Праз хвiлiну робат увайшоў у салон.
- Дзе ты бачыў скафандр? - задаў яму Барыс пытанне i напружана сачыў, як у шкляных вачах-лiнзах успыхваюць рознакаляровыя iскаркi.
Ганiмед патупаў, як чымсьцi збянтэжаны чалавек, i слова ў слова паўтарыў тое, што гаварыў раней.
- Трэба праверыць яго. - Барыс накiраваўся да робата.
- Пачакай, - спынiў яго Янка. - Ганiмед, дзе ты бачыў скафандр? зрабiў ён нацiск на слове "дзе".
Ганiмед паблiскаў вачыма-лiнзамi i сказаў каардынаты:
- Паўднёвы ўсход, трыццаць секунд ад кантрольнага мерыдыяна.
- Там, - шапнуў Барыс, адступаючы назад i пераводзячы разгублены позiрк то на Янку, то на робата.
- Не глядзi на мяне так, я i сам нiчога не разумею, - развёў рукамi Янка.
- Р-10 не разумее таксама, - праграма робата, здольная да аналiзу таго, што адбываецца навокал, спрацавала. Механiчны голас прагучаў прыглушана i, як здалося, больш раўнадушна, чым заўсёды, нiбы робат нешта ведаў i не хацеў сказаць.
Янка падышоў да Ганiмеда, адключыў яго ад знешняга асяроддзя i выклiкаў робатаў-рамонтнiкаў. Яны праверылi ўсю схему, але нiякiх адхiленняў ад нормы не знайшлi.
- Вы абодва бачылi нешта адно i тое, што палiчылi за скафандр. Але гэта, напэўна, было нешта iншае, - сказаў Янка, выслухаўшы даклад раманцёраў. - Трэба пашукаць.
- Адзiн дзень ужо страцiлi.
- Выкраiм яшчэ некалькi гадзiн.
- Дык ноч, - не здаваўся Барыс.
- Ганiмед арыентуецца ў цемры, - рашуча сказаў Янка i пачаў збiрацца.
Апрануўшыся цяплей, касманаўты выйшлi са станцыi. Мароз нiбы пабольшаў, высмактаўшы апошнюю вiльгаць з i без таго сухога i пустога паветра. Iней ляжаў вакол, як снег, ногi коўзалiся. I толькi Ганiмед iшоў быццам па роўным i цвёрдым асфальце. Людзi ледзь паспявалi за iм.
Нарэшце робат спынiўся, пастаяў крыху, даўшы нагрузку свайму электроннаму мозгу, i ў шлемафонах касманаўтаў прагучала: "Тут".
Дзве маленькiя рыдлёўкi, якiя людзi спецыяльна захапiлi з сабой, угрызлiся ў сыпучы пясок. Пад метровым пластом ляжаў... шлем. Празрысты наперадзе, металiчны з патылiцы i цеменi. Якраз такi, якiя былi зараз на галовах касманаўтаў. Яны нават зiрнулi адзiн на аднаго, падумаўшы, цi не забыўся сябар апрануць свой шлем. Але ўсё было ў парадку. Янка ўзяў знаходку ў рукi, пакруцiў, аглядаючы з усiх бакоў. Па ўсiм вiдаць, гэта была iх рэч, якую, аднак, яны нiколi не гублялi.
На базу вярнулiся моўчкi, думаючы кожны пра знаходку.
Нарэшце Барыс прапанаваў:
- Паведамiм на Зямлю.
- Пра што?
- Пра шлем.
- Ты ж не ведаеш, чый ён. А што, калi i там не ведаюць? На Марсе экспедыцыi бываюць рэдка, асаблiва ў гэтым раёне. Турысты таксама. Наўрад цi нам што пэўнае адкажуць. Давай будзем шукаць гаспадара шлема.
У той жа дзень Барыс на ўсюдыходзе адправiўся на двое сутак да Паўднёвага полюса. Адклаўшы бягучыя справы, якiх назбiралася нямала, Янка засеў у бiблiятэцы. Яна была не такая багатая, як на дальнiх касмiчных караблях, але ўсё-такi ў ёй можна было знайсцi даволi поўныя звесткi пра планеты Сонечнай сiстэмы i экспедыцыi да iх. Шлем быў новай, магчыма, апошняй мадэлi. Таму ў глыбiню гадоў Янка вырашыў не забiрацца, а абмежаваўся апошняй палавiнай веку.
Нiчога, што хоць якiм-небудзь чынам намякала б на паходжанне iхняй знаходкi, ён, аднак, не знайшоў. У апошнiя гады Марс наведваўся вельмi мала, i пра згубленыя тут рэчы не магло быць i гутаркi. Да таго ж за гэты час у раёне, дзе знаходзiлiся касманаўты, не ступала нага нiводнага другога чалавека.
Але шлем iснаваў. I калi яго не згубiлi людзi, то... Янка ўсмiхнуўся. Так можна дадумацца чорт ведае да чаго. Каб крыху развеяцца, ён вырашыў прагуляцца i захапiў з сабой Ганiмеда. Хоць i робат, а ўсё ж спадарожнiк, з якiм можна, занудзiўшыся, перакiнуцца словам.
Мясцовасць паступова павышалася. I калi Янка, адпачываючы, азiрнуўся, будынак станцыi быў далёка ўнiзе. Белы, абнесены лёгкай металiчнай агарожай, ён выглядаў як казачны. Як успамiн аб нязбыўнай мары дзяцiнства. Янку зрабiлася нават сумна.
Ганiмед, якому былi недаступныя эмоцыi чалавека, заварушыўся першы. Янка з цiкавасцю зiрнуў на свайго механiчнага памочнiка. Яго заўсёды цiкавiла рэакцыя дакладнага матэматычнага мозгу на тое, што захапляла чалавека. Робат не ўбачыў хараства. Ён зрабiў крок i спакойна сказаў:
- Бачу сляды.
Янка ўздрыгнуў, паднёс да вачэй бiнокль. Справа ад станцыi, прыкладна на паўдарозе да першых адрогаў, вiўся ланцужок чорных кропак. Яны iшлi аднекуль з-за бархана, апiсвалi пятлю i хавалiся ў скалах. Сляды былi свежыя, бо ўраган бушаваў яшчэ заўчора. Робаты iх пакiнуць не маглi. Пасля выпадку з Ганiмедам гараж замыкалi. Аднак Янка запытаў у Барыса па радыё, цi не блукаў той сам вакол базы.
- Я не вылазiў з машыны, - паведамiў Барыс i ў сваю чаргу пацiкавiўся: - А што?
- Бачу сляды нечых ног, - растлумачыў Янка.
- Мне вяртацца?
- Ага, - сказаў Янка i дакрануўся да Ганiмеда, як да жывой iстоты: Хадзем.
Ля ямак, якiя аказалiся слядамi робата такога ж класа, што i Ганiмед, спынiлiся.
- Р-10 трэба вярнуць, - зрабiў вывад Ганiмед, нецярплiва пераступаючы з нагi на нагу.
- Адну хвiлiнку, - як чалавеку, сказаў Янка i выклiкаў станцыю. Аўтаматычнае рэле ўключыла тэлесувязь. На маленькiм паходным экране ўзнiк выгляд гаража знутры. Усе робаты былi на месцы. Для пэўнасцi ён пералiчыў iх два разы. Памылкi не было. Янка нахмурыўся i сказаў: - Будзем шукаць.
Чалавек i робат пайшлi па следзе.
Янка маўчаў, ашаломлены новай загадкай. Праўду кажучы, ён не прымаў яе ўсур'ёз. Здавалася, што ў наступнае iмгненне гэтае насланнё знiкне i ўсё акажацца мiражом, галюцынацыяй. Але мiналi хвiлiны, i разам з iмi цяклi ямкi-сляды, пакiнутыя адным з робатаў, якога, аднак, нiхто не выпускаў на волю.
Ганiмед, наадварот, выглядаў надзвычай дзейным, нават заклапочаным. Ён часта нахiляўся долу, мацаў глебу i каменнi, чэрпаючы для сябе iнфармацыю, i яго мармытанне ўвесь час чулася ў Янкавым шлемафоне.
- Што там у цябе, стары? - нарэшце спытаў Янка.
- Р-10 прайшоў тут тры гадзiны назад. Хуткасць чатыры кiламетры ў гадзiну.
Янка ўжо даўно перастаў здзiўляцца са здольнасцей Ганiмеда заўважаць i аналiзаваць факты. Але зараз скептычна, нават з нейкiм зларадствам, падумаў: "Хоць раз ты памылiўся, механiчная душа!"
Ганiмед не памылiўся. Калi Сонца пачало ўжо хавацца за дальнiмi вяршынямi горнага хрыбта, на адной з тэрас на барвовым фоне вячэрняга неба Янка заўважыў цёмную постаць. Гэта мог быць толькi... робат. Янка паморгаў вачыма. Прывiд не прапаў. Ён iснаваў наяве, дакладная копiя Ганiмеда.
- Барыс, Барыс! - асiплым голасам загаварыў Янка. - Я, здаецца, вар'яцею.
- К начы буду, чакай мяне. Магчыма, гэта небяспечна.
- Небяспекi не бачу, - умяшаўся ў размову людзей Ганiмед, - Чуеш? нервова засмяяўся Янка. - Вяртайся. А цяпер бывай, хачу паглядзець, пакуль не сцямнела.
