Маруся засмяялася i пачала роспавед:
- Адзiн селянiн, Мартынам яго звалi, вяртаўся ноччу дахаты з базару, на канi. Воз яго трапiў у балота. Што нi рабiў - а выехаць не можа. Глядзiць: iдзе да яго дзяўчына ў белым адзеннi. Падышла i кажа:
- Выратуй мяне, чалавеча! Зараз сюды сваты па мяне прыедуць. Пасадзi мяне на воз да сябе ды скажы, што з табою я заручана.
Згадзiўся Мартын. Аж бачыць - бягуць сюды людзi, у ладкi плешчуць, на бубнах граюць. А наперадзе - юнак невыказнай прыгажосцi, падбягае да воза, цягне да сябе дзяўчыну. А Мартын не пускае:
- Яна мая нявеста! Мы з ёю заручаны!
Дзяўчына плача, калоцiцца, а сама халодная як лёд. А тут як грымне гром, як ляснуць маланкi - глядзь, а людзi тыя ў страшыдлаў ператварылiся, крычаць, скугочуць. А прыгожы юнак загарэўся агнём i правалiўся пад зямлю. А на Мартынаў воз упаў з неба яркi прамень святла. Пакланiлася Мартыну дзяўчына i пачала па промню на неба падымацца. А ля яе анёлы кружацца. Зажмурыў Мартын ад святла вочы, а калi адкрыў - бачыць, ранiца ўжо, а на месцы балота - паляна прыгожая: трава высокая, сакавiтая, кветкi, матылькi лятаюць. I пачуў Мартын голас:
- За тое, што выратаваў ты мяне, месца гэтае людзi Мартынавым грудам назавуць. Нiколi не перавядзецца тут сакавiтая трава для жывёлы вашай i для вас - лекавая: зверабой, мацярынка, чабор, бяссмертнiк ды рамонкi!..
Кажуць, гэта была душа Дарыны. Бог доўга не мог прыняць яе да сябе, бо самагубца яна... Атруцiлася...
Аленка, трымаючы ў руцэ пакет з Анатолевым адзеннем, прабiралася праз зараснiк дзiкай акацыi да магiлы Мiколавай мацi. Запынiлася. Перахрысцiлася, палажыла пакет ля парослага травою ўзгорка. Нахiлiлася i пацалавала крыж.
- Цётачка Алеся, - прашаптала дзяўчына, - памалiцеся на тым свеце за мяне i Мiколу, каб мы пажанiлiся! Я так кахаю яго! Усе сродкi выпрабавала: варажыла, чаравала, даруй мне, Госпадзi! Хай зямля будзе вам пухам, цётачка Алеся! Памалiцеся за нас, грэшных!
Яна парвала з магiлы траву, расчысцiла ўсё. Нарвала белых кветак акацыi i паклала на магiлку. Яшчэ раз перахрысцiлася i заспяшалася да рэчкi. Ля палатак ужо гарэла вогнiшча.
Iшла поплавам, ля маёнтка, калi пачула адтуль нейкi голас. Сцiшылася. Падышла блiжэй. Голас чуўся выразна. Аленка разбiрала словы:
- Князь мой! Вiтаўт! Пакуль мы ў разлуцы, а як доўга яна прадоўжыцца - я не ведаю. Але я буду малiцца, каб Бог дараваў вам жыццё. Кожны раз пасля таго, як я праводжу вас за вароты замка, мне здаецца: знiкаеце вы, знiкаю i я. Мая душа ляцiць за вамi. Я чую ваш голас у шэпце траў, у гомане званочкаў, я бачу вашы вочы ў блакiце ранiшняга неба. Не знiкайце надоўга, князь. Не пакiдайце мяне назаўсёды. Мне страшна. Без вас я памру.
Нехта ўздыхнуў.
- Я зачараваны... - сказаў мужчынскi голас.
- Вы проста паэт альбо - фантазёр! - засмяяўся жаночы.
Аленка падкралася блiжэй. На першым паверсе, у зале маёнтка стаялi двое: Дуброўскi i... Маруся. Яны прайшлiся да прыступак, што вялi на другi паверх. Кожны крок адазваўся тугою ў сэрцы Аленкi. "Вось мне б так, - падумала яна, з Мiколам... Як рамантычна!"
Дуброўскi i Маруся паднялiся па прыступках, i Аленка ўжо не бачыла iх, толькi чула галасы. Ёй было так цiкава паслухаць,аб чым размаўляе з яе сяброўкай гэты "стары цыган". "Цяпер ужо князь!" - усмiхнулася Аленка. Яна стала прыслухоўвацца.
- Вы сёння такая прыгожая, - сказаў Дуброўскi, - гэты сарафан вельмi пасуе вам...
"Хоць бы мне адзiн камплiмент сказаў Мiкола!" - пранеслася ў думках у Аленкi.
- Кiм вы марылi быць у дзяцiнстве? - папытаўся Дуброўскi ў Марусi.
"Мiкола нiколi не цiкавiўся, кiм я марыла быць, i наогул, як я жыла, што мяне засмучала i радавала", - абуралася Аленка.
- Ну што, расказваць далей пра сваё захапленне спелеалогiяй? - засмяяўся Дуброўскi.
V
У разбуранай царкве пасялiлася сава. Яна крычала ўначы, як малое дзiця, i палохала дзяўчат, якiя познiлiся на танцах. Мiколу не давала спакою думка пра царкоўны склеп i ўмураваныя ў сцяну, ледзь прыкметныя дзверцы. Ён зусiм не слухаў музыкi, нiкога не запрашаў да танцаў. Сядзеў з Антосем за столiкам i гуляў у шахматы.
- Пайшлi, паспрабуем адчынiць тыя дзверцы! - з запалам шапнуў на вуха сябру. - А то Дуброўскi i туды лезцi забаронiць!
- Ды там, пэўна, вiно захоўвалася, - адмахнуўся Антось i нечакана запынiў погляд на дзяўчыне, што з'явiлася на парозе.
Пышныя кучаравыя валасы яе ў святле каляровых лiхтароў дыскатэкi адлiвалi блакiтным святлом. Танюткая талiя перацiснута блiскучым поясам. Жоўтая сукенка пералiвалася то малiнавым, то аранжавым адценнем.
- Гэта мая мара! - усклiкнуў Мiкола i заспяшаўся да яе.
Але ў гэты момант яму перайшоў дарогу высокi юнак, чарнявы, з чубам, зачасаным набок.
- Алесiк! - уклiкнула дзяўчына. - Ты не забыў мяне?
- Патанцуем, Гайва! - усмiхнуўся той, i дзяўчына, усмiхаючыся, павяла яго ў круг.
Мiкола аж заскрыпеў зубамi.
- Усё роўна адаб'ю! - цвёрда сказаў ён, гледзячы на Антося.
Сябар засмяяўся.
Галя сядзела побач з Аленкай i ўвесь час азiралася, калi хто заходзiў у клуб.
- Каго ты там выглядваеш? - пацiкавiлася Аленка. - Анатоль усё роўна застаўся ў лагеры.
- Я ж табе даверылася: Вайдаша кахаю!
- Дарэмна гэта...
- Ну чаму дарэмна? Калi ён сказаў мне: не выходзь замуж, значыць, хоча, каб я пасталела, а тады мяне возьме! Нават дзядзька Адась так казаў! А чаму Вайдаш гаварыў мне: не iдзi замуж? Значыць, меў нешта такое...
- Я i Маруся таксама табе кажам: не iдзi! Але ж мы не маем "нешта", проста па-сяброўску раiм. Вось i Вайдаш табе па-сяброўску раiць!
- Маруся кахае Анатоля, таму i кажа! - аж падскочыла Галя.
- А я ж не кахаю Анатоля!
- Затое ты Вайдаша кахаеш! - заключыла Галя. - Бачыла, як ты плакала, калi ён да нас у лагер прыходзiў...
- Ды мне туш у вочы трапiла, вочы размазала... - пачала апраўдвацца Аленка. - У Вайдаша ёсць нявеста, ён - князь, i яна - князёўна, - схлусiла Аленка. - Як ты не разумееш, што ён з табою нiколi не ажэнiцца! Яму патрэбен жораў у небе, а не сiнiца ў руках.
- Дык я, па-твойму, - сiнiца? - раззлавалася Галя.
- Ён ажэнiцца па разлiку, - растлумачыла Аленка, - усе князi, каралi жэняцца па разлiку. I выкiнь яго з галавы!
- Значыць, за Анатоля iсцi? - не разумела Галя.
- I за Анатоля не iдзi, i на Вайдаша не спадзявайся! - уздыхнула Аленка i замахала перад сабою насоўкай. - Працуй, рабi кар'еру, разумней! Уф! Я хутка тут з табою здурнею!
Яна паднялася i накiравалася да выхаду. За ўвесь час танцаў Аленку так нiхто i не запрасiў. "Няўжо гэта праўда, што я нiкому не патрэбная?" падумала яна.
* * *
З боку вёскi паказалася чорная хмара. Падзьмуў вецер, зашамацелi, загайдалiся верхавiны дрэваў, паднялiся ў паветра сухiя лiсты, галiнкi, сыпанулi ў твар Анатолю. Ён закрыўся рукавом штармоўкi.
- Ну, што назбiраў грыбоў для будучай жонкi? - аклiкнуў яго вясёлы дзявочы голас.
Азiрнуўся: у жоўтым спартовым касцюме i з кошыкам стаяла ля яго i ўсмiхалася Маруся.
- Садзiся, падвязу! - саскокваючы з ровара, узрадаваўся Анатоль. - Садзiся наперад, а то дождж хутка будзе! Ведаеш, у мяне з Галяй - усё! Яна на шыю гэтаму панiчу вешаецца!
- Дуброўскаму? - здзiвiлася Маруся. - Што ў iх агульнага?
- А ты ў яго спытай! - незадаволена буркнуў Анатоль, падсаджваючы Марусю на раму. - Малалетак кадрыць, i ўсё! Iрэна памяшалася, да яго ў машыну голая хадзiла, Аленка нешта плача...
- Можа, яна з-за Мiколы? - абазвалася Маруся. - Ён жа ўжо Гайву кадрыць...
- Ды не з-за Мiколы! - павысiў голас Анатоль. - Яна Мiколу ўсё даруе. А тут, надысь, князь гэты заяўляецца, рыбу вудзiць. Сядзiм утрох: я, Антосiк i ён, гад! Аленка падышла, павiталася, а ён сядзiць i глядзiць на яе, сядзiць i глядзiць, дык яна сваю вуду кiнула, заплакала i пайшла!
- Няўжо заплакала? - не паверыла Маруся.
- Ля мяне ж сядзела, бачыў... А Галя казала, што калi зiмою Аленка прыязджала да яе, то Дуброўскi гэты на танцах кадрыўся да Аленкi. А што там было потым, хто ведае, можа, у Менску стрэлку накiнуў... Сустракалiся, можа... Невядома яшчэ, ад каго яна аборт рабiла, ад яго цi ад Мiколы...
- Стой! - закрычала Маруся. - Што за плёткi?
I саскочыла з ровара. Анатоль паставiў ровар да дрэва. Буйныя кроплi дажджу ўпалi Марусi на шчокi i нос, пасыпалiся на валасы. Анатоль абхапiў Марусю, затулiў у сваю штармоўку i горача зашаптаў:
- Успомнi, як усё было ў Менску? Я прынёс табе эдэльвейсы, а ты гаворыш: застанься!.. Якi я дурны быў! Я гатовы застацца з табою назаўсёды! Ты разумная, з табою не сорамна ў кампанii, ты не гаворыш глупстваў. Ты добра гатуеш, да такой жонкi не сорамна i сяброў пасля паходу запрасiць! I размаўляць з табою цiкава. А да мацi маёй паедзеш - не нахвалiцца табою, бо ты i грады выпалеш, i карову падоiш! I з паходу мяне чакаць будзеш! Маруся, выходзь за мяне замуж!
Ён памкнуўся пацалаваць яе, але тая адхiлiлася i гарэзлiва спытала:
- А мяне ў паходы браць будзеш? На турзлёты будзеш пускаць?
- Маруся, якiя паходы, турзлёты ў тваiм узросце?
- Дык што я табе, баба старая? - раззлавалася Маруся i адпiхнула яго ад сябе.
Ён упаў, падняўся i пачаў апраўдвацца:
- Маруся, я пра здароўе тваё клапачуся... Табе i без паходаў работы ў хаце хопiць!
