Хрост адбыўся 15 жнiўня, i вярнулася яна пасля яго шчаслiвая i акрыленая, нiбы нарадзiўшыся для новага жыцця. Аднак пазней захопленасць прытухла, калi яна аднаму ксяндзу наiўна адказала на пытанне пра кантрацэпцыi i адносiны з жанатым мужчынам. Ён прагнаў яе са спавядальнi, i яна на некалькi гадоў паспяхова забылася пра свае рэлiгiйныя патрэбы.
У той снежаньскi вечар яна прызналася мне, што ў яе жыццi з'явiлася нешта накшталт тугi, перамяшанай са страхам нерад Нiчым. Назойлiвая думка пра недахоп асноваў у жыццi схiлiла яе да размовы з ксяндзом, якi выйшаў за рамкi лiтургiчных фармулёвак i мала што не прымусiў яе да споведзi, якая закончылася адпустам грахоў. Калi яна расказвала мне пра гэта, мы якраз ляжалi ў ложку, i я недаверлiва спыталася, цi не расказвала яна ксяндзу таксама i пра наш грахоўны цялесны саюз. Яна пырснула смехам i сказала, што я дробязная.
Так, яна мае рацыю, але не ведае, як у нас у Польшчы ксяндзы ўмеюць утаптаць iнтымнасць у сямы сяродак споведзi. Мая прыяцелька аднаго разу выбралася ў Чанстахову i расказала, як ксёндз задыханым голасам выпытваў у яе ў канфесiянальнай будцы пра ўсе падрабязнасцi анатамiчных зносiнаў. Калi настырнымi пытаннямi ён дачлапаў да самага аргазму, яна вылiла яму шчырую праўду, што любiць глытаць сперму. Ён там за краткамi бурчаў i не верыў, але калi яна ўжо з iронiяй i як бы на злосць закiнула пра анальныя фiгурацыi, ён бязрадна ўздыхнуў i замоўк. Яна падумала аж, цi не самлеў небарака. Заглянула да яго ў канфесiянал, каб пераканацца, што яшчэ жывы. Ён толькi мiладушна ўсмiхаўся i тэатральным шэптам папрасiў, каб выйшла з касцёла. Пры гэтым бездапаможна махаў рукамi, як купец на рынку, паказваючы, што ўжо анiяк больш не можа нiчым паступiцца ў цане.
Яна тым часам тут у Менску сустракае талеранцыю, якая заходзiць так далёка. Аж мне верыць не хочацца. Мусiць, нафантазiравала на агульнасцях i недамоўках. Рыхтык, бы ў царкве.
XXII
Пасля я сустрэлася з Вiктарам, якi запрасiў мяне ў кавярню. Сядзiм, забаўляемся рознымi пагудкамi, аж тут Вiктар успомнiў, што яго запрасiлi на лiтаратурную канферэнцыю. Прапанаваў мне пайсцi з iм у "Цэнтр Францiшка Скарыны". Гэта непадалёк.
Заходзiм у стары паўразвалены дом блiз цэнтра, усярэдзiне пах гнiлiзны i плеснi. Дошка ў калiдоры горда азнаямляе, што гэта сусветны цэнтр беларусiстаў. Але сусветнае ўражанне робiць на мяне толькi прафесар Мальдзiс. Нiзкi, сiвы мужчына з квадратным тварам, дасканала дапасаваным да прафесарскiх акуляраў. Гаворыць, шапялявячы, але бярэ слухачоў сваёй добрай беларускай i тым, пра што гаворыць. Я пад вялiкiм уражаннем ад гэтага чалавека. Ягоны выступ завяршае канферэнцыю. Праз хвiлiну ў гармiдары цыцастая Люба, гаспадыня гэтага храма навукi, згортвае са сталоў паперы i камандуе, дзе паставiць талеркi з не дужа эстэтычна пакроенай садавiнай, хлебам i каўбасой.
Выпiлi па кiлiшку, i атмасфера перастае быць напятай i навуковай. Я слухаю Мальдзiса i ягоныя ўспамiнкi пра Караткевiча, славутага беларускага пiсьменнiка, з якiм Мальдзiс некалькi разоў пабываў у маiм родным Кракаве. Некаторыя параўноўваюць Караткевiча з Крашэўскiм, з той рознiцай, што беларускiя старажытнасцi сягаюць часоў выбарных каралёў, ад Батуры да Панятоўскага, павязаных рамкамi гiсторыi Гораднi. Кракаў па-ранейшаму застаецца для iх месцам традыцый, нейкай мерай, сiмвалам, кропкай адлiку. Таму яны з такой ахвотай ездзiлi туды ў семiдзесятых гадах на розныя лiтаратурныя ды фiлалагiчна-гiстарычныя канферэнцыi. Потым, напэўна ж асобна, пiсалi даўжэзныя справаздачы ў КДБ. Кожны асобна i ўпотайкi ад другога. Можа, у пэўнай ступенi менавiта таму Караткевiч i дапiўся да смерцi. А цяпер, калi я гляджу на Мальдзiса, як ён спрытна куляе чарговы кiлiшак прыгатаваных налiвак, дык бачу, што так яно i мае быць. Беларуская меланхолiя ўкiдае чалавека ў абдымкi запалу, якi вызваляе ад жалю, смутку i манатоннасцi.
Мальдзiс расказвае, як аднаго разу Караткевiч канечне хацеў правесцi ноч на вежы Марыяцкага касцёла. Узяў туды з сабою некалькi пляшак беларускай гарэлкi i цэлую ноч бяседаваў з сiгнальшчкам-гэйналiстам, забаўляючы таго гiстарычнымi расказамi. Абодва, здаецца, пад ранiцу заснулi на падлозе. Як сцвярджае Мальдзiс, першы раз у гiсторыi гэйнала на другi дзень ранiцай у Кракаве не гучаў сiгнал славутай трубы. Прафесар, аднак, не мог сказаць, цi звольнiлi таго гэйналiста з працы, як сянкевiчаўскага лятарнiка.
Расказаў ён таксама гiсторыю, як на Караткевiча напусцiлi цыганку, каб яна яму наваражыла, што ён будзе вялiкiм пiсьменнiкам. Колькi ж бо грошай марна ўбухаў тады шакiраваны Караткевiч? Альбо як ён уцягнуў у забаву выпадкова сустрэтую расейку ў бiблiятэцы Чартарыйскiх. Падбухторылi яе, каб падышла да Караткевiча, якi чакаў пад помнiкам Мiцкевiчу i голасам агенткi з Масквы папыталася, што ён тут вырабляе, навошта, каго чакае i каб заўтра ж явiўся ў савецкае консульства для дачы дадатковых тлумачэнняў. Мальдзiс назiраў за ўсiм гэтым з кавярнi ў Сукеннiцах i выскаляўся, а будучы беларускi прарок зелянеў i чырванеў ад прыкрасцi i страху.
Апошнюю гiсторыю прафесар, пасёрбваючы налiвачку, акрасiў доўгiм уступам, як тое яны ў гатэлi "Cracovia" сядзелi разам з Караткевiчам, побач сюд-туд лётала ладная афiцыянтка, кiдаючы ў iх бок пагардлiвыя позiркi. Ацэньваючы iх па сцiплай вопратцы, яна больш гарнулася да заходнiх турыстаў, амерыканскiх палякаў альбо блiшчастых ад ПНРаўскай мiшуры мясцовых увiшных шалахвостаў. Яны пастанавiлi адмысловым спосабам адпомсцiць ёй. Наступнага дня ранiцай сам Мальдзiс каля столiка заказаў у той самай маладзенькай i павабнай афiцыянткi каву i як бы мiж iншым даверлiва завёў, што, бач, мае пэўную праблему. Бо вось праз некалькi гадзiн прылятае з Амерыкi яго стрыечны брат, якi атрымаў у спадчыну вялiкае ранча ў Тэхасе. А ён яму абяцаў знайсцi жонку i будучую гаспадыню на тую спадчыну, але вось нiчога нiяк не клеiцца. Афiцыянтка ўлёт скемiла, што можа надарыца не абы якая аказiя, i калi абодва з элегантна апранутым i гладка паголеным Караткевiчам увайшлi падвечар у кавярню, яна не спускала з iх вачэй. Ветлiва i вельмi мiла абслугоўвала. Усмiхалася, лiслiвiла i падавала знакi, што ахвотна пагутарыла б з госцем сам-насам. I ўсё павялося б добра, калi б Караткевiч не забыўся, што павiнен гаварыць не з расейскiм, а з амерыканскiм акцэнтам. Асаблiва, калi пасля некалькiх кiлiшкаў вылушчыўся i сыпануў па-беларуску паэмамi - сваiмi i класiкаў. Нягледзячы на тое, што афiцыянтка страцiла цiкавасць i ўжо не вельмi разбiралася, пра што там iшлося, Мальдзiс стаяў на сваiм, што забава атрымалася класная.
А на мяне адразу насунулася подумка, што нават калi гэта гiсторыя праўдзiвая, дык напэўна прыадкрывае толькi тыповыя комплексы. Калi мы з Вiктарам выйшлi з Цэнтра, я падзялiлася з iм сваiмi меркаваннямi. Ён часткова прызнаў маю рацыю. Так, ёсць нешта ў вас, паляках, пыхлiвае i адпiхлiвае. Пагардлiвасць, фанабэрыя i iгнарванне "расейцаў", асаблiва, калi дэманстрацыйна не разрознiваюцца нацыянальнасцi ў велiзарным савецкiм мяху. Але цi вашая ў тым вiна, цi нашыя комплексы? Цяжка разважыць. Тут Вiктар, аднак, успомнiў адну гiсторыю, якая пацвярджае маю думку. Ён быў сведкам, як прафесар Мальдзiс некалькi разоў дапасоўваў свае расказы да кампанii, у якой быў. Аднаго разу на адкрыццi выстаўкi жыдоўскай кнiгi ён пачуў Мальдзiса, якi кроiў зграбную легенду пра беларуска-жыдоўскую каалiцыю супроць варожых ляхаў. Сцвярджаў, што Францiшак Скарына за грошы беларускiх жыдоў выдаў у Празе Бiблiю, перакладзеную на сваю родную мову, наперакор палякам. Колькi ў тым праўды, а колькi iнтэрпрэтацыi, цяжка сказаць, але легенда зграбная.
Я ўжо й не ведаю, што ён расказваў сваiм польскiм знаёмым на тых канферэнцыях у Кракаве. Як праўдзiвы гаварун ён мае шмат розных версiй розных гiсторый...
У сваю чаргу, у такiх сiтуацыях мне пастаянна прыходзiць у галаву акрэсленне ўласцiвага псiха-нацыянальнага сiндрому - краiна-партызанка. Нiшчаныя i плюндраныя рознымi акупантамi беларусы навучылiся вельмi глыбока хаваць свае погляды, у тым лiку розныя комплексы i сантыменты. Нiколi не можаш быць пэўны, цi за знешняй адкрытасцю i шчырасцю пры бутэльцы гарэлкi не стаiць чарговая маска, уцёкi ўглыб. У недаступныя закануркi, балоцiстыя лясы, нетры, тарфянiшчы, у замглёныя лугi i пушчы Беларусi.
Вiктар слухаў мае словацечывы, моўчкi iдучы поплеч. Я расказала яму пра сваё ўражанне ад спаткання з Дзмiтрыем i яго партрэтам голай жанчыны. Цела на белай прастынi, на фоне чырвонай сцяны. Нiбыта ясна i выразна. Нiбыта шчыра i адкрыта. Але гэта толькi мiмiкрыя, уражанне. Замаскаваны i глыбока схаваны свет, якi немагчыма лёгка i проста апiсаць i спазнаць.
XXIII
Калiсьцi выпадкова я дасталася ў самае нутро яе змрочнай натуры, прорву, поўную выбуялай эротыкi, жаданняў i двухсэнсавасцi. Сярод кнiг я натыкнулася на аматарскi здымак голага мужчыны. Паклала яго на пiсьмовы стол, не падазраючы, што гэта яе ўласнасць. Яна, заўважыўшы маю цiкаўнасць i, можа, нейкае пытанне ў вачах, усмiхнулася. Нi пра што не пыталася, але, вiдаць, мой позiрк быў поўны загадкавай натугi, калi ўжо яна загаварыла сама.
