Усмешкi кiдаюць шчаслiва,
I iм хацелася, вiдаць,
Святы Вялiкаднiк вiтаць.
- Ну, едуць, едуць! - Алесь з хаты
Бяжыць да дзядзькi i да таты,
I дзецi кiнулiсь к парогу.
- Ну, вось i дома, дзякуй Богу!
Прыйшлi у хату, ўсiх цалуюць,
З святым Вялiкаднем вiншуюць;
Памылiсь борздзенька, садзяцца,
Бо час даўно iм разгаўляцца.
Абрусам белым стол накрыты,
Ўсё мае выгляд самавiты;
Мужчыны добры i прыветны.
Нiякай ценi незаметна.
На бэльку кiнуў бацька вочы,
Бярэ кантычку i гартае,
"Вэсолы нам дзiсь дзень" шукае.
Хоць спевы слухаць неахвочы,
Але трымаюць дзецi згоду,
Бо ўжо вялось так год ад году.
"Вэсолы" ў "ксёнжцы" дзесь прапалi,
Насiлу ўдвух iх адшукалi
I раптам дружна зацягнулi,
Як бы iх пугай сцебанулi;
I мацi голас далучае
I так танютка вырабляе,
А гаспадар ўсё болей з баса
Утне такога выкрунтаса,
Аж сам падзiвiцца сабе,
I стане горача табе.
Антось бярэ больш танкавата
Й не адстае нiяк ад брата,
А хлопцы толькi усмiхнуцца,
Але сядзяць, не зварухнуцца.
К канцу падходзiць "алялюя",
Ў камору мацi тут тралюе,
Нясе прынадную бутэльку.
Кантычка зноў iдзе на бэльку.
Вiдэльцы дружна разбiраюць,
I гуртам яйкi ачышчаюць,
I па кусочку iх бяруць,
Крыху падсольваюць, ядуць.
Вось бацька чарку налiвае
I вочы ўгору падымае.
- Дай, Божа, за год дачакаць
Здаровым, вясёлым, жывым
I новы Вялiкдзень таксама спаткаць
У добрым здаровейку ўсiм,
Каб гора i смутку не зналi.
- Дай, Божа! - разам адказалi.
I пайшла чарка з рук у рукi,
Пiлi ўсе гладка, без прынукi;
Малым папрабаваць далi,
Каб весялейшыя былi.
А на стале тым - рай, ды годзе,
Што рэдка трапiцца ў народзе,
Ляжала шынка, як кадушка,
Румяна-белая пампушка,
Чырвона зверху, сакаўная,
Як бы агонь у ёй палае,
А нiз бялюткi, паркалёвы;
Кiлбасы-скруткi, як падковы,
Мiж сцёган, сала i грудзiнак
Красуе ўсмажаны падсвiнак,
Чысцюткi, свежы i румяны,
Як бы панiч той надзiманы.
Муштарда, хрэн - адно дзяржыся,
У рот паложыш - сцеражыся!
А пiрагi, як сонца, ззялi,
I ў роце бабкi раставалi.
Са смакам елi i багата
На тое ж даў Бог людзям свята.
XXV. ЛЕТНIМ ЧАСАМ
Прайшоў Вялiкаднiк свяценькi.
Бяруцца людзi за сявенькi,
За плуг, за бораны, за сохi,
Пайшлi разгульвацца патрохi.
Запахла поле зноў раллёю;
Гракi, вароны чарадою
За свежай ходзяць баразною.
Вясёлы шум i пануканне
Чутны да самага змяркання.
А над палямi ў ясным небе,
Як быццам песнямi аб хлебе,
Якi даручан гэтай глебе,
Зальюцца жаваранкi хорам,
I песнi моўкнуць па-над борам.
А сам той бор глядзiць з усмехам
I ўторыць чуткiм сваiм рэхам
I спеву-посвiсту драздоў,
I громкiм трубам пастухоў,
I цiхай дудцы за гарою.
Адна работа за другою
Iдзе-плыве сваёй чаргою
То ў агародзе, то на полi
I не спыняецца нiколi;
I так у клопаце, ў рабоце,
Цi то ў няволi, цi ў ахвоце
Вясна мiнецца, прыйдзе лета.
Тады штодня ўставай дасвета,
I агнявокая дзяннiца,
Як маладая чараўнiца,
Цябе сагрэе мiлым смехам,
Авее духам чыстым бораў,
Палёў, лугоў, нябёс прастораў
I сыпне радасць нiзкiм стрэхам,
Ды толькi будзе той дастойны
Вiтаць у ранiчак спакойны
Златавалосую багiню,
Той да грудзей яе прыхiне,
Яе пацешыцца красою,
Хто сам абмыецца расою.
За колькi дзён да касавiцы
Касцы заглянуць на палiцы,
Каб малаток знайсцi i бабку:
Iдзе работа, не спi ў шапку.
Агледзьце, братцы, добра косы,
Каб не псаваць свае пракосы,
Каб не ўвадзiць людзей у грэх,
Касарства зводзячы на смех.
Пахiбка знойдзецца якая,
Наш дзядзька першы не ўтрывае
I на пакошу тыкне пальцам:
Бяда няўмекам i нядбальцам,
Хто шнур зжуе няроўным плехам
Антось яго ўжо дойме смехам,
Задзене проста за жывое,
Хоць сэрца ў дзядзькi i не злое.
Затое ж дзядзька хват i дока,
Набiў на косах сваё вока,
I калi выбера ён коску
Не пара iншаму падоску:
I ярка, лёгка, спрытна, гонка;
Другi лягчэй знаходзiць жонку
Свой вечны лёс, сваю красу,
Чым дзядзька добрую касу.
I паглядзець было цiкава,
Як дзядзька шчыра i ласкава
Касу на рынку выбiрае!
Якiх ён спроб там не ўжывае!
Спярша агледзiць яе пiльна,
З усiх бакоў глядзiць прыхiльна
I паступова, па парадку
Як на насок, так i на пятку
I на кляймо, на шыйку тую;
Глядзiць мiнуту i другую.
Ды для касы гэтага мала:
Спрабуе кiпцем яе джала
I спробу зробiць над абухам,
Тады паверка йдзе ўжо вухам,
Цi добра звонiць коска гэта,
У дзядзькi тут свая прымета,
Ды я не ведаю якая,
I дзядзька косцы загукае:
"Ка-са!" i вуха прыкладае
Сакрэт знаў дзядзька ў гэтай штуцы:
Каса павiнна адгукнуцца;
Калi ж каса не гаваркая,
То дзядзька спосаб яшчэ мае:
Наслiнiць, выцершы насуха,
Рубец касы, той край абуха,
I ўпапярок у тую слiну
Кладзе саломiнку-нацiну,
I тут каса ўжо, брат, не схлусiць:
Удоўж саломка легчы мусiць.
Купiць касу - о, гэта штука!
Яшчэ больш важная навука
Умець дагнаць касу да ладу
I даць ёй выклепку, асаду.
Мастак быў дзядзька i на гэта,
Ён ладзiў многа кос у лета
I так наклепле iх, асадзiць,
Што хто на коску нi паглядзiць,
То толькi ахне ўжо ад дзiва
Цi галавой кiўне маўклiва.
За дзень, за два да касавiцы
Звiняць, гамоняць вакалiцы
На ўсе лады, на ўсе галосы
Пайшлi кляпаць i ладзiць косы.
Настаў дзянёк, даўно чаканы.
Пакаты ўзгор'я i курганы
Уздзелi чырванi кароны,
I стрэхi сонцам пазлачоны;
Туманаў лёгкiя паромы
Над рэчкай вiснуць нерухома,
А ў люстры водаў гэтай рэчкi,
Як закаханая дзяўчына,
Глядзiцца пышная вярбiна.
Ў блiскучым лiсцейку, як свечкi
На алтары ў часы малення,
Iскрацца сонейка праменнi,
Бы смех бязгрэшны i шчаслiвы.
А там, на ўсходзе, пералiвы
Агнiстых фарбаў робяць дзiвы
I сыплюць шчодра ад усходу
Зямлi i небу радасць, згоду.
I чуткi струны гэтай цiшы!
Iх подых ветрыку ўскалыша,
I нават з дрэва лiсцiк кволы
Адб'е ў iх голас свой вясёлы.
Але паслухай, мiлы дружа.
Эх, што за хваля i як дужа,
Разгонна, смела i агромна
Плыве па струнах тых з-пад Нёмна!
Iдуць касцы, звiняць iх косы,
Вiтаюць iх буйныя росы,
А краскi нiжай гнуць галовы,
Пачуўшы косак звон сталёвы.
Касцы iдуць то грамадою,
То шнурам цягнуць, чарадою,
То паасобку, то па пары;
Iдуць касцы, iдуць, як хмары,
I льецца смех iх разудалы.
Як веснавыя перавалы.
Гаворка, шум i коней ржанне
Касьбы вясёлае вiтанне.
Касцы, ваякi мiрнай працы,
Выходзяць з косамi на пляцы,
I на палоскi верставыя
Кладуцца коскi iх крывыя
Пайшлi праверкi i прамеры,
Каб больш мець пэўнасцi i веры
I каб не выйшла перакосу
I не зайсцi ў чыю палосу,
Бо будзе крыку, будзе сваркi,
Няхай лепш цэлы будуць каркi.
Але бывалi ўсё ж здарэннi,
Што вынiкалi абурэннi.
Калi ў траве хто брод вядзе
Ды трохi ў шнур чужы ўбрыдзе,
Тады касцы страх як крычалi
I мацярок упамiналi.
Эх, час касьбы, вясёлы час!
I я iм цешыўся не раз,
I з таго часу па сягоння
Мне сонцам свецiць Наднямонне.
Касцы расходзяцца па гаку,
Як бы iдуць яны ў атаку,
I жыва менцяць свае косы;
I ткуцца здольныя пракосы,
Лажацца роўнымi радамi,
А за касцом двума слядамi
Адбiткi ног яго кладуцца,
А косы свiшчуць i смяюцца.
Тым часам сонца выйшла ўгору
I з безгранiчнага прастору
Шырокай плынню агнявою
На землю шчодраю рукою
Лье блеск гарачы i яскравы;
I вянуць скошаныя травы,
I выглядаюць нудна палi.
На луг другая коцiць хваля:
Iдуць грабцы, жанкi, дзяўчата,
Убраны хораша, бы ў свята:
Чырвоны колер, белы - ўсякi,
Бы ў агародзе тыя макi;
Iдуць, пракосы разбiваюць,
З лагчынак сена выграбаюць,
То там, то сям у чэсць пятровак
З грудзей тых макавых галовак,
Дзяўчатак слаўных, яснавокiх,
Ў лугах прасторных i шырокiх
Плывуць-дрыжаць спяванак тоны;
I тыя песнi засмучоны
I млеюць ў стомленым абшары,
Як бы адбiтак божай кары.
А дзень гарыць, а дзень палае.
Ўсплывае хмарка i другая
Над сiне-дымным небасхiлам
I ў задуменнi смутна-мiлым
З нябёс блакiтных пазiраюць,
Як бы дарогу выбiраюць.
Раздолле ў лузе, эх, раздолле!
А колькi смеху i сваволля,
I жартаў, плюскату, штурхання
Над гэтым Нёмнам у купанне!
I хiба можна ўжо ўстрымацца,
У час касьбы не пакупацца?
I дзе на свеце ёсць такая,
Як Нёман, рэчанька другая?
Тут хвалi светлы, срэбралiтны,
А беражкi - ну, аксамiтны,
На дне пясочак жоўты, чысты,
