ЯЗЫК МЕЖНАЦИОНАЛЬНОГО ОБЩЕНИЯ - язык-посредник, используемый народами многонационального государства для взаимного общения, например русский язык в качестве языка общения народов СССР.
[Москва, 1982.]
Урок 8
Лексика
aero <воздух> afero <дело> alta <высокий> arbo <дерево> atendi <ждать> atenta <внимательный> auxskulti <слушать> decidi <решить>, <принять решение> dika <толстый> felicxa <счастливый> gaja <веселый> helpi <помочь> (helpa <вспомогательный>) io <что-то>, <нечто> kanti <петь> komenci <начать> libera <свободный> ludi <играть> mano <рука (кисть)> memori <помнить> nombro <число> okazi <произойти>, <случиться>, <состояться> (okazo <случай>) pano <хлеб> pilko <мяч> placxi <нравиться> ripozi <отдыхать> sako <мешок>, <сумка> simpla <простой> sola <единственный>, <одинокий>, <один> (sole <единственно>, <одиноко>, <только>) stacio <станция> teni <держать> tero <земля> verda <зеленый> veturi <ехать> vizagxo <лицо>
Грамматика
8-1. Отрицательные слова образуются от вопросительно-относительных путем замены начального k на nen: neniu <никто>, <ни один>, <никакой>; nenio <ничто>; nenia <никакой>; nenie <нигде>; nenien <никуда>; neniel <никак>; nenial <без причины>; neniam <никогда>; neniom <нисколько>; nenies <ничей>.
8-2. Обобщительные слова образуются от вопросительно-относительных путем замены начального k на cx: cxiu <каждый> (cxiuj <все>); cxio <всё>; cxia <всякий>, <любой>; cxie <везде>; cxien <во все стороны>; cxiel <всячески>; cxial <по любой причине>; cxiam <всегда>; cxiom <целиком>; cxies <всех (принадлежащий всем)>.
8-3. Местоимения:
mem <сам> - не изменяется по числам, родам и падежам и стоит после слова, к которому относится: Kiu amas sian edzinon, amas sin mem <Кто любит свою жену, любит себя самого>; La faktoj parolas por si mem <Факты говорят сами за себя>; Tio okazis per si mem <Это произошло само по себе>; La instruistoj malfermas la pordon, sed vi devas eniri mem <Учителя открывают дверь, но вы должны войти сами>.
oni - неопределенно-личное местоимение, означающее "люди", "многие", "некто"; употребляется, когда речь идет о действии каких-либо лиц без точного указания, кто именно из них выполняет данное действие; на русский язык обычно не переводится, соответствует 3-му лицу множественного числа, иногда - безличному обороту: La bonon oni memoras, la malbonon oni forgesas <Добро помнят, зло забывают>; La gasto mangxas tion, kion oni al li donas <Гость ест то, что ему подают>; Kiam oni ne havas, kion oni sxatas, oni sxatu tion, kion oni havas <Когда не имеешь того, что любишь, приходится любить то, что имеешь>; Oni povas <Можно>; Oni povos <Можно будет>; Oni devas <Следует>, <необходимо>; Oni ne povas esti felicxa la tutan vivon <Нельзя быть счастливым всю жизнь>; Oni ne povas deziri tion, kion oni ne konas (Ovidio) <Нельзя желать того, чего не знаешь>.
8-4. Частицы:
do <итак>, <следовательно>, <же>: Do ni komencu! <Итак, начнем!>; Mi pensas, do mi estas (Dekarto) <Я мыслю, следовательно, я существую>; Parolu do! <Говори же!>
nek <ни> употребляется в паре с другим отрицательным словом: nek tien, nek reen <ни туда, ни сюда>. Но нельзя сказать *nek unufoje <ни разу>; правильные формы: ecx ne unufoje или ne ... ecx unufoje: Havi multe da amikoj estas havi ecx ne unu amikon (= ne havi ecx unu amikon) (Erasmo) <Иметь много друзей - значит не иметь ни одного друга>; En Petrodvorec mi estis ecx ne unufoje (= ne estis ecx unufoje), sed en Ermitagxo mi estis pli ol unufoje <В Петродворце я не был ни разу, а в Эрмитаже я был не раз>; Mi ne scias tion, nek volas scii <Я не знаю этого и не хочу знать>.
Частица cxi, обозначающая близость, может употребляться (прежде всего, в разговорной речи и в поэзии) самостоятельно, вместо tiu cxi, tiun cxi, tiuj cxi, tiujn cxi: cxi homo, cxi knabojn; cxi-matene <этим утром>; cxi-minuta <сиюминутный>.
8-5. Наречие for <прочь>: kuri for <бежать прочь>; la manojn for! <руки прочь!>; vivi for de la gepatroj <жить вдали от родителей>; fora lando <далекая страна>.
8-6. Предлоги: ekster <вне>, <за>; apud <около>, <возле>; okaze de <по случаю>: esti ekster ludo <быть вне игры>; apud magazeno <возле магазина>; okaze de via sukceso <по случаю вашего успеха>; apudluna, eksterplana.
8-7. Причастия действительного залога образуются с помощью суффиксов -ant- (настоящее время), -int- (прошедшее время), -ont- (будущее время) и окончания -a: leganta <читающий>, leginta <прочитавший>, legonta <собирающийся читать>, <тот, который будет читать или прочтет>. Заменив окончание -a на -o, получаем существительное, обычно обозначающее человека: leganto <читатель>, komencanto <начинающий>, lernanto <учащийся>, organizanto, praktikanto. Заменив -a на -e, получаем деепричастие: legante <читая>, leginte <прочитав>: Mallaborulo sidante dormas kaj kusxante laboras <Лентяй сидя спит и лежа работает>; Farinte malbonon, ne atendu bonon <Сделавши зло, не жди добра>; La viro, kiu sagxe parolas pri la amo, ne estas tre enamigxinta (G. Sand) <Мужчина, который умно говорит о любви, не очень влюблен>; La tempon venontan ankoraux neniu konas <Будущее время еще никто не знает>.
8-8. Конструкция "винительный падеж с инфинитивом" употребляется при глаголах чувственного восприятия ("видеть", "слышать", "чувствовать" и т.п.): <Я вижу, что он стоит> Mi vidas lin stari (= Mi vidas lin staranta, = Mi vidas, ke li staras).
Словообразование
8-9. Приставка ek- обозначает начало действия или моментальное действие: ekkanti <запеть>; ekveturi <поехать>; ekrigardi <посмотреть>, <взглянуть>; ekvidi <увидеть>; ekhavi <заиметь>, <приобрести>; ekskribi <начать писать>: Ek al la laboro! <За работу!>; Por ekkoni la homon, necesas lin ekami (L. Feuerbach/FOjerbahx) <Чтобы познать человека, надо его полюбить>.
8-10. Суффикс -ar- обозначает совокупность однородных предметов: vagonaro <поезд>; vortaro <словарь>; cxevalaro <табун>; problemaro <проблематика>; aktivularo <актив>; anaro <коллектив>; aro <группа>, <множество>, <коллектив>, <куча> и т.п.; arigxi <сгруппироваться>; marsxi arope <идти группой>; gazetara konferenco <пресс-конференция>; Unu homo ne estas homaro <Один человек - не человечество>.
8-11. Наречие for употребляется в качестве полуприставки, обозначая удаление, удаленность, устранение: foriri <уйти>; forigi <устранить>; foresti <отсутствовать>; foracxeti <раскупить>; formangxi <съесть>; forpreni <забрать>; Cxu vere vi forveturos? Al neniu fordonu gxin! Ne foriru ankoraux! Pri amikoj oni devas memori ne nur en ilia cxeesto, sed ankaux en ilia foresto (Fales).
8-12. Местоимение mem употребляется в качестве полуприставки в значениях "сам" (memstara <самостоятельный>, memcelo <самоцель>, memlerninto <самоучка>) и "себя" (memamo <самолюбие>, memreklamo <самореклама>, memportreto <автопортрет>).
Словоупотребление
8-13. Необходимо четко различать следующие близкие по форме и значению слова: Mi legis cxiun libron (каждую книгу), cxiujn librojn (все книги), cxion (всё), tutan libron (всю книгу, т.е. целиком), tutajn librojn (целые книги), cxiajn librojn (всякие книги).
8-14. Не следует смешивать mem <сам> с похожим русским словом <самый> в сочетаниях: <самый большой> la plej granda; <тот же самый> la sama; с другой стороны: same (kiel) <так же, (как и)>.
Текст
Ekster la urbo
- Auxskultu, Anatolo, oni povas pensi, ke al vi okazis io felicxa.
- Kial vi tiel pensas?
- Cxar vi estas hodiaux tre gaja.
- La gaja vizagxo ankoraux nenion diras. Simple, hieraux mi havis agrablan dumtagan ripozon ekster la urbo.
- Atendu momenton! Cxu vi iris tien sola?
- Certe ne. Ni estis kvarope: Nina, Andreo, Nikolao kaj mi.
- Rakontu do! Cxu vi iris piede?
- Ni ne sciis cxi-foje, kien iri. Fine ni decidis veturi eksterurben.
- Cxe kiu oni kunvenis matene?
- Cxe neniu, sed apud la stacidomo. Mi gxustatempe venis per tramo. La forveturonta elektrovagonaro jam staris cxe la stacio. Antaux ol eltramigxi, mi komencis cxirkauxrigardi tra la fenestro, kie estas miaj geamikoj. Sed cxar mi ne estas tre atenta, mi ne tuj ekvidis ilin stari inter granda nombro da homoj. Andreo tenis en la manoj du dikajn sakojn, helpante al Nina.
- Cxu ankaux vi mem portis sakon?
- Ne, mi havis nuran saketon kun pano por cxiuj kaj aldone pilkon.
- Cxu vi veturis malproksimen?
- Suficxe malproksimen. Elirinte el la vagonaro, ni ekiris tra la arbaro. Altaj verdantaj arboj nin cxirkauxis, la aero estis tre agrabla.
- Jes, estas bone liberigxi de cxiutagaj devoj por kelka tempo, memori nek pri la baldauxa labortago, nek pri cxiamaj hejmaj aferoj.
- Ni ludis pilkon, interparolis, poste ni eksidis sur la teron kaj kantis novajn Esperantajn kantojn. Kiam ekvesperigxis, ni envagonigxis kaj ekveturis hejmen.
- Do la eksterurbigxo placxis al vi, cxu ne?
- Jes, ege placxis. Vi gxuste diris: hodiaux mi estas felicxa. Oni devas ne nur bone labori, sed ankaux bone ripozi.
- Nu, mi jam devas iri. Al mi estis agrable vin revidi.
- Estu sana!
Задания
8.1. Что означают следующие слова?
kantistino geedzoj malhelpi malalta maldika gxisatendi interrespublika kelkfoje memkritiko morgauxa senrezulta subteni trairi komenca komencanta komencigxanta helpantino gelaboristaro rekomenci ekvidinte eksterlandano bildvortaro arbareto arbetaro atendejo ludilo cxiujara cxiaokaze cxiamverda duonmonata felicxegulo antauxtempa apude malplimulto plejparte samfamilianoj aligxi eligi alifoje plezurigi sin deteni formangxi kunludanto neniigi nea onidiroj unuavide okazigi priafera letero alttemperatura cxiea
8.2. Переведите сочетания:
stari apud la pordo okaze de la forveturo ekster la domo logxejo kun kvar fenestroj venu post vendredo cxirkaux Tero inter arboj el la urbo aro da objektoj gxi estas al vi por memoro en la komenco komencu de la komenco teni per la mano preni je la mano ripozi dum varmega tago vagonaro al Jekaterinburgo helpo de Anatolo al amiko pri grava afero veturi tra la tuta lando faru tion antaux cxio foriri sen decidi la demandon infanoj sub dek ses jaroj ludi gitaron je kapo pli alta komence de la leciono memori por la tuta vivo urbo cxe Dnestro ripozi gxis la vespero rigardi alvizagxe je via felicxo! kanti hxore
8.3. Переведите фразы:
Ankoraux neniu placxis al cxiu. Neniu komenco estas facila. Estas nenio sekreta, kio ne farigxos malsekreta. Kiu amas cxion, amas nenion (D. I. Pisarev). Estas nenio pli malsagxa, ol la deziro cxiam esti la plej sagxa (F. La Rochefoucauld/LarosxfukO). Nenia spegulo montras malbelan virinon. Kiu logxas cxie, logxas nenie (Marcialo). Mi neniel povas vin forgesi. Neniam malfelicxo venas sola. Pli bone malmulte, ol neniom. Cxies amiko estas nenies amiko. Mi atendas cxiam sole vin. Ne al cxia demando necesas respondo (Publius Syrus/SIrus). Cxiuj miaj pensoj estas kun vi. Cxiu "tial" havas sian "kial." Ami la tutan homaron ne estas malfacile, pli malfacile estas ami cxiun homon (E. G. Kazakevicx). Mi memoros vin cxiutage, cxiuhore, cxiuminute. Esperanton oni povas lerni en cxiu agxo. Lernolibron oni devas ne tralegi, sed tralerni (L. Zamenhof). Se vi faras ion, do faru! Nek gxojo, nek malgxojo estas senfinaj. Kiu ne gxojigas per sia alveno, gxojigas per sia foriro. Cxio cxi jam estis. Ekster sia loko nenio estas bona (W .Whitman/UxItmen). Kiu subauxskultas apud pordo, ekscias ankaux tion, kion li ne volas scii. Multaj homoj vivas ne vivante, sed nur vivonte (V. G. Belinskij). Pli felicxa estas la donanto, ol la prenanto. Se vi laboras sidante, ripozu starante. Tion, kion la homo faras al si mem, ecx malamiko al malamiko ne povas fari. La plej felicxa virino estas tiu, kiun amas sxia edzo. Ne sole per pano vivas la homo. Unu "nun" estas pli bona, ol du "morgaux". Ne malfermu pordon, kiun vi ne povas fermi! Pli gravas amiko, ol mona fabriko. Se vi volas esti felicxa, estu felicxa! (Kozjma Prutkov). Vi tre helpos al mi, se vi ne malhelpos al mi. Mi scias nur tion, ke mi scias nenion (Sokrato). Kiu havas nenion, estas nenio. La homoj povas esti felicxaj, nur se la felicxo ne estas celo de ilia vivo (G. Orwell/Oruxel).
