- У цябе нехта ў хаце - глядзi, сьвятло! - страпянулася Валя. - Я не хачу йсьцi далей - у цябе ўжо нехта ёсьць. Нейкiя госьцi, цi што?
- Баiшся? Ты ўжо мусiш цяпер зайсьцi, пабачыць маiх "гасьцей". Гэта, я думаю, мой дзядзька.
- Перадумала - хачу паглядзець тваю радню, - перамянiлася на вясёлую Валя. - Хадзем!
Толькi адно перашкаджала гэткаму ейнаму настрою - гэта нейкае новае, трывожнае пачуцьцё, якое ўзьнiкла цяпер у яе ў сувязi з Корзюкам: раней ён выклiкаў у яе якiя-хаця эмоцыi толькi ня гэткiя.
Яны моўчкi, ня стукаючыся, увайшлi ў хату. "Госьць" нiкалiва не зьбянтэжыўся, хаця гледзячы на ягоны твар, i не чакаў у гэтую часiну нiкога, хто мог-бы перашкодзiць яму дарыхтавацца да ролi гаспадара. Не зьявiлася для яго як быццам нечаканасьцяй i новая асоба - ён хутка здолеў знайсьцi ў сабе да яе пашану й ветлiвасьць.
"Госьць" быў добра апрануты, i гэта рабiла яго яшчэ больш упэўненым, далiкатным i свабодным у гэстах. Валя прыкмецiла ягонае нятутэйшае аблiчча. Рухлiваму й крышачку трапяткому, яму, здавалася, было цесна ў Раманавым пакойчыку.
- Гэта так i ёсьць - мой дзядзька Генадзь Кандраценя, - пазнаёмiў Раман Валю з "гасьцём".
Гэта ён зрабiў так нерашуча, так няўмела, што Валя не магла пазнаць Рамана Корзюка.
- Вы ня з нашых бакоў? - асьмелiўся папытацца ў Валi чарнявы "госьць".
- А вы, прабачце, з якога боку будзеце самi?
- Гэта ня ветлiва, Валя, - уступiўся за "дзядзьку" Раман.
- Якраз з твайго боку ня ветлiва, Ромусь, - пасьпешна ўставiў чарнявы госьць. - Ты мусiў-бы пазнаёмiць мяне ня гэтак павярхоўна. Я спадзяюся, ты калi-небудзь направiш сваю вiну перад тваёю сяброўкай.
- Ня турбуйся аб гэтым, дзядзька.
Валя пры слове "дзядзька" ўзьняла вочы на Рамана й гатовая была пра нешта папытацца, але хутка апусьцiла вочы, угледзеўшы пад сталом невялiкi сакваяж.
У гэты мамэнт Валя была падобная да сьляпой статуi - Раман Корзюк знайшоў яе ў такiм стане куды прыгажэйшай, больш прапарцыянальнай, больш дасканалай, як-бы й сапраўды яна сталася цяпер здабыткам самога мастацтва.
- Валя, табе зусiм непатрэбныя вочы - яны псуюць цябе, дэмаскуюць цябе, робяць цябе зайздроснай, па зямному жывой, уносяць дызгармонiю. Шылер, прыкладам, сказаў-бы - яны парушаюць прапорцыю, без якой ня можа быць таго, што называецца прыгажосьцяй.
- Што - ты хочаш паказаць сваю вучонасьць?
Валя сказала, што ёй цяпер якраз час дадому.
- Ня гневайся. Хiба я прайдуся з табою.
- Якi ты ўсё-ткi малады чалавек - гэта-ж само сабою разумеецца! - так-жа ветлiва, як i сустракаў, разьвiтваўся цяпер з Валяю Генадзь Кандраценя.
Валя i Раман выйшлi. На iхнае абодвых зьдзiўленьне, "госьць" сьледам за iмi згасiў у хаце сьвятло. Пацямнела вомiрг у ваччу. Валя ледзь стрыманым голасам сказала:
- Якая экстравагантнасьць!
Ня выходзячы на сьвятло з цёмнае вулiцы, перад Берасьцейскiм мастом, Корзюк, спынiўшыся, далiкатна ўзяў Валiны рукi i сам iх заклаў у сябе на поясе, а сваймi абняй яе за талiю.
- Грэйся, калi ты замерзла!
Валя ахвочай была прытуляцца, ад чаго Раман Корзюк рабiўся больш натуральным, цiхiм i мяккiм.
- Я хацела-б, каб ты быў заўсёды такiм... звычайным хлопцам, - Валя падняла й надзела свой бэрэцiк.
Раман давёў Валю аж да самага Ўнiвэрсытэцкага Гарадка, дзе яна жыла ў iнтэрнаце для студэнтак, вядомым сярод студэнтаў пад назвай "манастыр".
- Заўтра (цi ўжо сёньня) пабачымся на экзаменах па дыялектычнаму матэрыялiзму, - разьвiтваўся з ёю Раман.
- Толькi не правалi, - разьвiталася сваiм парадкам Валя.
* * *
Не сьвяцiўся агонь у вокнах Раманавай кватэры, шыбы, як прадоньне, палохалi Корзюка, хавалi ў сабе нешта трывожнае. Нiбы цёмнае крыльле бiлася ў iх, калi Раман браўся за клямку. Дзьверы былi запёртыя знутра. "Госьць", падняўшыся з ложка апранутым, як i быў, пасьпешна адчынiў дзьверы i, ня пытаючыся, хто, упусьцiў Рамана.
- Хадзi, хадзi, даражэнькi, годзе табе швэндацца з рознай поганяй, калi вiсiць гарачая куля на носе. За бацькам ганяюцца i расстраляюць, калi зловяць, цябе згнояць у турме, калi я ня выратую вас... калi вы ня выратуецеся самi. Ты-ж ведаеш, што з тваiм бацькам?
- Я не хачу слухаць пра гэта ўсё. Я не хачу вас... цябе бачыць тут у сябе. Будзеце назаляць - змушаны буду заявiць. Хопiць ужо таго, што я ня выдаў цябе перад маёй сяброўкай, перад тою "поганяй", як ты толькi што сказаў. Прашу пакiнуць мяне! Iнакш, я мушу нешта зрабiць каб абаранiцца ад цябе.
- Цiшэй, цiшэй, не разыходзься! Ты цяпер у маiх руках. Паспрабуй выдаць! Хутчэй я цябе выдам! Ты яшчэ ня ведаеш, хто я такi. Як ты мог прыймаць такiх людзей, як я? Ты ведаеш, адкуль i чаго я прыйшоў сюды? Можа ты скажаш, што ты не хацеў мяне? Во, ў мяне ёсьць довад!
Генадзь Кандраценя дастаў з кiшанi паперку, сьпiсаную з двух бакоў, i паднёс яе пад самы нос Рамана. I дадаў:
- Фiгу я табе дам! Гэта залаты дакумант супраць цябе. А потым, ты-ж атрымаў i ад бацькi паперку - адкуль бы-ж ты ведаў, што да цябе мае прыехаць нейкi "дзядзька", Генадзь Кандраценя? Значыцца, ты мяне чакаў, ты назваў мяне "дзядзькам" i пры тэй - як яна завецца? - пры тваёй Валi. Значыць, ты са мною за адно. Чаму-ж ты ёрзаеш i нiправошта ня хочаш слухаць? У цябе няма болей нiякай дарогi, як толькi аддацца на маю ласку. У душы ты ўжо мяне прыняў, толькi адмахваешся языком. Куды ты дзенешся? Калi ты яшчэ паспрабуеш карэжыцца, я знайду табе месца.
Корзюк хацеў быў запалiць сьвятло, як адумаўся. У хаце было цёмна ад таго, што схаваўся за хмарамi месяц i больш не паказваўся. Як-бы змарыўшыся, зацiх i Генадзь Кандраценя, седзячы ў крэсьле за сталом. Раман заставаўся стаяць ля вакна, куды ён падыйшоў ня гэтулькi, каб зацягнуць фiранку, колькi для таго, каб быць далей ад Кандраценi. У цемры яны як-бы прыслухоўвалiся адзiн да аднаго, i ад гэтага яшчэ больш павялiчвалася цiшыня ў хаце. Раман нат пачуў, як за вакном упаў з дрэва яблык.
- Чаго вы гэтак накiнулiся на мяне? - зьвярнуўся Раман да Кандраценi. Можна было пачуць перамену ў ягоным голасе.
- Я прыйшоў не накiдвацца, а ратаваць цябе, Ромусь. Гэта ў мяне такi звычай накiдвацца. Ты таксама маеш свае звычаi, хоць ты й маладзейшы за мяне. Ты мяне мала памятаеш. Ты ня ведаеш мяне добра, i можа таму баiшся мяне. Я цяпер ад твайго бацькi - надыйшоў вам час выбiрацца. Ты разумееш, што азначае "выбiрацца"? Адкуль i куды? Я таксама выбраўся, няхай гэта будзе табе вядома, калi невядома было дасюль. Мацi твая й сястра яшчэ пакуль што сядзяць у голай хаце на хутары. Усё забралi, але iх да часу не чапаюць, дармо, што пiльнуюць, думаюць - начою прыйдзе бацька, дык i схопяць. Рэч сурьёзная: мала таго, што вы кулакi - нехта яшчэ затоўк сакратара райкому партыi (я не кажу, што твой бацька яго забiў), але-ж яму гэта чапляюць, шукаюць i калi знойдуць расстрэл.
- Ня хочацца мне пакiдаць вучобу. Чым я магу дапамагчы бацьку?
- Але ты мусiш пабачыцца з бацькам. Ён просiць цябе. Ён пiша праз мяне, дык я й прыехаў сюды, каб пагаварыць з табою i забраць цябе.
- Забраць?
- Але. Я дзiўлюся, як ты яшчэ ходзiш на свабодзе. Бацька думае, цябе ўжо няма, а ты, дзякаваць Богу, водзiш да сябе й паненак. Ды пiльнуйся! Будзе позна. Будзеш шкадаваць, што не паслухаў мяне. Пойдзем з хаты цяпер во! За ноч i датупаем. Я ведаю, дзе хаваецца бацька. Адсюль недалёка. Можа з дзесятак кiлямэтраў якiх. Кiдай ўсё. Я дам табе зброю (не баюся прызнацца табе) i грошы. Вунь ляжыць гэта ўсё ў сакваяжы.
Генадзь Кандраценя ўпацёмку нагнуўся пад стол i дастаў адтуль сакваяж.
- На, бяры i тое i другое - спатрэбiцца.
- Нi таго, нi другога ня хочу. Скажы мне, дзе хаваецца бацька?
- Цяжка сказаць. Сам ты не спаткаешся з iм. Трэба, каб i я быў з табою.
- Заўтра я мушу пайсьцi на заняткi - у мяне экзамен.
Генадзь Кандраценя думаў.
- Я прыйду да цябе заўтра ўначы, як i сёньня.
Раман нiчога не адказаў, тым ня менш Кандраценя папрасiў яго не пазьнiцца заўтра дахаты i чакаць.
- А гэта вось лiст ад бацькi - прачытаеш.
Генадзь Кандраценя ўстаў i не разьвiтаўшыся, пакiнуў Раманаву кватэру. Корзюку здавалася - Кандраценя стаiць, прытаiўшыся за дзвярыма й слухае яго, бо ня чутно яшчэ было ягоных крокаў на ганку. Ня чутно iх было i пазьней - усё было напоўнена начой, i нiводнага выразнага зыку, апрача толькi шораху-плынi самой цемры, не магло злавiць насьцярожанае вуха Рамана. Яму хацелася цяпер быць разам з Валяй, дармо што яна такая адменная й не заўсёды згодная з iм. Спаць не хацеў Корзюк. Бы схамянуўшыся, ён зiрнуў на вакно - там квола прарэзваўся восеньскi ранак. Мутны, ляны дзень упаўзаў у хату, пакiдаючы на шыбах, як пасьля сухавею, толькi адну смагу. Ужо й без сьвятла ён мог прачытаць бацькаў лiст.
"Дарагi сыну, я пiшу яшчэ раз усё, як ёсьць. Ты, спадзяюся, ўсё зразумееш. (Гэты лiст перадае табе надзейны чалавек, якога й ты, я думаю, трохi знаеш.) Мы ўсе мусiм уцякаць. За мною ганяюцца i, ўрэшце, зловяць. Мацi й сястра твая жывуць у абрабаванай нашай хаце, як заложнiкi. Незаводна прыйдзi з чалавекам да мяне. Трэба ўсё абмеркаваць i ўсiм збавiцца. Кiдай навуку. Яна толькi згубiць цябе. Не пападайся ў рукi. Прыедзь, глядзi-ж. Твой бацька."
