёк i запёкся струменьчык сукравiцы. Шырока расплюшчаныя вочы невiдушча глядзелi ў змрок высокага падстольля.
Я не дакранаўся да яе, толькi апусьцiўся побач на кукiшкi i сядзеў так, глядзеў, аглядаў яе мёртвы тварык i ня ведаў, што мне рабiць - плакаць цi, можа, крычаць? Дужа карцела выць i крычаць. Але хто мог пачуць мой крык, зразумець зьдзiчэлы мой боль? Страшэнную несправядлiвасьць гэтай пагiбелi? Вайны цi жыцьця наогул...
Калi надыйшло нейкае адхланьне, я ўстаў i ўпершыню азiрнуўся наўкола. У вэстыбюлi панаваў разгон. Усе дзьверы шафы былi расчыненыя, вакол на падлозе валялiся кнiгi. Лёгкiя зэдлiкi ляжалi ў розных месцах вэстыбюлю, столiка чамусьцi нiдзе не было вiдаць. Два скураныя крэслы, што стаялi каля сьцяны, былi ссунутыя са сваiх месцаў, зь iх парэзаных сядзеньняў тырчэў вiты дрот спружын. Марудна адыходзячы ад раптоўнай прастрацыi, я зазiрнуў праз расчыненыя дзьверы на кухню, дзе таксама ўсё было параскiдана, посуд пабiты, мэбля перакуленая. У наступным, болей прасторным памяшканьнi, мабыць, была сталовая з даўгiм сталом пасярэдзiне i цёмнымi карцiнамi на сьценах. Пустая, аздобленая залатой лепкай рама ляжала на стале, крэслы былi паваленыя i бязладна валялiся па ўсiм памяшканьнi. А ля наступных дзьвярэй з-за стала вытыркалiся на паркеце доўгiя ногi ў чорных з цёмна-сiнiмi лямпасамi штанах. Доктар Шарф быў застрэлены ў галаву, i лужынка крывi расьцяклася ад яго да дзьвярэй. Я прачынiў тыя дзьверы i адчуў перашкоду, далей якой яны не адчынялiся. Праз шчылiну аднак стала вiдаць у доле беленькая, бы дзьмухаўка, галоўка фраў Сабiны. Яна таксама была нежывая.
