Зблiзку робат быў падобны на Ганiмеда яшчэ больш. Янка аж раззлаваўся. Ён вырашыў, што гэта iм нехта наўмысля нарыхтаваў розных загадак, каб праверыць, цi здольны яны арыентавацца i раскрываць таямнiцы. Ён падышоў да робата i загадаў:
- Iдзi за мной!
Робат уздрыгваў, у яго тэлевачах успыхвалi агеньчыкi. Ён быў дзейны, Янка гэта бачыў, але застаўся глухi да сiгналу чалавека. Адно з двух: або што-небудзь сапсавалася ў iм, або ён не разумеў.
- Правер, Ганiмед! - Янка адышоў убок.
Ганiмед зрабiў крок да свайго сабрата. Чужынец, быццам баронячыся, выставiў уперад рукi. Ганiмед, наткнуўшыся на перашкоду, спынiўся.
Тым часам усё навокал залiла ноч, цёмная i густая, непадуладная нават яркiм зоркам. За тры крокi не было нiчога вiдаць. А чужы робат па-ранейшаму не дазваляў падысцi да сябе. Янка не ведаў, што рабiць.
- Не пiльнаваць жа яго да свiтання, - сказаў Барыс, даведаўшыся аб гэтым. - Пастаўце вешку з пеленгатарам i iдзiце дадому.
- Разыгрываюць нас, - усмiхнуўся Барыс, калi яны сустрэлiся з Янкам на станцыi.
- Вельмi ж ужо недарэчна, - задумлiва заўважыў Янка.
Пакрыўджаныя касманаўты паслалi на Зямлю тэлеграму. Адказ атрымалi пад ранiцу. Зямля iх не разумела i пыталася, цi здаровыя яны.
- Што скажаш? - узрушаны Янка спынiўся перад Барысам.
- Можа, паслаць гэтага нахабнага робата да яго творцаў i заняцца справамi? Нам не так многа засталося быць тут.
- Бадай, правiльна, - згадзiўся Янка, - цiкава толькi, адкуль ён узяўся?
- Прывядзi сюды, тады даведаешся, - перасмыкнуў плячыма Барыс.
Сiгналы пеленгатара раз-пораз адбiвалi такты ў дынамiку. Янка апрануўся, паклiкаў Ганiмеда i, ужо выходзячы, зiрнуў на стрэлкi каардынатара. Яны паказвалi, што вешка знаходзiцца ўжо ў другiм месцы.
- З нагамi яна, цi што? - здзiвiўся Янка.
На тэрасе не было нi робата, нi вешкi.
- Дзе яны? - Янка бездапаможна агледзеўся.
- Сляды вядуць у горы, - падказаў Ганiмед, па нейкiх аднаму яму вядомых знаках вызначыўшы напрамак, у якiм знiк чужы робат.
- Пайшлi наўздагон, - сказаў Янка.
- Я з табой, - паведамiў яму па рацыi Барыс.
Мiналi гадзiны, Ганiмед усё вёў i вёў людзей. Нарэшце яны трапiлi ў скалiсты гушчар, падобны на мiфiчны лабiрынт, з якога чалавеку нiколi не выбрацца. Калi людзi стамiлiся, Ганiмед, нiбы здагадаўшыся пра iх пакуты, нырнуў пад каменную арку i выйшаў у вузкую далiну. Справа яна цягнулася некуды ўдалячынь, прамая, як вектар. А злева выхад з яе закрывала невысокая, вастраверхая гара. Ганiмед павярнуў улева, зрабiў некалькi крокаў i спынiўся, задраўшы круглую пластыкавую галаву. Людзi таксама задралi галовы.
Вяршыня гары нагадвала спелую сасновую шышку, з якой вось-вось пасыплецца янтарнае насенне...
- Барыс! - Янка хапiў таварыша за плячо.
Каменныя пялёсткi шышкi варухнулiся, i з-пад iх на самым версе блiснула шкло.
- Акуляр фотаапарата?! - Янка мацней сцiснуў плячо Барыса.
Акуляр з хвiлiну паглядзеў на iх i зноў схаваўся.
- Нас заўважылi, - голас Барыса дрыжаў ад хвалявання, - чуеш, заўважылi!
- Хто?
- I ты яшчэ пытаешся? Тут, напэўна, хаваюцца прышэльцы з чужога свету.
- Навошта iм хавацца? - не згаджаўся Янка з таварышам.
- Гэта ж вельмi проста. Яны не ведаюць нашых намераў.
- Iменна проста. Гэта мне i не падабаецца. - Янка падумаў крыху i пакрочыў па вузкiм праходзе, якi вiўся памiж базальтавых нагрувашчванняў.
Але не паспеў ён прайсцi i дзесяцi метраў, як пачуўся гул аднекуль з глыбiнi планеты. Янка на iмгненне замёр, прыслухоўваючыся, потым упарта матнуў галавой i пакрочыў далей. Гул узмацнiўся. Ад яго дрыжалi навакольныя горы.
- Вярнiся! - крыкнуў Барыс.
Янка не паспеў адказаць, як Ганiмед перагарадзiў яму дарогу.
- Чалавеку нельга, - без эмоцый прамовiў ён.
Ад нечаканасцi Янка адступiў. Гул паменшаў.
- Ганiмед, - загадаў Барыс, - iдзi зрабi здымкi.
Ахоўныя ўстаноўкi, якiя пагрозлiва рэагазалi на з'яўленне ў полi iх дзейнасцi чалавека, робата прапусцiлi бесперашкодна.
Ганiмед вярнуўся праз гадзiну. Касманаўты тут жа праявiлi плёнку i сярод скал, у зацененым кутку, пачалi праглядаць яе.
Ганiмед папрацаваў добрасумленна, але гэта была добрасумленнасць машыны, а не чалавека. Ён фатаграфаваў усё, што бачыў, i таму вылучыць з важнага неiстотнае было цяжка. Каменны хаос раптам змянiўся прасторнай залай. Не паспелi людзi яе разгледзець, як на экране з'явiлiся дзверы. Потым экран пасвятлеў, i абрысы ўжо знаёмай залы адлюстравалiся на ўсю яго шырыню. На гэты раз Ганiмед сарыентаваўся добра. Адлюстраванне пачало расцi, i касманаўты ўбачылi, што перад iмi пульт.
- А можа, у яго iншае прызначэнне? - засумняваўся Янка.
- Шкала, цыферблаты, iндыкатары. Яны паблiскваюць агеньчыкамi. Ясна гэта пульт. Можа, тут сабраны ўсе каналы, па якiх нехта кiруе дзейнасцю?..
- Чыёй? - спытаў насмешлiва Янка.
- Хаця б тых, хто цябе спынiў, - адпарыраваў Барыс. - Аднак кепiкi ўбок. Мы яшчэ не прагледзелi ўсё.
Праектар быццам бы толькi i чакаў гэтых слоў. У наступную хвiлiну касманаўты ўбачылi ўжо знаёмага робата, а побач - зусiм такога ж, толькi без галавы. Вакол яго завiхалася мноства членiстых механiчных рук.
- Майстэрня, - не хаваў захаплення Барыс, - вось ён, чужы розум!
Янка не адказаў. Ён стаяў задумлiвы, засяроджаны, быццам хацеў нешта зрабiць.
- Я пайду, - нарэшце цiха сказаў ён. Перш чым Барыс паспеў адказаць, яго i след прастыў.
Раптам магутны гул, усё нарастаючы, вырваўся з нетраў, скалануў горы. Iмгненныя штуршкi, як штормавыя хвалi, накочвалiся адзiн на другi. Спалоханы Барыс паклiкаў:
- Янка! Янка!
Прайшла хвiлiна, якая здалася Барысу вечнасцю. I калi пачалi рушыцца горы, з-за скалы, нешта трымаючы ў руцэ, выбег Янка. Схапiўшы сябра, ён памчаўся прэч ад гэтага страшнага месца. Янка пасгтеў яшчэ заўважыць, як услед iм зноў прыадкрылася аптычнае вока. А потым у паветра ўзнялася шэрая сцяна кранутых з гнёздаў каменняў. Янка i Барыс упалi. Хвiлiны праз дзве ўсё было скончана. Там, дзе толькi што стаяла вежа, ляжала куча абломкаў.
- Эх, ты! - толькi i сказаў Барыс Янку, калi яны вярнулiся дадому.
- Што я?
- З чужой цывiлiзацыяй сустрэлiся, а ты... Цяпер усё загiнула.
- Тое-сёе захавалася.
- Карысцi ад яго. - Барыс не мог супакоiцца. - Разумееш, якая цiкавая цывiлiзацыя. Яны прыслалi сюды сваiх робатаў, машыны. I тыя вывучалi Марс.
- А чым ты растлумачыш, што iх робаты былi падобныя на Ганiмеда?
- Помнiш, Ганiмед знiкаў? Яны яго схапiлi, вывучылi будову i зрабiлi некалькi такiх самых робатаў.
- Чаму ж Ганiмед нiчога не паведамiў аб гэтым?
- О, яны асцярожныя. Ведаючы яго будову, разрадзiлi пэўны сектар электроннай памяцi. - Барыс крыху супакоiўся, падбадзёраны ўласнай iдэяй. Што, скажаш неверагодна?
- Верагодна, i нават вельмi.
- Тады радыруй на Зямлю. - Убачыўшы, што Янка не варушыцца, ускрыкнуў: - Не марудзь, а то я сам.
