- Я пачынаю разумець, - сказаў Маленькi прынц. - Ёсць на свеце адна кветка... Мусiць, яна мяне прыручыла...
- Усё магчыма, - згадзiўся Лiс. - Чаго толькi не бывае на гэтай Зямлi...
- Не, гэта было не на Зямлi, - сказаў Маленькi прынц.
Лiса гэта вельмi зацiкавiла.
- На iншай планеце?
- Так.
- А на той планеце ёсць паляўнiчыя?
- Няма.
- Як цiкава! А куры ёсць?
- Няма.
- Няма ў свеце дасканаласцi! - уздыхнуў Лiс.
Але ён зноў вярнуўся да разважанняў:
- Маё жыццё такое аднастайнае. Я палюю на курэй, людзi палююць на мянё. Усе куры падобны адна на адну, i ўсе людзi падобны адзiн на аднаго. З гэтай прычыны мне i сумнавата. Але, калi ты прыручыш мяне, жыццё мае нiбы сонцам азарыцца. Я навучуся распазнаваць твае крокi сярод тысячы iншых. Калi я чую людскiя крокi, я ўцякаю i хаваюся. Твае ж паклiчуць мяне з нары як музыка. I потым - паглядзi! Бачыш, там, удалечынi, жытняе поле? Я не ем хлеба. Жыта мне нi да чаго. Збажына нiчога не напамiнае мне. I гэта так сумна! А ў цябе залатыя валасы. I як цудоўна было б, калi б ты прыручыў мяне! Залатое жыта заўсёды было б мне напамiнкам пра цябе... Я палюбiў бы песню ветру ў калоссi...
Лiс змоўкi доўга глядзеў на Маленькага прынца.
- Калi ласка... прыручы мяне! - папрасiў ён.
- З радасцю, - адказаў Лiсу Маленькi прынц, - але ў мяне так мала часу. Мне яшчэ трэба знайсцi сяброў i шмат чаго ўведаць.
- Рэчы можна ўведаць толькi тады, як прыручаеш iх, - сказаў Лiс. - У людзей не хапае часу ўведаць што-небудзь. Яны купляюць усё гатовае ў крамах. Але сябра ж не купiш у краме, вось чаму людзi i не маюць сяброў. Калi ты хочаш, каб у цябе быў сябар, прыручы мяне!
- А што для гэтага трэба зрабiць? - спытаў Маленькi прынц.
- Па-першае, трэба быць вельмi цярплiвым, - адказаў Лiс. - Спачатку ты сядзi вунь там, воддаль ад мяне, на траве. Я буду сачыць за табой краёчкам вока, але ты маўчы. Словы - крынiца непаразуменняў. Але дзень пры днi ты сядай усё блiжэй i блiжэй...
На другi дзень Маленькi прынц зноў прыйшоў пад яблыню.
- Лепей з'яўляйся ў адзiн i той жа час, - параiў Лiс. - Калi ты прыходзiш, да прыкладу, а чацвёртай папалуднi, то ўжо а трэцяй гадзiне я адчуваю сябе шчаслiвым. I чым блiжэй да азначанага часу, тым я шчаслiвейшы. А чацвёртай гадзiне я ўжо стану хвалявацца i непакоiцца. Я спазнаю кошт шчасця! А як ты будзеш прыходзiць абы-калi, то я нiколi не буду ведаць, з якой хвiлiны мне рыхтаваць сваё сэрца. Трэба трымацца абраду.
- А што такое - абрад? - спытаў Маленькi прынц.
- Гэта таксама нешта даволi прызабытае, - растлумачыў Лiс. - Ну, тое, пры дапамозе чаго адзiн дзень робiцца непадобным на другi, адна гадзiна - на другую. Ну вось, напрыклад, у маiх паляўнiчых ёсць такi абрад: у чацвер яны танцуюць з местачковымi дзяўчатамi. I чацвер для мяне - сама шчаслiвы дзень! Я магу прагульвацца аж да самых вiнаграднiкаў. А калi б паляўнiчыя танцавалi абы-калi, усе днi былi б падобныя адзiн на адзiн i я нiколi не ведаў бы спакою.
Так Маленькi прынц прыручыў Лiса. I вось надышоў дзень развiтання.
- Ах! - уздыхнуў Лiс. - Я буду плакаць...
- Ты сам вiнаваты, - сказаў Маленькi прынц. - Я ж не хацеў, каб табе было кепска. Ты сам хацеў, каб я прыручыў цябе...
- Ну вядома ж, - адказаў Лiс.
- Значыць, табе ад гэтага дрэнна!
- Не, - запярэчыў Лiс. - Узгадай, што я казаў табе пра залатое калоссе...
Ён памаўчаў, потым дадаў:
- Iдзi яшчэ раз глянь на ружы. Ты зразумееш, што твая ружа - адзiная ў свеце. А калi вернешся, каб развiтацца са мною, я раскрыю табе адзiн сакрэт. Гэта будзе мой падарунак табе.
Маленькi прынц пайшоў яшчэ раз глянуць на ружы.
- Вы зусiм не падобны на маю красуню, - сказаў ён ружам. - Вас нiхто не прыручаў, i вы нiкога не прыручылi. Зараз вы такiя, якiм быў раней мой Лiс. Ён нiчым не адрознiваўся ад сотнi тысяч iншых лiсiц. Але я пасябраваў з iм, i цяпер ён - адзiны ў свеце.
Ружы вельмi збянтэжылiся.
- Вы прыгожыя, але пустыя, - працягваў Маленькi прынц. - Дзеля вас нельга памерцi. Вядома, звычайнаму прахожаму мая ружа можа здацца падобнай на вас. Але яна адна даражэй мне за вас усiх, таму што яе, а не вас, палiваў я штодня. Яе, а не вас, хаваў пад каўпак. Яе, а не вас, закрываў парасонам. Дзеля яе знiшчаў я вусеняў, толькi двух цi трох пакiнуў, каб вывелiся матылькi. Я слухаў, як яна скардзiлася i выхвалялася, я прыслухоўваўся да яе, нават калi яна змаўкала. Яна - мая!
I Маленькi прынц вярнуўся да Лiса.
- Бывай, - сказаў ён.
- Бывай, - сказаў Лiс. - Вось мой сакрэт: вiдушчае толькi сэрца. Сама галоўнага вачыма не ўбачыш.
- Сама галоўнага вачыма не ўбачыш, - паўтарыў Маленькi прынц, каб лепш запомнiць.
- Твая ружа такая дарагая табе таму, што ты аддаваў ёй усе свае днi.
- Таму, што я аддаваў ёй усе свае днi... - паўтарыў Маленькi прынц, каб лепш запомнiць.
- Людзi забылiся пра гэтую iсцiну, - сказаў Лiс. - Але ты не забывай: ты заўсёды ў адказе за ўсiх, каго прыручыў. Ты ў адказе за сваю ружу...
- Я ў адказе за сваю ружу... - паўтарыў Маленькi прынц, каб лепш запомнiць.
ХХII
- Добры дзень, - павiтаўся Маленькi прынц.
- Добры дзень, - азваўся стрэлачнiк.
- Што ты тут робiш? - спытаў Маленькi прынц.
- Сартырую падарожнiкаў, - адказаў стрэлачнiк. - Адпраўляю iх у цягнiках, аж па тысячы чалавек запар - адзiн цягнiк направа, другi - налева.
I мiма з перуновым грукатам, ад якога задрыжала кабiна стрэлачнiка, увесь у агнях пранёсся хуткi цягнiк.
- Як яны спяшаюцца! - заўважыў Маленькi прынц. - Чаго яны шукаюць?
- Нават сам машынiст таго не ведае, - адказаў стрэлачнiк.
I ў другi бок, увесь у агнях, прагрукатаў яшчэ адзiн хуткi цягнiк.
- Яны ўжо вярнулiся? - зацiкавiўся Маленькi прынц.
- Не, гэта iншыя людзi, - растлумачыў стрэлачнiк. - Гэта сустрэчны цягнiк.
- Гэтым людзям кепска там, дзе яны былi дагэтуль?
- Там добра, дзе нас няма, - адказаў стрэлачнiк.
I перуном прагрукатаў трэцi хуткi цягнiк.
- Яны гоняцца за першымi падарожнiкамi? - спытаў Маленькi прынц.
- Ды не, - адказаў стрэлачнiк. - Яны там спяць цi проста сядзяць ды пазяхаюць. Адны дзецi не адарвуць насоў ад шыбаў.
- Адны дзецi ведаюць, чаго яны шукаюць, - прамовiў Маленькi прынц. - Яны ўсе свае днi аддаюць палатнянай ляльцы, i яна робiцца iм дарагой-дарагой, i калi яе адбiраюць, яны плачуць...
- Iх шчасце, - сказаў стрэлачнiк.
ХХIII
- Добры дзень, - сказаў Маленькi прынц.
- Добры дзень, - сказаў гандляр.
Гэта быў гандляр удасканаленымi пiлюлямi, якiя спатольваюць смагу. Праглынеш такую пiлюлю - i потым цэлы тыдзень не хочацца пiць.
- Навошта ты прадаеш iх? - спытаў Маленькi прынц.
- Яны даюць вялiзную эканомiю часу, - растлумачыў гандляр. - Спецыялiсты падлiчылi, што можна зберагчы пяцьдзесят тры хвiлiны за тыдзень.
- А што рабiць у гэтыя пяцьдзесят тры хвiлiны?
- Што хочаш, тое i рабi...
"Калi б у мяне было пяцьдзесят тры хвiлiны вольнага часу, - падумаў Маленькi прынц, - я б проста павольна-павольна пайшоў бы да крынiчкi..."
ХХIV
Мiнуў тыдзень з таго часу, як я пацярпеў аварыю i, слухаючы пра гандляра пiлюлямi, я дапiў апошнюю кроплю вады.
- Твае ўспамiны - проста цуд, - сказаў я Маленькаму прынцу, - але я яшчэ не адрамантаваў свайго самалёта, а не засталося ўжо нi кроплi вады, i я таксама быў бы шчаслiвы, калi б мог проста пайсцi да крынiцы!
- Мой сябар Лiс... - пачаў ён.
- Дружок мой, мне ўжо цяпер не да Лiса!
- Чаму?
- Ды таму, што давядзецца памiраць ад смагi...
Ён не зразумеў маiх разважанняў i адказаў:
- Добра, калi ёсць хоць адзiн сябар, нават калi памiраеш ад смагi. Асабiста я вельмi рады, што я сябраваў з Лiсам...
"Ён не разумее ўсёй глыбiнi небяспекi, - падумаў я. - Яму нiколi не хочацца нi есцi, нi пiць. Яму хапае промня сонца..."
Але ён нiбыта падслухаў мае думкi, паглядзеў на мяне i сказаў:
- Мне таксама хочацца пiць... Давай пашукаем калодзеж...
Я безнадзейна махнуў рукой: недарэчна наўздагад шукаць калодзеж у бязмежнай пустынi. I ўсё ж мы рушылi ў дарогу.
Мiналi гадзiна за гадзiнай, а мы моўчкi ўсё iшлi ды iшлi па сыпкiм залацiстым пяску. Звечарэла, пачалi загарацца зоркi. Я бачыў iх, як у сне, ад смагi мяне трошкi лiхаманiла. У памяцi ўсплылi словы Маленькага прынца.
- Значыць, ты таксама ведаеш, што такое смага? - спытаў я.
Але Маленькi прынц не адказаў на маё пытанне.
- Вада бывае неабходная i сэрцу... - проста сказаў ён.
Я не зразумеў яго адказу, але прамаўчаў... Я добра ведаў, што не варта яго распытваць.
Ён стамiўся i сеў на пясок. Я прымасцiўся побач. Праз якую хвiлiну маўчання ён вымавiў:
- Зоркi вельмi прыгожыя таму, што недзе там ёсць кветка, хоць яе i не вiдно...
Я згадзiўся з iм i моўчкi глядзеў на залiтыя месячным святлом пясчаныя хвалi.
- Прыгожа ў пустынi, - дадаў ён.
Што праўда, то праўда. Я заўсёды любiў пустыню. Сядзеш на бархан. Нiчога не вiдно. Шчога не чутно. I толькi нешта зiхацiць у цiшы...
- I надае хараство пустынi тое, - сказаў Маленькi прынц, - што дзесьцi ў ёй хаваюцца крынiцы...
I раптам я зразумеў гэтае варожкае ззянне пяску. У маленстве я жыў у вельмi старым доме. Расказвалi, што ў iм быў схаваны нейкi скарб. Вядома, нiхто так i не змог адшукаць таго скарбу, а можа яго нават i не шукалi. Але ён зачароўваў усю сялiбу. Глыбока ў сэрцы хаваў дом неспазнаную таямнiцу...
