Адным словам, вершы мне здаліся i халоднымі i прымітыўнымі нават, а на часопіснай старонцы ўся лірыка вытхлася з ix ушчэнт. Але... будзем падлічваць радкі. Пра гэта i пойдзе далей гамонка.
Ці не засталося яшчэ ў Вялюгіна [Вялюгін Анатоль Сцяпанавіч — паэт, на тую пару — рэдактар (загадчык) адзела паэзіі i часопіса „Полымя”] колькі маіх вершаў? Адзін ці два я прыпомніў — не тэкст, а тое, што такія вершы, здаецца, былі. Пасля: летась я даваў гэтыя вершы (не ўсе, вядома) Макарэвічу на радыё. Передача была, але нешта, мусіць, i засталося. Як даведацца пра гэга? Справа ў тым, што вершы спатрэбяцца для кніжкі ці для друку ў тых жа часопісах нават. Не хочацца, каб згубіліся. А дома — не памятаю, ці ёсць яны ў мяне. А калі ёсць — ix можа не стаць. A ўзнавіць ix я ўжо не здолею...
Уяўляю, якія цябе скора дрыжыкі будуць браць пры адным намёку на вершы — не толькі мае!
А я ж табе тут новых нарыхтаваў цэлы стос!
Вось слухай:
А будзе час, калі i без нагоды,
А проста так., ад шчодрасці быцця,
Успомняцца ранейшыя нягоды
Раней нязнанай мерай пачуцця.
I тое ўсё, што некалі болела
I што гняло варожай варажбой,
Падасца смуткам — скрухай пераспелай,
A ўвогуле — харошаю журбой
Па тым усім, што гэтым шляхам
Млечным Сплыве ракой — шумліваю слязой —
Не ў залаты век, не ў сярэднявечча,
Не ў мезазой або палезазой,
Туды, дзе, па правераных прыкметах,
Для ўсіх з другога свету прыбышоў
Цвітуць сады i неба ў дыіяментах,
А ля вады — эфірны скавышок”.
Ліст быў датаваны 18.XII.81 г.
А мне кінулася ў лісце тое, што ён не памятае пэўна, што, калі i каму занёс да друку — не вельмі дбаў пра „бессмяротнасць”. I — „ix можа не стаць”. Апошняе — як канстатацыя. Каменціраваць гэты момант я не бяруся. Прынамсі, не лічу магчымым. Адно відавочна — дом не быў надзейным сховішчам для ягоных вершаў. I не з матываў палітычных.
Тым часам надыходзіў Новы, 1982-гі год. Не ведаю, як яго сустракаў Міхась Стральцоў. Але мне ён даслаў сімпатычную жартаўлівую паштоўку:
„Віншую з Навагоднім святам, з іскрыстыім зімовыім сонцам, з ружовыім ранішнім i вечаровыім шаравіком, з уздыжамі па вясковай грубцы ці камінку, па гарбузіках i вяндліне, па дабрадушныім камплміенце грукача-механізатара ці шыкоўнага кіншчыка... ”
А я, меўшы нейкую вольную хвіліну, перагледзела ягоныя лісты i адпісала, што гэта злачынства — толькі я чытаю адна яго вершы. Трэба друкаваць. I Міхась даслаў перапісаныя для публікацыі вершы (усе яны былі ў лістах):
„Хто гадаваўся ў цішы дрэў... ”
„Не сумую сягоння, навошта?..”
„Яшчэ не ўшчаліся вятры...”
„Вось гэта музыка сама...”
„Iрытмы тыя, ды ўжо лад...”
„КПП. Там круціцца пласцінка...”
„Пад шоргат кропель дажджавы...”
„А фотаздымак на стале... ”
„Развагай сталае пары...”
„А будзе час, калі i без нагоды...”
„Я не скажу, нібыта... „
Вершы я перадрукавала i занесла па згаданых Міхасём адрасах. Між іншым, перадрукоўваць папрасіла адну сімпатычную душу — сама я друкую пасрэдна. А была тая сімпатычная душа i знешне вельмі прывабная, i мела вышэйшую адукацыю, i была машыністкай экстракласу. Да таго ж мела тонкі літаратурны густ. I давяла на маю спробу разлічыцца: „За такія вершы грошы не бяруць”. Святлана Кухарчык (у замужжы — Рэсенчук), яна i зараз робіць у „Мастацкай літаратуры”, на другім службовым месцы. Згадваю тое нездарма — да сакавіка 1982 года Міхась Стральцоў пісаў мне на выдавецтва — i добра памятаю, з якім грэблівым i пагардлівым выглядам прыносіла мне лісты Стральцова другая службовая істота. Усім было вядома, што Міхась Стральцоў не ў Арганізацыві Аб'яднаных Нацый i не ў творчай камандзіроўцы ў якім прэстыжным месцы планеты Зямля. I жанчына ў канцылярыі — таксама з вышэйшай адукацыяй, з вялікімі амбіцыямі — ледзь не ў хірургічных пальчатках несла той ліст. I глядзела на мяне, як на стварэнне ніжэйшага парадку. Не ведаю, ці чытала яна Міхася Стральцова. Празаіка, паэта, крытыка, філософа... Можа, толькі бачыла — i не ў самыя лепшыя яго хвіліны... Ці проста мела звесткі — трапіў чалавек ва ўстанову не турэмную, але паднявольную...
Я заўсёды ведала Міхася Стральцова з лепшага боку. I ў лепшыя хвіліны. Больш здалёк. На той самай дыстанцыі. Хаця — для мяне не было таямніцай... Хто не ведаў пра яго відавочную слабасць? Якую ён не хаваў.
Ці спрабавала ў нечым яго пераканаць? Не. Грэшная. Не спрабавала. Хіба можа чалавек спасцігнуць чужую душу? I трагедыю яе? I таямніцу яе, душы?
Грэшная. Грэшная. Я ніколі не адмаўляла, калі Міхась Стральцоў прасіў пазычыць грошы. Звычайна нейкіх 5-10 рублёў. Зразумела, для чаго. (Гэта былі грошы па цэнах 70-х — пачатку 80-х гадоў.) Кажуць, разумныя i цвярозыя людзі не пазычалі яму. Мабыць, яны былі правыя. Я ж не пачувала сябе выратавальніцай. I ніколі не ведала, дзе яно — выратаванне для яго. I адкуль туга? Адкуль пакуты? „Надзея марная... ”
Фаталісткай я, здаецца, не была. Але ролю суддзі не прымервала для сябе. „Дзе яны? дзе твае мудрацы?” „Кожная мудрасць — ад Госпада i з ім трывае адвеку” Я не адчувала сябе валадаркай, ахоўніцай той мудрасці.
Лісты ж... Тут я — чым далей, тым болей — разумела: яны яму патрэбныя. Хаця часам i зацягвала трохі, адказваючы: „хуткая дапамога” была у нас сталым госцем, ці госцяй. Мы ведалі ўсе кардыялагічныя i так званыя тромбаэмбаліцыйныя (ТЭБ) брыгады. Цяжка хварэла маці — i гэтая машына (здзек лёсу — бел-чырвона-белая) часцяком прыязджала да нас i ўночы, ды разы са тры на ноч. Маё здароўе на той момант таксама не адпавядала, так бы мовіць, агульнапрынятым стандартам. Вось i пісаў Міхась 31.1.82 г.:
„Дарагая Ала Іванаўна!
Даўнавата нешта не чуваць ад цябе нічога: а я табе цэлых два канверты з вершыкамі паслаў i не ведаю, ці атрымала. Папраўдзе, не так вершыкі мяне турбуюць, як тваё маўчанне. У мяне такое ўражанне, што я занадта назаляю табе, а табе даць зразумець мне гэта няёмка — вось i рыпіць, каўдобіцца воз перапіскі нашай.
Адным словам, адгукніся. Тады i напішу, калі будзе цікава (табе), падрабязней”.
Той год быў цяжкі. У студзені памёр мой свёкар, добразычлівы, лагодны чалавек. Да скону веку гаварыў, як i яго землякі з вёскі Лявонцавічы з-пад Менска — на роднай беларускай мове. Не падлабуньваўся пад „сталічнага” жыхара.
Быццё вышнуроўвалася ў вузенечкую шчыліну: аптэкі, шпіталі, крамы, могілкі... Хварэла маці. Увесь час „пасклізвалася” я сама. Праца — якой не было аніякай цікавасці да маіх згрызот. Графік, якасць. „Давесці, зрабіць, выцягнуць...”
Зразумела, пра тое я магла весці аповед толькі пупкцірамі: прычыны майго маўчання. Затое я блазнавала, як магла, апісваючы, як я дасылала яму пасылку. Надыходзіў яго дзень нараджэння — 14 лютага. I я нешта купіла, нешта спякла — i рушыла на Галоўпаштамт.
„Варыянт” дзядзькі ў Вільні”. Прыходзіць такая порсткая цётачка. У кажуху. Адстаяла ў адной чарзе, у другой, у трэцяй — а тут кажуць: выкідай паўтара кіло. Аказваецца — 5 кг брута, хай яно гарыць. Стыхійная ньютанава сіла. Тым часам набліжаецца перапыпак на абед, а тут робіцца відавочна, што кажух — не самая спрыяльная адзежына для загортвання пакункаў. Адчуванне — ці то ты па патэльні, ці то ў самы полудзень з візытам у якога племені мумба-юмба, на самым экватары. Дык вось — кацяцца тыя аўчыны з плечукоў, што сайкі з горкі, i ix падымаюць з падлогі то нейкія спагадлівыя салдацікі, то презрительные дамы, то ўсмешлівыя дзяўчынкі.
Але ж... Нядбайліц i недарэкаў Бог беражэ. І пасылае ім у самы кульмінацыйны момант кожнага трагіфарсу фею-чараўніцу. Фея мая была памерам з кафлянку ў нашым наваградскім РДК (раённы Дом культуры), бурчэла, як дзесяць свякрух перад велікоднымі прыборамі, але ж хуценька выкінула скрыню, змайстравала нейкую торбу, адпрэчыла мой пірог („Даражэнькая, наедак на паўгадзіны”), з панагай паставілася да сала i кіўбасаў, гмыкнула на сыр i цукеркі, але выкідваць не стала — няхай сабе, какава пакінула, а каву адпрэчыла”.
Яшчэ нешта ўсмешлівае спрабавала я з сябе выціснуць, хаця адпраўленне пасылкі — малюначак з натуры, i усё выглядала сапраўды вельмі пацешна, мабыць, збоку.
Адказ Міхася падатаваны днём яго нараджэення: 14.02.82 г.
„Mesdames, — ці правільна напісаў я па гэтай тваёй мудрагелістай мове, пра якую ведаю толькі, што слова bistro яна запазычыла ад платаўскіх п'янтосаў-казакоў, што не міналі ніводнай парыжскай забягалаўкі, а таму i прыспешвалі розных гам мусью энергічным: быстро, быстро!
Адным словам, коман ву порто ву?”
Між іншым, захаваўся чарнавік пачатку майго адказу:
„Светлы княжа, Міхась!
