Iзабэла пакiнула дзверы прачыненымi, i Кантэн чуў, як яна завiхалася ля сваёй кухоннай батарэi. Ён чуў таксама, як яна напаўголаса сварылася з Дэнiзай, а потым пачуў, як з шоргатам разгарнулi i згарнулi нейкую паперу.
Калi ён увайшоў у кухню, было ўжо амаль 11 гадзiн. Стол быў накрыты, Кантэна чакаў налiты суп.
Дэнiза агледзела бацьку з ног да галавы, i на яе твары ўзнiкла шырокая ўсмешка.
Iзабэла не ўсмiхалася, але на яе зацятым твары было вiдаць нешта падобнае на радасць.
6
За сталом елi моўчкi, кожны ўторкнуўшы нос у сваю талерку. Часам Iзабэла падганяла дачку, якая ела вельмi марудна. Гэта таксама было неад'емнай часткай сняданку, як i тое, што грукацеў посуд i мяўкала котка, калi пачыналi рэзаць мяса.
Часткай сняданку было i доўгае маўчанне, якое нiкому не перашкаджала. Толькi сёння Iзабэла забылася пра малую i займалася адным мужам.
Кантэн еў з неахвотай. Кавалак не лез у горла, адчуваўся цяжар у страўнiку. А тут яшчэ Iзабэла завiхалася побач, прымушала яго есцi, паўтарала яму адрас гаспадароў Марыi-Луiзы, а таксама адрас той кватэры, дзе яна жыла. Усё гэта было запiсана ў яго невялiчкай запiсной кнiжцы з рэкламай альзаскай солi на вокладцы, аднак жонка сказала, што ён можа яе згубiць. Iзабэла старалася прадбачыць усё, i калi Кантэн заўважыў, што ён выпраўляецца не ў кругасветнае падарожжа, а толькi за сотню кiламетраў адсюль, яна сказала, што гэта для яго амаль тое самае. Яна не пераставала даваць яму парады:
- Будзь уважлiвы, ты ж не прывык да горада. А потым, не пары гарачкi з гаспадарамi. Стрымлiвай сябе. Калi ўжо спатрэбiцца, у крайнiм выпадку, скажы iм, што я захварэла i вельмi хачу ўбачыць дачку... Калi ж ёй заўтра трэба на работу, то не вяртайся сёння вечарам. Пачакай Марыю-Луiзу. Прыязджайце разам. Ты можаш пераначаваць на яе кватэры. Яна казала, што ў яе пакоi ёсць канапа. I не турбуйся за скацiну: мы з малой справiмся. А калi б ты быў хворы, усё прыйшлося б рабiць без цябе. Памятаеш, калi ты звалiўся з воза i зламаў нагу, работа ж цябе не чакала...
Яна гаварыла так увесь час, пакуль яны снедалi. Словы цягнулiся адно за адным, быццам вусенi, якiя паўзлi па дарозе, не ведаючы, дзе яе пачатак, а дзе канец. I тое, што яна казала, было таксама падобна на вусеняў. Кантэну карцела сказаць ёй, што яна нiчога не ела, аднак у яго не хапiла мужнасцi перабiць яе. Жонка бесперапынна паўтарала адны i тыя словы, i, здавалася, гэтыя словы рабiлi яе шчаслiвай. Яны цяклi, быццам слёзы, ад якiх рабiлася лягчэй на сэрцы. Месяцамi, нават гадамi Кантэн не бачыў, каб яна размаўляла гэтак спакойна.
Час ад часу ён пазiраў на Дэнiзу. Яе таксама не вельмi займала ежа. Яна то глядзела на мацi i лавiла кожнае яе слова, то разглядала бацькаву вопратку.
Усё ў доме зрабiлася незвычайным. Адна толькi котка не разумела, чаму Кантэн не дазваляў ёй узлазiць на каленi. Добра абнюхаўшы знiзу яго штаны, ад якiх нязвыкла пахла сушанымi травамi, котка адышлася на сярэдзiну кухнi i разлеглася чорнай плямай на светлай падлозе, заплюшчыўшы свае вялiкiя жоўтыя вочы.
Мабыць, з-за гэтага гарнiтура i ад таго, што на яго ўсе глядзелi, Кантэн адчуваў сябе нiякавата. Яму нават здавалася, што ён госць, што ён знаходзiцца на чужой старане, у незнаёмых людзей.
Часам Кантэн думаў пра Лiён, хацеў уявiць сабе гэты горад, але ў яго чамусьцi не атрымоўвалася. Хоць ён i ведаў, што паездка невялiкая, аднак у сэрцы з кожнай хвiлiнай расло незразумелае хваляванне. Каб пазбавiцца ад гэтых думак, Кантэн прымусiў сябе ўслухацца ў тое, што казала яму жонка.
- Раз не было снегаачышчальнiка, табе прыйдзецца абуць боты.
- Я ж не паеду ў ботах у Лiён.
- Вядома, не. Боты пакiнеш у начальнiка вакзала, там пераабуешся.
Яна рыхтавала яго ў дарогу, а сама не пераставала гаварыць. Нарэшце, калi Кантэн зашпiлiў усе гузiкi футравага палiто i збiраўся ўжо надзець шапку, жонка раптам замаўчала. Нейкую хвiлiну яны глядзелi адно аднаму ў вочы. Жончын лоб зморшчыўся, павекi часта замiргалi. Яна раптам адвярнулася, узяла ў рукi перавязаны матузком пакунак, што ляжаў на краi стала.
- Трымай, - працягнула яго Кантэну. - Лепш, каб яна сама прыехала... Але вазьмi на ўсякi выпадак... Хто ведае...
Кантэн зразумеў, што размова iдзе пра падарунак Марыi-Луiзе. Ён сам не ведаў, што там было, у гэтым рудым пакунку, толькi сцiснуў яго пад пахаю. У правай руцэ ён усё яшчэ трымаў сваю шапку. Цяклi хвiлiны. Iзабэла не адрывала ад яго свайго позiрку, i Кантэн адчуваў, што яна даўно так на яго не глядзела. Яна быццам хацела дадаць да ўсяго таго, што ўжо сказала, нешта такое, што немагчыма выказаць адным словам. У той момант, калi яе вочы пачалi напаўняцца слязьмi, яна апусцiла павекi i хуценька прамовiла:
- Табе пара iсцi... З гэткiмi дарогамi дойдзеш не хутка, сам ведаеш.
Потым была яшчэ нейкая паўза, у якую адбылося нешта невыразнае, няўлоўнае, нешта безназоўнае i бязважкае, накшталт ценю празрыстага воблачка, якi нябачна праплывае над далiнаю. I невядома, хто з iх першы нахiлiўся ўперад, бо яны абое ступiлi адно да аднаго i абнялiся. Пасля Кантэн абняў Дэнiзу, але гэта было куды лягчэй. Ён накiраваўся да дзвярэй, а перад самым парогам павярнуўся i хуткiм позiркам акiнуў кухню, яслi, дзвюх жанчын, якiя нерухома стаялi i глядзелi яму ўслед. Яму здавалася, што ён бачыць усё апошнi раз. Каб не мучыць сябе больш, Кантэн пiхнуў дзверы.
Калi ён пераступаў цераз парог, котка праслiзнула памiж яго нагамi i ўскочыла звонку на падаконнiк. Кантэн зрабiў некалькi крокаў, пасля крыкнуў не вельмi ўпэўненым голасам:
- Не студзiце хату! Зачынiце дзверы!
Дзверы грукнулi за яго спiной, i Кантэн крочыў не адварочваючыся, пакуль не выйшаў на дарогу. Потым спынiўся i паглядзеў на свой дом. На запацелым акне цямнелi дзве плямы, праз якiя, быццам праз iлюмiнатары, за iм сачылi два ўсмешлiвыя твары. Котка сядзела цяпер на каменi i, пускаючы маленькiм носам тонкiя струменьчыкi пары, таксама глядзела ўслед гаспадару.
Кантэн памахаў iм рукою i ступiў у глыбокi снег, на якiм ужо амаль знiклi сляды настаўнiка i паштальёна.
Ён доўга крочыў з апушчанай галавою, шукаючы, куды лепш ступiць. Калi ён захацеў яшчэ раз паглядзець на дом, то заўважыў, што вялiкая гурба, якая ляжала на павароце, амаль поўнасцю закрыла яго. Фасаду ўжо не было вiдно, i здавалася, што страха стаяла проста на заснежанай зямлi. Неба навiсала яшчэ больш, чым ранiцай. Шэры дым, якi выпаўзаў з чырвонага комiна, слаўся над вiнаграднымi лозамi, якiя нагадвалi раскiданыя на снезе чорныя вузлаватыя вяроўкi.
Кантэн пакрочыў далем. Часу хапала, але ён iшоў шпарка. Толькi раз прыпынiўся, каб паглядзець на вёску, на яе дрэвы i будынкi, на вулiцы i агароджы, якiя ўтваралi то крывыя цi прамыя лiнii, то няправiльныя вуглы. Тут ён таксама зрабiў нечаканае адкрыццё: сёння ўсё гэта здавалася яму нейкiм своеасаблiвым. Бязмежная белая раўнiна, якая рассцiлалася ля яго ног, набывала нейкi новы сэнс. I ён адправiцца туды, у глыбiню гэтай раўнiны, дзе знаходзiцца горад, якi забруджвае неба ў ясныя днi. Яно бачна нават адсюль. Там знаходзiцца Марыя-Луiза. Там побач з ёй жывуць тысячы мужчын i жанчын, грукацяць аўтамабiлi, не спыняецца дыханне пачварнага горада, якi так палохае Кантэна.
А тут стаiць цiшыня.
Раней яму нiколi не прыходзiлi ў галаву такiя думкi. Звычайна ён не заўважаў гэтай цiшынi, не звяртаў увагi на гэту бясконцасць раўнiны i неба. Калi ён i глядзеў на iх, дык толькi каб вызначыць па напрамку ветру i руху аблокаў, якое заўтра будзе надвор'е. Сягоння надвор'е не займала Кантэна, яго цiкавiла больш гэта цiшыня i неабсяжнасць раўнiны. Ён адчуваў, што ён навечна злiты з гэтай зямлёю. Як селянiн, як працаўнiк, ён з'яўляўся часцiнкай гэтага сусвету. Гэтыя думкi настолькi ўсхвалявалi яго, што ён не мог скрануцца з месца, так i стаяў у снезе, а яго вушы, вочы i лёгкiя пранiзваў вецер.
Кантэну здавалася, што патрэба глядзець i слухаць зрабiлася для яго такой жа неабходнай, як патрэба дыхаць. Яна стала для яго пытаннем жыцця i смерцi.
Каб вызвалiцца ад гэтых думак, стары сканцэнтраваў сваю ўвагу на горадзе, куды ён павiнен быў ехаць. Але ён не мог уявiць сабе вулiц i плошчаў, якiх не бачыў, можа, гадоў дваццаць. Яны даўно выпалi з яго памяцi i не жадалi больш туды вяртацца. Наадварот, насуперак яго волi, перад вачыма ўвесь час узнiкала акно, два твары, прыцiснутыя да запацелага шкла, котка, якая сядзела на двары i глядзела яму ўслед.
У нейкi момант яму нават здалося, што вецер данёс да яго пах дыму i мяшанкi, якую Iзабэла рыхтавала скацiне. Кантэн павёў плячыма i з усмешкаю пакрочыў далей.
ПАД ВЕЦЕР
7
Было чатыры гадзiны дня, калi Кантэн выйшаў з вагона на вакзале дэ Пераш, але з-за пахмурнага надвор'я здавалася, што надыходзiць ноч. Кантэн звярнуў на гэта ўвагу, як толькi выйшаў на перон. Тут ён на хвiлiну спынiўся. Дагэтуль чалавечая плынь некуды цягнула яго, а цяпер ён застаўся адзiн. Кантэн бачыў незнаёмыя твары мiнакоў, якiя крочылi мiма i не звярталi на старога нiякай увагi, чуў грукат i сiгналы аўтамабiляў, якiя праляталi па вулiцы. Гэта быў горад.
Кантэн сцiснуў пад пахай пакунак Марыi-Луiзы i пайшоў.
