Сяго-таго для верашчакi.
Хоць невялiкiя прысмакi
Цыбуля, перчык, лiст бабкоў
Ды сальца некалькi брускоў,
Мука i квас - i ўся прыправа,
Але ўсё ж снеданне цiкава;
А для дзяцей найбольша свята
Абы наесцiся багата.
I звон аб прыпек скавародны,
Так блiзкi сэрцу, так iм родны,
У нейкiм радасным настрою
Спяваў iм песняю святою
I лашчыў сэрцы iх i вушы
I поўнiў радасцю iм душы,
Такi прыемны, мiлагучны,
У той прыемнасцi выключны,
Ён разлiваўся па ўсiм целе
I ўмомант iх знiмаў з пасцелi.
Недарма ж дзядзька iх, бывала,
Каб пабудзiць каго з iх жвава
Пагнаць каровак ранiчкою,
У прыпек бiў скаварадою.
Цяпер, здаволiўшысь ядою,
Дзяцiнай цешылiсь гульнёю.
Хто бегаў з кiем каля хаты
Ганяў курэй. Як парасяты,
Ў пяску капалiся сястрычкi.
Алесь хадзiў каля крынiчкi,
Што з лесу тут жа выцякала
I дужкай хату агiбала,
Хадзiў, свiстаў пад голас птушак,
Збiраў ён ягадкi ў гарнушак.
Ўсе парасходзiлiся з хаты,
I кожны дзелам быў заняты:
Мiхал у лес пайшоў ранютка
Рабiць звычайныя абходы;
Антось спаць доўга не меў моды,
А як надарыцца мiнутка
Часiны вольнай цi святы дзень,
Ну хоць адзiн разок на тыдзень
Хадзiў на Нёман цi на тонi
Рыбак быў дзядзька наш Антонi,
Як i работнiк, адмысловы;
А Ўладзiк пасвiў дзесь каровы,
Травiў чужыя сенажацi;
А дома з дзецьмi была мацi.
Яе жаночая работа
I гэта вечная турбота
То каля печы, то на полi,
Сказаць, не зводзiцца нiколi.
Адно прыпынiш - там другое,
Глядзiш, як бачыш, набяжыць,
I ручак некалi злажыць
Жыццё жаночае такое!
Так i цяпер: печ зачынiла,
Работу ў хаце прыпынiла
Iдзi ў гарод ты па бацвiнне:
Другi раз есцi просяць свiннi.
А гэты Юзiк-шалянiца,
Малы яшчэ, зусiм дурнiца,
Так пад нагамi i таўчэцца
Або, як хвост той, валачэцца
I ад работы адрывае
I толькi сэрца ад'ядае.
Ўжо сонца ўгору падхадзiла,
На лiсцях роску асушыла;
У небе хмарачкi дзянныя
Плылi, як гускi маладыя,
Чародкай белай над лугамi,
Над свежым лесам i палямi.
А гэты ветрык дураслiвы
Траве зялёнай чэша грывы,
Ў садку жартуе з верабiнай,
Як голец-хлопец той з дзяўчынай,
I валасы зялёным стрэхам
У лесе гойдае са смехам.
А круглаверхiя асiны
Разносяць нейкiя навiны
I так гутораць, так смяюцца,
Што аж iх лiсцiкi трасуцца,
Вiдаць, такая iх урода.
Прыйшла i мацi з агарода.
- Алесь, сынок... iдуць кароўкi!
Бяжы хутчэй, рассунь засоўкi,
Каб не штаўхалiся дарма...
Ну, я лепш збегаю сама!
Куды ты, Юзiк, безгаловы?
З-за рэчкi цiснуцца каровы.
Iдзе паперадзе Красуля,
За ёю Лысая, Рагуля,
Ды дзве пярэзiмкi-цялушкi
Iдуць у згодзе, як дзве дружкi;
А збоку чмыша бык Мiкiта,
Хвастом матаючы сярдзiта.
А аваднi, як рой пчалiны,
Сляпiцай лезуць да скацiны,
Гудуць драпежна, тнуць балюча,
Бы крапiва тая пякуча,
Дыхнуць каровам не даюць.
Каровы злосныя бягуць,
Адна другую б'юць рагамi
I толькi тухкаюць нагамi;
I сам пастух бяжыць, гукае
I гэту заедзь праклiнае;
Няма за поганню парадку,
Сярдуе сам i злуе статка,
Барзджэй, як можа, ў хлеў пражэцца
I горш у веснiцах таўчэцца.
Каля хлява рух-суматоха:
- Куды ты, чортава Панчоха?!
Крычыць Уладзя, свiшча пужка
("Панчоха" - Лысае мянушка).
Назло Рагуля ўжо ў варотах
Цялушку рогам капарнула,
Аж тая, бедная, раўнула;
Тут Галас выскачыў з-пад плота
I ўжо па ўласнаму пачыну
Знайшоў зачэпку i прычыну
Свае тры грошыкi прыткнуць,
За хвост Мiкiту пацягнуць.
Ну, словам, шум тут быў вялiкi,
I танцавалi без музыкi.
Загнаўшы ў хлеў на месца статка,
Насеўся Ўладзя на аладкi,
Шпурнуўшы лапцi i анучы
Сярод двара ў пясок сыпучы;
Iх мацi зараз падабрала,
Нiчога сыну не сказала,
Пайшла ў крынiцы спаласнула,
Сушыцца ўскiнула на шула.
- Унь дзядзька йдзе! - гукаюць дзецi.
Забылi ўсё яны на свеце
I як мага бягуць, смяюцца,
Аж iх валосiкi трасуцца.
- А, дзядзька! дзядзечка, саколiк!
Насып мне ягад у прыполiк!
- Дай мне дубец! - А мне дай вуды!
Крычаць малыя шалапуды,
Бягуць i скачуць, б'юць у ладкi,
А дзядзька мерна йдзе з-за кладкi,
Iдзе без шапкi, круцiць носам
Гаворыць пацеры з засосам;
Для смешак твар яго зацяты,
Дык моў не лезьце, парасяты.
I дзецi змоўклi, больш нi слова:
Няхай канчаецца размова
Антося дзядзькi са святымi,
Тады пагутарыць i з iмi.
А покi кончыць ён малiцца,
То можна ў Свержнi апынiцца:
Псалмоў адкоцiць з паўдзесятка,
Ды так выразна, ды так гладка,
Што дзяк i той не ўсякi зможа,
Як рэпу грыз, - даруй грэх, Божа!
Не гаварыў, а сек языкам!
Малiўся дзядзька з тым разлiкам,
Каб кончыць модлы каля дома,
Бо ў хаце нельга, ёсць вядома,
Малiцца хораша, як трэба:
Тут глупства кожнае ад неба,
Ад Бога думкi адкiдае,
То тое-сёе замiнае,
I не намолiшся - нагрэшыш
Ды чорта лысага пацешыш.
I толькi дзядзька на двор ступiць,
Дык кулаком у грудзi лупiць,
Тры разы хрысцiцца, ўздыхае,
Тады ўжо шапку накiдае
I ставiць вуды ўсе ў парадак.
- Ну, што? наелiся аладак?
Жартуе дзядзька тут з малымi
Ды йдзе ўжо ў хату разам з iмi.
Яны, замест таго адказу,
Бубняць па пузу для паказу.
- Эх, брат Алесь! - гаворыць дзядзька.
Вось быў шчупак - усiм iм бацька!
Век я такога не забуду,
Але парваў мне, падла, вуду.
I падчапiў быў нават спраўна.
"Ну, - думаю, - пажыва слаўна!"
Цягну, а ён аж гне вудзiльна,
Ну, чуць не вырве яго з рук!
А тоўсты, падла, бы япрук,
I доўгi ж, доўгi, як цапiльна.
Шчупак, брат, ёмкi: на паўпуда,
Але сарваўся. Ах, паскуда!
I натамiў як мае быць,
I пастка ўжо з вады тырчыць,
Як змей, варочае зянкамi,
Ну, вось ён, вось! хватай рукамi!
А потым, брат, калi рвануўся,
Ўсё к чорту - вуда i кручок,
Пайшоў гуляць мой шчупачок!
А я, брат, толькi аблiзнуўся!
- Ах, вось шкада! З кручком i з дротам?
Дык ён жа здохне! - Ну чаго там!
Шчупак - жывучая, брат, юха!
Такi жывучы - дзяржы вуха!
Ён пяць кручкоў глыне - й не знайся;
Ты ў Янчура пра iх спытайся:
Янчур iх лужа, як арэхi,
Iх знае прожары-прарэхi.
А мне ўсяе, брат, тэй уцехi,
Што падчаплю зноў юху тую,
Тады, брат, дудкi: не спудлую!
Ўжо снедаць час, i поўдзень скора,
Ды з гэтым бацькам адно гора!
Як пойдзе ён у лес той зрання,
Як цукар у вадзе растане:
Няма й няма, чакаць абрыдне.
Якога выхадзiш там злыдня?
Цi надта выслужышся ў пана?
Ўсё роўна знойдзецца загана;
Як ты нi падай, нi гайсай,
Не пападзеш да пана ў рай
З сваёй патрэбай, iнтарэсам.
А лес, як быў, то й будзе лесам,
Дык i дарэмна ўся турбота
Бяда з iм проста i згрызота!
Няма яму нядзелькi, свята
Iдзе ды йдзе ён, як закляты;
У шчэпку высах з той хады,
Ад сну адбiўся, ад яды.
I хто ўжо служыць гэтак дбала?
Антось i мацi на Мiхала
Не раз у злосцi нападалi.
Але таго яны не зналi,
Як лёгка хлеб той дастаецца.
Не сцерпiць часам, адсячэцца
Мiхал ад гэтакiх нападак:
Якi ж бы толк быў i парадак,
Каб ён служыў, спусцiўшы рукi?
Свае ж сябры - майстры на штукi:
Так удадуць i так падкусяць
Цягнуцца нехаця прымусяць.
А вось папробуй на цiкавасць
Стрымай службовую рухавасць,
Служы спусцiўшы рукавы
I выкiнь службу з галавы,
Такiя ў лесе выйдуць справы
Пажар, парубкi i патравы
Не адкараскацца ад лiха.
А хочаш ты, каб было цiха,
На чым сядзiш, таго глядзi ты!
Казаў Мiхал не раз сярдзiта:
- Маўчы, калi ёсць хлеб у роце!
I што сказаць на гэта процi?
А бацька з стрэльбай за плячамi
Iшоў дадому хвайнякамi,
Iшоў паволi, не спяшаўся,
Часамi, стаўшы, азiраўся
I прыслухоўваўся да зыкаў
Ляснога шуму, яго крыкаў
Ды нюхаў дух той, поўны вару:
Такая суш - крый бог пажару!
Скрозь лапкi хвоек i галiнкi
Сiнела неба гладзь. Хмурынкi
Стаялi грудкамi на ўсходзе.
Было так цiха ўсё ў прыродзе!
Ўгары над хвойнiкам зялёным
Снуюцца пчолкi з цiхiм звонам,
Кузуркi розныя i мушкi
Свае спраўляюць гулi-гушкi
I так танюсенька гудуць,
Што ледзьве-ледзьве можна ўчуць.
А на прагалiнках на голых
Гулянне конiкаў вясёлых.
I толькi ступiш там нагою
Так i заскачуць прад табою,
Вось так i пырскнуць у надзем'е,
Як бы сявец той сыпне сем'е.
А матылькi сваiм убраннем
Касуюць тут усiх дазвання
I не лятаюць - танцы правяць,
Ну, каго хочаш, зацiкавяць.
А як прыгожы пуцявiнкi
Ў шаўках зялёнае травiнкi!
Якiя мяккiя iх рысы
I павароткi iх, абрысы!
Iдуць, звiваюцца, лучацца...
Эх, слаўна ў лесе, слаўна, братцы!
Памалу, мерна, крок за крокам
