Дзелавы чалавек зразумеў - няма нiякай надзеi, што яго пакiнуць у спакоi.
- Мiльёнаў гэтых дробненькiх штучак, якiя часам вiдны ў паветры.
- Мух?
- Ды не, дробненькiя такiя, зiхоткiя...
- Пчолы?
- Ды не. Дробненькiя такiя, залатыя... На iх яшчэ любяць глядзець ды марыць розныя лайдакi. Але я - чалавек сур'ёзны! У мяне няма часу на мары.
- А! Зоркi?
- Во-во. Зоркi.
- I што ты робiш з пяццюстамi мiльёнамi зорак?
- Пяцьсот адзiн мiльён шэсцьсот дваццаць дзве тысячы семсот трыццаць адна. Я чалавек сур'ёзны i люблю дакладнасць.
- I што ты робiш з гэтымi зоркамi?
- Што я з iмi раблю?
- Але.
- Нiчога не раблю. Я iмi валодаю.
- Валодаеш зоркамi?
- Так.
- Але я ўжо бачыў аднаго караля, якi...
- Каралi не валодаюць. Яны толькi "пануюць над". Вялiкая рознiца.
- I што табе з гэтага валодання зоркамi?
- Яно прыносiць мне багацце.
- А нашто табе быць багатым?
- Каб купляць iншыя зоркi, калi хто-небудзь iх адкрые.
"Ён разважае амаль так, як той п'янiца", - падумаў Маленькi прынц.
- А як можна валодаць зоркамi?
- Зоркi чые? - нездаволена запытаўся дзялок.
- Не ведаю. Нiчые.
- Значыць, яны мае, раз я першы дадумаўся да гэтага!
- I гэтага дастаткова?
- Ну безумоўна! Калi ты знойдзеш дыямант, якi нiкому не належыць, ён твой. Калi ты знойдзеш востраў, якi нiкому не належыць, ён твой. Калi ў цябе першага ўзнiкла iдэя, ты бярэш на яе патэнт: яна твая.
- I то праўда, - згадзiўся Маленькi прынц. - I што ты з iмi робiш?
- Проста распараджаюся iмi. Лiчу i пералiчваю, - адказаў дзялок. - Цяжкая работа. Але я чалавек сур'ёзны.
Маленькi прынц усё яшчэ не быў задаволены.
- Калi ў мяне ёсць шалiк, я магу закруцiць яго на шыю i ўзяць з сабой. Калi ў мяне ёсць кветка, я магу сарваць яе i ўзяць з сабой. А ты ж не можаш пазбiраць зоркi!
- Не, але я магу пакласцi iх у банк.
- Як гэта?
- А так: пiшу на паперчыне, колькi ў мяне зорак. Потым кладу гэтую паперчыну ў шафу i замыкаю яе на ключ.
- I ўсё?
- Гэтага дастаткова!
"Займальна, - падумаў Маленькi прынц. - I досыць паэтычна. Але не так ужо гэта i сур'ёзна".
Што сур'ёзна, а што не сур'ёзна - Маленькi прынц разумеў па-свойму, зусiм не так, як дарослыя.
- У мяне ёсць кветка, - сказаў ён. - I я штодня палiваю яе. У мяне ёсць тры вулканы, i я штодня чышчу iх. Чышчу нават той, якi даўно патух. Да прыгоды не тры годы! Гэта карысна маiм вулканам, гэта карысна маёй кветцы, каб я валодаў iмi. А якая карысць ад цябе зоркам?..
Дзялок разявiў рот, але не знайшоў, што адказаць, i Маленькi прынц пайшоў далей.
"Дарослыя сапраўды проста звышнезвычайныя людзi", - падумаў ён дарогаю.
ХIV
Пятая планета была надзвычай цiкавая. Яна аказалася найменшай з усiх. Там хапала месца толькi для вулiчнага лiхтара i лiхтаршчыка. Маленькi прынц нiяк не мог дацямiць, навошта патрэбен быў у небе, на бязлюднай, пустой планеце, вулiчны лiхтар i лiхтаршчык. Аднак ён падумаў:
"Можа, гэты чалавек не ў сваiм розуме? I ўсё ж ён не такi дурны, як кароль, славалюб, дзялок i п'янiца. У яго рабоце ёсць хоць нейкi сэнс. Калi ён запальвае свой лiхтар - дык нiбыта нараджаецца яшчэ адна зорка цi кветка. Калi гасiць яго - дык нiбы зорка цi кветка засынаюць. Цудоўны занятак. Гэта сапраўды карысна, таму што прыгожа".
Прынц ступiў на планету i з павагай павiтаўся з лiхтаршчыкам.
- Дзень добры. Навошта ты зараз патушыў свой лiхтар?
- Такi ўгавор, - адказаў лiхтаршчык. - Добры дзень.
- Якi ўгавор?
- Патушыць лiхтар. Добры вечар.
I ён запалiў яго.
- Тады навошта ж ты зноў запалiў яго?
- Такi ўгавор, - адказаў лiхтаршчык.
- Нiчога не разумею, - пацiснуў плячыма Маленькi прынц.
- А тут i разумець няма чаго, - сказаў лiхтаршчык, - угавор ёсць угавор. Добры дзень.
I патушыў лiхтар.
Потым выцер успацелы лоб чырвонай клятчастай насоўкай i сказаў:
- Цяжкае ў мяне рамяство. Колiсь гэта было разумна. Уранку я тушыў свой лiхтар, а ўвечары запальваў. I рэштка дня заставалася ў мяне, каб адпачыць, а рэштка ночы - каб выспацца...
- А што, з тае пары ўгавор змянiўся?
- Угавор якраз i не змянiўся, - уздыхнуў лiхтаршчык. - У гэтым уся бяда. Планета з году ў год абарочваецца ўсё хутчэй, а ўгавор застаецца нязменным!
- Ну i?.. - цiкавiўся Маленькi прынц.
- Ну i цяпер, калi яна робiць адзiн абарот за хвiлiну, у мяне не стала нi секунды пярэдыху. Штохвiлiны то запальвай, то гасi!
- От смешна! Днi доўжацца ўсяго хвiлiну!
- I зусiм не смешна, - запярэчыў лiхтаршчык. - Мы ўжо цэлы месяц размаўляем з табой.
- Месяц?!
- Канечне. Трыццаць хвiлiн. Трыццаць дзён! Добры вечар!
I ён зноў запалiў лiхтар.
Маленькi прынц з любоўю глядзеў на лiхтаршчыка, якi быў так шчыра верны ўгавору. На памяць прыйшло, як ён калiсьцi перастаўляў з месца на месца крэсла, каб лiшнi раз паглядзець на захад сонца... I яму захацелася памагчы сябру.
- Паслухай... я ведаю, як ты можаш адпачыць, калi захочаш...
- Я ўжо даўно, хачу, - сказаў лiхтаршчык.
Можна ж быць i верным слову i адначасова лянiўцам.
Маленькi прынц гаварыў далей:
- Твая планета настолькi маленькая, што ты трыма крокамi абыдзеш яе ўсю. I табе проста трэба iсцi з такой хуткасцю, каб увесь час быць на сонцы. Захочацца адпачыць - дык ты iдзi, iдзi... I дзень будзе працягвацца столькi, колькi захочаш.
- Ну, ад гэтага мне толку мала, - сказаў лiхтаршчык. - Больш за ўсё на свеце я люблю спаць.
- Тады дрэнна, - цяжка ўздыхнуў Маленькi прынц.
- Дрэнна, - згадзiўся лiхтаршчык. - Добры дзень.
I патушыў лiхтар.
"Гэтым чалавекам, - ужо зноў у дарозе падумаў Маленькi прынц, - гэтым чалавекам пагарджалi б усе астатнiя: i кароль, i славалюб, i п'янiца, i дзялок. А па-мойму, ён адзiны з iх усiх, хто не смешны. Мабыць таму, што думае не толькi пра сябе".
Ён з жалем уздыхнуў i падумаў яшчэ:
"Бадай, адзiны чалавек, з кiм я мог бы пасябраваць. Але яго планета сапраўды надта маленькая. На двух не хопiць месца".
Маленькi прынц нават сабе не асмелiўся прызнацца, што яму шкада было пакiдаць гэтую блаславёную планету больш за ўсё з-за тысячы чатырохсот сарака захадаў сонца!
ХV
Шостая планета была ў дзесяць разоў большая за папярэднюю. На ёй жыў дзядуля, якi пiсаў таўшчэзныя кнiгi.
- Эге! А вось i падарожнiк! - узрадаваўся ён, калi заўважыў Маленькага прынца.
Маленькi прынц сёў на стол, каб аддыхацца. Ён ужо так здарожыўся!
- Адкуль ты? - спытаў яго дзядуля.
- Што гэта за кнiга, такая тоўстая? - пацiкавiўся Маленькi прынц. - Што вы тут робiце?
- Я географ, - адказаў стары.
- А што такое - географ?
- Гэта вучоны, якi ведае, дзе знаходзяцца моры, рэкi, гарады, горы i пустынi.
- От цiкава! - адразу ажывiўся Маленькi прынц. - Вось нарэшце сапраўдны занятак!
I ён акiнуў вачыма планету географа. Нiколi яшчэ ён не бачыў такой велiчнай планеты.
- У вас вельмi прыгожая планета. Тут ёсць акiяны?
- Не магу гэтага ведаць, - адказаў географ.
- Ну-у... - Маленькi прынц быў расчараваны. - А горы?
- Не магу гэтага ведаць, - адказаў географ.
- Але ж вы географ!
- Правiльна, - адказаў географ, - але не падарожнiк. Мне так не хапае падарожнiкаў. Геаграфiя не займаецца падлiкам гарадоў, рэк, гор, мораў, акiянаў i пустынь. Географ - надта важная асоба, географу няма часу на пагулянкi. Ён не выходзiць са свайго кабiнета i толькi прымае падарожнiкаў. Падарожнiкi расказваюць пра свае вандраваннi, а географ запiсвае пачутыя навiны. Калi якое-небудзь паведамленне выклiкае iнтарэс, географ наводзiць даведкi, цi прыстойны чалавек гэты падарожнiк.
- Гэта навошта ж?
- Ды калi ж падарожнiк пачне хлусiць, то ў падручнiках геаграфii не разбяры-бяры што будзе! Або калi ён ласы да чаркi - таксама бяда.
- А чаму? - не зразумеў Маленькi прынц.
- Таму што ў п'янiц дваiцца ў вачах. I дзе на самой справе адна гара, там географ адзначыць дзве.
- Я знаёмы з адным чалавекам, - задуменна сказаў Маленькi прынц, - з яго атрымаўся б кепскi падарожнiк.
- Усё магчыма. Ну, а калi прыстойнасць падарожнiка не выклiкае падазрэнняў, тады правяраюць яго адкрыццё.
- Iдуць глядзець?
- Ну не. Гэта надта складана. Проста ад падарожнiка патрабуюцца доказы. Калi, да прыкладу, справа ходзiць пра адкрыццё якой-небудзь вялiкай гары, яму неабходна прынесцi вялiкiя камянi. Але ж ты, - нечакана ўсхваляваўся географ, - ты ж прыйшоў сюды здалёк! Ты ж падарожнiк! Хутчэй апiшы мне сваю планету!
Географ разгарнуў кнiгу запiсаў, завастрыў аловак. Расказы падарожнiкаў запiсваюцца спачатку алоўкам. А потым ўжо, калi падарожнiк доказамi пацвердзiць сваё адкрыццё, тыя расказы перапiсваюць чарнiлам.
- Ну? - падахвоцiў географ.
- Ды на маёй радзiме няма нiчога асаблiва цiкавага, - сказаў Маленькi прынц. - Яна зусiм маленькая. Ёсць у мяне тры вулканы. Два вулканы дзейнiчаюць, а адзiн патух. Але ж да прыгоды не тры годы.
- Праўда, цi мала што можа стацца, - згадзiўся географ.
- А яшчэ ёсць у мяне кветка.
- Мы не запiсваем кветак, - папярэдзiў географ.
- Гэта чаму ж?! Гэта ж сама прыгожае!
- Таму што кветкi эфемерныя.
- Як гэта - эфемерныя?
- Кнiгi па геаграфii, - важна растлумачыў географ, - сама каштоўныя кнiгi на свеце. Яны нiколi не выходзяць з моды. Амаль не здараецца, каб гара пераходзiла з месца на месца. Амаль не здараецца, каб акiян высыхаў. Мы пiшам пра вечнае.
