Шрыфтавiк вярнуўся ў майстэрню. Прыбраў. На сцены ён павесiў некалькi старых, яшчэ студэнцкiх эцюдаў з аголенымi жанчынамi.
А пятай Шрыфтавiк сустрэў на прыпынку гандлярку. Тая пацiкавiлася, цi далёка ехаць, а калi даведалася, што далёка, дык узяла мастака пад руку i павяла на таксовую стаянку.
У майстэрнi гандлярка з вульгарнай цiкаўнасцю разглядала i нават кранала старыя эцюды.
- I гэтыя старыя бэ не саромелiся трэсцi абвiслымi жыватамi перад такiмi, як ты? - здзiўлялася яна.
- У Парыжы прафесiя натуршчыцы адна з самых прэстыжных, - Шрыфтавiк дастаў з лядоўнi бутэльку венгерскага "Рыслiнгу".
- Мы ж не ў Парыжы, дый наўрад цi гэтыя тоўстыя бэ змаглi б там уладкавацца на добрае месца. Акрамя воцату ў цябе нiчога няма?
- "Рыслiнг" - добрае вiно, але ёсць яшчэ паўпляшкi гарэлкi.
- Сам пi воцат, а мне гарэлкi налi.
Шрыфтавiк пашкадаваў, што запрасiў гандлярку. Пасля трэцяй чаркi яна пачала расказваць брыдкi эпiзод са свайго працоўнага жыцця. Пасля заканчэння гандлярскае школы яе накiравалi ў прамтаварную крамку, а яна, каб не працаваць, зламала сабе ўказальны палец на правай руцэ. Пальчык, гандлярка казала менавiта "пальчык", яна засунула ў дзверы i з усяе моцы ўдарыла па iх нагою. Два тыднi не хадзiла на працу. А потым яе сяброўка з унiвермага "Беларусь" прапанавала з'ездзiць у лазню з адным вялiкiм начальнiкам. Цяпер раз на два тыднi яна ездзiць з тым начальнiкам у загарадны спарткомплекс i працуе ў самым вялiкiм унiвермагу.
- Маю ўсё, што захачу, - скончыла гандлярка сваю прыпавесць.
- А што вы хочаце?
- Ты ўсё роўна не ведаеш, таму з табой нецiкава гаварыць. Лепш скажы, што табе трэба. Думаеш, я поўная iдыётка i не прасякла, на што ты мяне прывалок?
- Вы мне спадабалiся, - схлусiў Шрыфтавiк.
- Так i паверыла, з разгону, спадабалася. Кажы, што трэба, а не, дык дапiваю i сыходжу, - гандлярка вылiла рэшткi гарэлкi з пляшкi ў Шрыфтавiкову шклянку.
- Я хацеў намаляваць вас, - не здаваўся ён.
- Ну, тады чао-о, - яна выпiла паўшклянкi адным глытком i ўстала.
- Чакайце! А нашто вы сюды прыйшлi? Пэўна ж, не з-за таго, каб спытаць, чаго мне не хапае?
- Цiкава было паглядзець, як жывуць мастакi ў сапраўднасцi, бо нядаўна бачыла iх у кiно.
- Ну, i як жывуць мастакi?
- Бедна. Як усе звычайныя "саўкi", бедна.
Шрыфтавiк засмяяўся пасля гэтага кароткага вызначэння.
- А што? Можа, няпраўда? Паглядзi ў люстэрка. Цябе нiбыта з памыйнiцы выцягнулi. Нават у камiсухах можна лепей апрануцца. А мэбля? На якiм сметнiку ты яе адшукаў? I такiя ствараюць прыгажосць? Смешна! Гэта я з цябе павiнна смяяцца, а не ты з мяне. Сонейка.
- А вы жывяце багата?
- Ды мой станiк каштуе больш, чым усё, што на табе ёсць разам з тваiм будзiльнiкам фiрмы "Прамень".
- Няўжо ваш станiк з Парыжа?
Гандлярка схапiла за рыльца пляшку з-пад гарэлкi i ўзняла над галавою.
- Маўчаць! Сонейка.
- Спакойна. А цяпер я пералiчу, што мне з-пад вас трэба. Вы ж самi хацелi. Так?
- Давай! - гандлярка апусцiла пляшку.
- Кiтайская туш, набор галандскiх пэндзляў i венгерскiя фламастэры...
- Усё? - гандлярка пазяхнула.
- Не, не ўсё, яшчэ эстонскiя лiтрасеты.
- Заўтра прыйдзеш а дзясятай ранiцы, кошт падвойны.
- Няма пытанняў, - Шрыфтавiк налiў сабе "Рыслiнгу" i спытаўся: Будзеш?
- Буду! I нефiг было ламацца, вобраз ён шукаў... Ёханы манэ.
Адказнае даручэнне Шрыфтавiк выканаў у прызначаны тэрмiн.
XIV. ТУМАННIК
Каханкi вярталiся з возера ў горад.
- Туман, - сказала яна.
- Табе халодна? - спытаўся ён.
- Нiчога не вiдаць...
- Вазьмi маю куртку.
- А мы слушна iдзем?
- Калi праз хвiлiнаў пяць выйдзем на асфальт, - слушна.
- Праваруч павiнен быць завод. Калi мы iшлi на возера, я яго добра разгледзела.
- I што ты ўбачыла?
- Звычайны вайсковы завод, я не бачыла нiводнага чалавека.
- Якая драма?! Нават калi падыдзем да завода, дык нiчога не зможам даведацца. I пiльны вартавы нас можа забiць. У такiм тумане ён нас заўважыць у самы апошнi момант i адразу, без усялякiх папярэджанняў, стрэлiць. Нехта з нас, хай гэта буду я, загiне першы... Заўсёды нехта памiрае першы...
- Можна пайсцi ў другi бок.
- Лепш пачакай.
- Ты хочаш проста на сцежцы?
- Я хачу не проста, а на сцежцы.
- Як толькi мы пачнем, адразу нехта з'явiцца.
- Гэта будзе матэрыялiзацыя страху.
- Я не баюся, толькi лепш сысцi са сцежкi.
Каханкi пайшлi па высокай жнiвеньскай траве.
- Тут балота, - расчараваўся ён.
- Давай пяройдзем на другi бок, - прапанавала яна.
- А чаму ты голiш валасы пад пахамi i на жаночым месцы?
- Каб табе спадабацца.
- Цiха. Нешта жалезнае ўпала на асфальт.
- Нiчога не чую.
- Цiшэй. Слухай. Чуеш? Крокi... Наблiжаюцца... - каханак перайшоў на шэпт. - Нехта iдзе па сцежцы.
Крокi наблiжалiся. Каханкi выразна чулi, як нехта прайшоў зусiм побач, здаецца, працягнi руку - i схопiш, але яны нiкога не ўбачылi. Над высокай жнiвеньскай травою стаяў туман.
- У мяне такое адчуванне, што гэта не чалавек i што ён не сышоў, а стаiць i назiрае. I ён нас бачыць, а мы яго не.
- А хочаш ведаць, хто гэта быў?
- Зноў пра пiльнага вартавога?
- З вартавым ясна, а тут... Ёсць паданне, нiбыта ў тутэйшых мясцiнах жыве Туманнiк. Раз на год ён забiрае чалавечыя душы да сябе ў балотнае царства. Робiць злачынствы... Iшоў п'яны, упаў з моста i ўтапiўся. Машына ўрэзалася ў дрэва, i шафёр загiнуў... Але кажуць, што робiць ён гэта толькi раз на год.
- I ты верыш?
- Веру, не веру. Але цiкава.
- Давай забудзем пра гэтага Туманнiка, я ўжо забыла.
- I я забыў. У цябе такiя прывабныя каленi, - каханак пацалаваў калена сваёй каханкi.
- А чым табе падабаюцца мае каленi?
- Яны такiя круглыя i акуратныя. А яшчэ мне падабаюцца твае сцёгны i... - каханак пацалаваў каханку крыху вышэй калена.
- А чым табе падабаюцца мае сцёгны?
- Яны светлыя. А яшчэ мне падабаецца тваё жаночае месца, якое ты так чыста пагалiла...
Праз туман да каханкаў даляцеў вiск машынных тармазоў i рэзкi ўдар жалеза аб камень.
- А я забыла, што дарога зусiм побач. Давай падыдзем паглядзiм, можа, трэба дапамагчы.
- Каму дапамагчы? Туманнiку?
- Вар'ят.
- Iдзi, дапамагай. Ты што, доктарка? Як ты зможаш дапамагчы?
- Адна не пайду.
- Разумна. Пабудзь тут, я схаджу.
- Чакай. Я не хачу заставацца адна ў гэтым праклятым тумане.
- Глядзi, асфальт, значыць - мы слушна iшлi. Вунь i машына. "Хуткая дапамога". Чакай. Я адзiн. Не падыходзь.
- Што там?
- Мяне зараз выверне.
- Яны мёртвыя? Я пайду пагляджу.
- Лепей не хадзi.
- Давай разам падыдзем.
Каханкi падышлi да скарабачанай машыны.
- Якi жах! А шафёр да цябе падобны. Паглядзi. I профiль, i валасы, i нават рукi...
- Лепш пойдзем адсюль. Ты адчуваеш пах крывi? Цяжка, як на бойнi, праўда?
- Слухай, а чаму гэта дарогу бетонным плотам перагарадзiлi?
- Давай я цябе падыму, i паглядзiш, што за плотам.
- Нiчога не вiдаць. Трава, дарога i туман.
- А цяпер пайшлi адсюль. Гэты пах крывi становiцца нясцерпны. Калi iсцi шпарка, праз паўгадзiны будзем у горадзе.
Каханкi ледзь не беглi.
- А доктарка ў машыне была падобная да цябе.
- Гэта ты гаворыш, каб аспрэчыць сваё падабенства да шафёра.
- Глядзi, нехта знак "аб'езд" павалiў.
- Давай паставiм.
- Не чапай, хай ляжыць, хай усё застанецца, як было. Нiбыта нас тут няма.
- Можа, твой Туманнiк i знак павалiў?
- Вядома, Туманнiк. I да машыны не трэба было падыходзiць. Усё роўна не дапамаглi б. Ведаеш, у маiх суседзяў на мiнулым тыднi захварэла дзiця. Яно пачало плакаць сярод ночы. Яго суцяшаюць, а яно плача i плача. А я ляжу i слухаю, як плача дзiця i як мацi з бацькам яго суцяшаюць. Я магу толькi слухаць плач за сцяной.
- I чым скончылася?
- Дзiця супакоiлася, я заснуў.
- Бачыш мост, за iм бензакалонка i тэлефон-аўтамат.
Каханкi накiравалiся пад мост. Туман зрабiўся густы, што цэмент.
XV. КАДУК
Кухарка з руднянскай школы гнала самагон. Яе нават штрафавалi, ажно на чатырыста рублёў. I давялося прадаць усiх качак i гусакоў, каб заплацiць той штраф. Але i пасля гэткiх цяжкасцяў кухарка не пакiнула свой занятак. Гнала яшчэ больш, толькi прадавала праз знаёмых цi калi папярэдне дамаўлялiся. А не так, што прыйшоў пад акно, пастукаў i табе вынесуць.
А ў вёсцы суседняй якраз раскватаравалi дрэнажнiкi. Балотаў у нас мора, куды вокам нi кiнь - балота. I дрыгва ёсць, i "чортавыя вочы". А дрэнажнiкi вядома што за людзi. На такую работу бяруць - нават пашпарта не пытаюцца. Вось яны i дамовiлiся з кухаркаю, што тая ў самую глухасць ночы будзе прыносiць iм па пяць лiтраў самагону, трохлiтровы i двухлiтровы слоiкi. За што плацiлi ёй ажно 15 рублёў. Гэта ж калi было.
Аднойчы спакавала кухарка слоiкi ў валiзкi, газетамi абклала i пайшла да пакупнiкоў. Iшла яна сцежкаю каля самай рэчкi, спатыкнулася i сказала: "А каб цябе Кадук узяў", ну i пайшла далей паўз Вяллю, аж бачыць, нехта на мосце стаiць. А трэба ж на другi бок перайсцi. "Можа, якi дрэнажнiк выйшаў сустракаць?" - падумала ды на мост выйшла. Аж бачыць, што перад ёю не чалавек, не звер, а нешта страшнае з вялiзнай калматай галавою, маленькiмi свiнымi вочкамi i шырокiм горлам. А адзежа на тым страшыдле звычайная, што i ў дрэнажнiкаў - фуфайка, нагавiцы брызентавыя ды боты гумовыя з закасанымi халявамi. Хацела кухарка абмiнуць тое страшыдла, а яно дарогу заступае. Спужалася цётка, але выгляду не падае, кажа:
