I пайшоў.
...Вечарам Зоська, як заўсёды, баялася нават зiрнуць на тое месца, дзе раней вiсела вялiкае люстэрка, - ёй здавалася, што там стаiць Соф'я. Мацi, як заўсёды, падаiўшы карову ў палове дзевятага, легла спаць. Бацька гуляў з братам у карты. Зоська, калоцячыся, чакала наблiжэння поўначы. Але яшчэ было толькi адзiнаццаць. Яна выйшла, са страхам гледзячы на Рыгораў хлеў. Дзядзька Рыгор сядзеў на ганку i плёў кошык.
- Хлеў ужо асвяцiлi? - пацiкавiлася Зоська. - Нiчога адтуль не чуеце, не бачыце?
- Чарцей не трэба баяцца! - засмяяўся Рыгор. - Калi баiшся, то яны радуюцца. У мяне неяк у хляве цэбар стаяў, а тады сам па сабе перавярнуўся, дык я як пачаў лаяць чарцяку ды выганяць: "Прэч адсюль, поскудзь!" Памятаеш, як Iсус сказаў у пустынi: "Адыдзi ад мяне, сатана!" Дык з таго часу ў мяне нiякiх чарцей не водзiцца. Яны баяцца смелых!
- Праўда? - раскрыла вочы Зоська. - А на магiле Соф'i можна асiнавы кол забiць? Абавязкова ў поўнач, а калi ў поўдзень або цяпер вось, калi вiдно яшчэ?..
- Калi хочаш! - махнуў рукою Рыгор.
Зоська, аб нечым крыху падумаўшы, узяла сякеру i накiравалася ў лясок. Там, бесперапынна молячыся, высекла вялiкi асiнавы дрын - i пайшла да магiлы Соф'i. Чым блiжэй падыходзiла, тым станавiлася страшней. Раптам ёй паказалася, што нехта iдзе следам. Азiрнулася - нiкога. Яна набрала ў лёгкiя паветра i гучна выдыхнула.
- Адыдзi ад мяне, сатана! Я цябе не баюся! - прашаптала яна.
Пачала падыходзiць да раўчука. Было яшчэ вiдна, але ад лесу ўжо цягнулiся цёмныя ценi. Яна не глядзела туды.
- Адыдзi да мяне, сатана! - гучней сказала Зоська i падышла да магiлы.
Падалося, што нехта ззаду затупаў i схаваўся за дрэвам. Але Зоська не азiрнулася. Воклiч, шэпт... Нехта назваў яе iмя...
- Адыдзi ад мяне, сатана! - моцна крыкнула Зоська i ўваткнула асiнавы кол у магiлу.
Пачала са злосцю забiваць дрын у зямлю, i дзiўна, што з кожным ударам ёй станавiлася лягчэй!.. Закончыўшы справу, яна перахрысцiлася, прачытала ўслых малiтву i раптам пачула прыглушаны смех. Пастаяла крыху, затым перахрысцiлася на ўсе бакi i пакрочыла ад магiлы. Iшла спакойна, але ўвесь час здавалася, што нехта iдзе следам. Тады яна, не азiраючыся, кiнула назад сякеру. Нехта войкнуў i мацюкнуўся.
- Во дурная! Чалавека забiць можа! - пачула голас Алеся, цi тое падалося.
Зоська не азiралася. Ён дагнаў яе. Паспрабаваў нешта сказаць.
- Адыдзi! - са злосцю замахнулася Зоська.
- Я ж табе не сатана! - залiхвацкi засмяяўся ён. - Ну ты i дзяўчына смелая! Усю вёску ад вампiра выратавала!
Зоська нiчога не адказала. Iшлi невялiчкай сцяжынкай, паўз рэчку. Нечакана, на павароце, пачулiся дзiўныя гукi - быццам сабака скуголiў. Алесь насцярожана прыслухаўся, прыгледзеўся i ўбачыў на сцяжынцы бабра. Светла-буры небарака з невялiкай круглай галавою i амаль голым плоскiм хвастом глядзеў на iх маленькiмi вочкамi, чорнымi, як вугольчыкi, i выцiраў iх кароткiмi пярэднiмi лапкамi, нахiляючыся то ў адзiн, то ў другi бок. З вачэй звярка кацiлiся слёзы, i выгляд ад гэтага ў яго быў няшчасны.
- Чаму ён плача? - цiха спытала Зоська.
- Таму, што мы з табою загарадзiлi яму дарогу.
- Хiба ён не можа абысцi?
- Вось у гэтым яго i бяда, што не можа, - самотна мовiў хлопец. - Такi ўжо ён дзiвак. Калi выйдзе з рэчкi пагрызцi кару асiны, то абавязкова павiнен вярнуцца назад па той самай сцяжынцы, па якой прыйшоў. А калi яна занята, то будзе сядзець i плакаць... З-за гэтага яны i гiнуць.
- Кажуць, хто заб'е бабра, таму не будзе дабра, - успомнiла прыказку Зоська.
Бабёр старанна выцiраў вочкi, прысядаў, зноў станавiўся на заднiя лапкi, умольна пазiраў чорнымi вочкамi, пакуль Алесь з дзяўчынай не адышлi ўбок. Тады звярок падскочыў ад радасцi i заспяшаўся да рэчкi, плюхнуўся ў ваду i знiк.
Нечакана Алесь абняў Зоську i пацалаваў. Дзяўчына вырвалася ад яго i пабегла дахаты праз зелянеючыя агароды.
- Мне трэба жонка не толькi прыгожая, але i разумная! - буркнуў Анатоль, скручваючы палатку.
Галя пераступiла з нагi на нагу, кiнула позiрк у бок Антося, той сядзеў на ўжо сабраным заплечнiку i перабiраў струны гiтары.
- Толечка! Ва ўсiх людзей здараюцца памылкi! - умольна заглянула яму ў твар Галя.
- А хто пусцiў плёткi пра мяне i Марусю? - са злосцю вымавiў той. - А хто кожнаму сустрэчнаму-папярэчнаму расказваў пра мяне i Вайдаша? З усiмi, як дурная, раiлася: iсцi мне за Анатоля цi чакаць Вайдаша?
- Навошта мне твой Вайдаш! - узмалiлася Галя. - Ён жа з Марусяй спутаўся начальнiк са сваёй падначаленай! Яна палюбоўнiца ягоная!
- Што? - вытарашчыў вочы на яе Анатоль, адкiнуў убок палатку. - Ану! Антось, пайшлi хутчэй да Мiколы, час ехаць ужо! Па дарозе я зайду да Марусi... - буркнуў сабе пад нос.
Яны пакрочылi ў бок вёскi. Галя пакорлiва плялася ззаду Анатоля.
- Калi ты ўжо навучышся апранацца! - кiнуў ёй Анатоль. - Сорамна, калi каго знаёмага сустрэну! Ты так i ў горадзе хадзiць будзеш? Босая, сукенка брудная...
- Гэта ж вёска... - прамармытала яна.
- Вёска, вёска! - агрызнуўся той. - Паглядзi, як Гайва апранаецца!
- Яна ж сястра князя...
- А Маруся?
Галя аж ускiпела:
- А што ёй? Курве гэтай! Твая была палюбоўнiца - хамава, цяпер - князева! Сяброўка такая - хлопца ў мяне адбiла, абодвух! Вунь у Зосьчынай мацi ёсць сяброўка - Святлана, дык сёння Зосьчыну мацi ў раддом забралi, а цётка Света ўсё дапамагае: кароў доiць, свiней кормiць! Цётчынаму мужыку есцi варыць! Вось гэта сяброўка, дык сяброўка!
Галя пiхнула нагою хортку i ўвайшла ў свой двор. Азiрнулася, крыкнула на развiтанне Анатолю:
- Шчаслiвай дарогi!
I, плачучы, заспяшалася ў хату.
Хлопцы скiравалi да Мiколавага двара. Той ужо чакаў iх - сядзеў на лавачцы пад яблыняй. Побач - спартовая сумка.
- Што, на працу ўжо сабраўся? - усмiхнуўся Анатоль.
- Дык Наташка ж, трамвайшчыца, - глянуў у бок Антося, - памятаеш, такая прыдуркаватая, усё жратву мне насiла, да сябе на працу ўладкавала! Цяпер буду вучыцца на вадзiцеля, у горадзе застануся. Хоць адна дзяўчына добрую справу зрабiла!
- А што з Аленкай? - пацiкавiўся Антось. - Усё мiлавалiся ў паходзе...
- Навошта яна мне з такою дурною маткаю! Праўда, ужо пакойнiца матка, але ўсё роўна непрыемна ведаць, што Аленка яе дачка... Мне б дзяўчыну з добрага роду, вось як Гайва... - задумлiва ўзняў вочы Мiкола. - Але яна не хоча быць са мною - Алеся кахае... Што ж, будзе дзяўчынаю маёй мары... Прыгожая! Праўда, хлопцамi кiдаецца, кошту сабе не ведае, задавака ганарыстая!
- Даганарыцца! - заключыў Антось. - З доўгага выбору - лапцi ды аборы...
- Яе ж брат дадому адправiў! - выйшаў з хаты бацька Мiколы.
Хлопцы прывiталiся з iм. Дзядзька сеў з iмi побач на лаву, запалiў.
- Што, скончыўся паход? - закiваў галавою. - Цяпер - хто куды... А ты, Антось, дзе працаваць збiраешся, можа, таксама, як мой Мiкола, ад вёскi адмовiўся...
- Я ў семiнарыю пайду вучыцца, - адказаў той.
Хлопцы са здзiўленнем паглядзелi на яго.
У гэты момант у двор уляцела заплаканая Зоська.
- Дзядзька Адась! - заплакала яна. - Вы, як бацька хросны, парайце, што мне рабiць! Мацi яшчэ ў раддоме, а цётка Света бацьку нашага забрала да сябе жыць! Я адна па гаспадарцы! А што ж я мацi скажу, калi з раддома явiцца? Дзе татка, скажу? - галасiла яна. - Да цёткi Светы перайшоў! Вось якая яна сяброўка была маёй мацi - мужыка адбiла!
- Мусiць, яны даўно ўжо знюхалiся, - агоркла мовiў дзядзька Адась, прытулiўшы да сябе Зоську.
- Бабам нельга верыць! - са злосцю абазваўся Мiкола. - Сяброўка - гэта першы вораг! За што я жанчын не люблю! Вось мужчынскае сяброўства - гэта жалезна!
- Свет - бардак, а людзi - б... - буркнуў Анатоль, пацiраючы бараду.
- Я ж казаў вам - каханне ад д'ябла, - заключыў Антось, уздыхнуўшы. Каханне прыносiць пакуты, здраду, яно забiвае. А любоў боская - самая правiльная любоў на свеце. Яна - у манастырах...
- Чаму вы не прыйшлi ўчора вечарам? - запытаў Марусю Дуброўскi, заходзячы ў двор бабы Сашы.
Маруся кармiла пшаном куранят. Азiрнулася, глянула на яго.
- Адзiн раз я ўжо зайшла, да дзеда Ўладыморыка, па справе, - уздыхнула Маруся, - а колькi стала плётак! Сказалi, што я - ваша палюбоўнiца.
- Вось як? - засмяяўся Дуброўскi. - А я чуў другое...
- Мяне зусiм не цiкавiць, што вы чулi, - адказала Маруся i паднялася на ганак. - Сёння я еду дадому. Работа мазаiчнiцы больш не патрэбна ў маёнтку.
Дуброўскi сарваў маленькую блакiтную кветачку ў траве. Яна мела тры пялёсткi, а пасярэдзiне дзве стрэлачкi.
- Ведаеце, як называецца гэта кветачка? - лагодна запытаў Дуброўскi.
Маруся ўсмiхнулася, твар яе пасвятлеў.
- Гадзiннiчак, - адказала яна. - Я так назвала яго ў дзяцiнстве... А другую, ружовую, у якой пялёсткi падобныя на сонечныя промнiкi, - сонейкам... Я любiла сваю вёску Хвойнае, там былi такiя добрыя людзi! Яна выселена з-за радыяцыi, але людзi вяртаюцца, а ў iншыя хаты засялiлiся чужыя - прыезджыя людзi з розных месцаў...
- Вы пакажаце мне сваю вёску? - папрасiў Дуброўскi. - Раскажаце, дзе хто жыў...
- Гэта ж далёка...
- Мы паедзем на маёй машыне.
- Не, дзякую, - адмовiлася Маруся, - ужо i так куча плётак. Сустрэла неяк у лесе Анатоля, выдумалi, што абдымалiся. Цяпер пра вас i мяне...
