Баба Сашуля выцерла рукi аб фартух i ўздыхнула.
- Мой бацька купец быў, - прадоўжыла яна, - ой, колькi гора нацярпеўся ад прастога люду, а ўсё ад зайздрасцi iхняй. Людзi ненавiдзяць тых, хто разумнейшы за iх, стараюцца зганiць... Едзь лепш адсюль, Марусечка, едзь туды, куды цябе клiча князь...
Дуброўскi з'явiўся пад вечар i з парога голасна выгукнуў:
- Ну што, турыстка-альпiнiстка, гатова да велпаходу? Нашы ровары чакаюць нас на мытнi. Датуль нас давязе мой сябар.
Маруся ўсмiхнулася, узяла свае рэчы, пацалавалася на развiтанне з бабуляй. Тая шапнула ёй пару слоў-наказаў i сунула ў рукi свой малiтваслоў:
- Бяры, унучачка, чую сэрцам, што нядоўга мне на гэтым свеце засталося, а табе згадзiцца... Будзеш на чужыне жыць, успомнiш мяне. Лепш на добрай чужыне, чым на зайздроснай радзiме... У вёску нiколi не вяртайся - з'ядуць ад зайздрасцi. Нiхто нiколi цябе тут не зразумее, лепш - горад, якi нi ёсць, але там культура, унучачка, iнтэлектуальнае развiццё, а тут толькi праца, моўчкi працуеш, моўчкi адпачываеш, усё бачком-маўчком. Гэта толькi для тых, у каго душа не ўзнялася да нябёсаў, чыя душа яшчэ спiць. А табе трэба ляцець, узнiмацца, больш бачыць, сустракацца з рознымi людзьмi, наведаць розныя краiны, гарады. Бывай, унучачка! Дабра табе i шчасця!..
Бабка Сашуля змахнула слязiнкi з вачэй. Вайдаш i Маруся выйшлi з хаты. Бабка паглядзела ў акно i прашаптала:
- Сустракалiся мы i ў тым жыццi, у мiнулым... У тым жыццi вы былi сябрамi, вось i цяпер знайшла душа душу... I ў тым жыццi вы былi аднаго полу. Нiшто наша цела ў параўнаннi з душою...
Iрэна са Сцяпанам перабiралi бульбу. Моўчкi, павольна.
- А ведаеш, Сцяпан, у Мексiцы ёсць раслiна, якая мяняе свой колер на працягу дня. На золку яна белая, у поўдзень - ружовая, затым цёмна-чырвоная, к вечару становiцца фiялетавая, а ноччу - зноў белая. Пахне толькi тады, калi белы колер мае!..
- Ай, якая мне справа да гэтага! - буркнуў Сцяпан. - Працуй моўчкi! Гэта ў вас у горадзе прынята балаболiць, а ў нас усе моўчкi працуюць!
- А чым жа тады галава забiта, як рукi працуюць?
- А нi чым! Пустая, i ўсё... - абазваўся ён, са злосцю кiдаючы ў вядро бульбiну. - Гэта ў цябе галаве сумна, а мы думаем: як на зiму чаго нарыхтаваць, як дзе што купiць, як дзе пахмялiцца...
- Прымiтыў. На ўзроўнi неандэртальца, - скрывiла вусны Iрэна. - У якiя ты гульнi любiў у дзяцiнстве гуляць?
- Па дрэвам лазiлi i гарэлку спрабавалi самi гнаць, каб матка не бачыла. На рыбу хадзiлi... Баба нас глядзела, а матка i бацька ўсё на ферме...
- Якая, па-твойму, павiнна быць iдэальная жанчына?
- Як Сонька наша! - Сцяпан падхапiўся. - О! Мы ж сёння да яе ў адведкi iдзём! Кiдай бульбу, пайшлi апранацца, а то матка хiтрая, самi ўжо збiраюцца, а нас не клiчуць!
- Раскрычаўся! - увайшла ў сенцы свякруха. - Iрэна, збiрайся! I джынсавае ўсё апранi, у нас гэта модна!
- У горадзе джынс - рабочае адзенне, - запярэчыла тая.
- А ў нас свая мода! - адказала тая. - I каб не доўгая спаднiца была! А то апранецца, як пападдзя!
Iрэна плюнула ад злосцi i пайшла апранацца. Свёкар надзяваў белую кашулю. Тамарка красавалася перад люстэркам у ружовай сукенцы.
...Iрэна аж аслупянела з перапуду: на iх накiнуўся цэлы кагал п'яных мужчын i жанчын. Яны цалавалiся са свёкрам i свякрухай, вiслi на Сцяпане, ягоных братах з жонкамi, вiслi на Iрэне, дыхалi перагарам i запрашалi за стол. Калi селi, нейкi п'яны мужык крыкнуў праз стол Iрэне:
- Свацця, вып'ем! Свацця, буську!
I стукнуўся сваёй замасленай чаркаю з яе кiлiшкам, вылiўшы палову на стол. Усе чаўкалi, плявалiся, елi без сподачкаў, тыкаючы сваiм вiдэльцам у розныя стравы, ад чаго салата з зялёным гарошкам стала чырвонай, бо запэцкалася ад салаты бурачковай, у якую раз-пораз совала вiдэльцам мажная жанчына з рыбiнымi вачыма, а затым вылоўлiвала з другога гарошак... Iрэна адчула, што яе зараз званiтуе, таму выпiла чарку смярдзючай гарэлкi i заспяшалася на ганак, каб глытнуць свежага паветра. На двары, ля плота, мачыўся на дошкi п'яны мужык. Ён зашпiлiў шырынку, гыкнуў, гледзячы на Iрэну, заспяваў песню i, хiстаючыся, пайшоў у хату. На хаду паспеў ушчыпнуць Iрэну за бачок.
- Цьфу! - плюнула Iрэна. - Прытон! Садом i Гамора!
- Ой, сваццейка! - абняла яе за шыю нейкая дзяўчына. Iрэна спачатку падумала, што гэта мужчына, бо надта ж моцнай была яе хватка. - Сваццейка! крычала дзяўчына. - Гэта не пiтон, гэта вяроўкi для бялiзны вiсяць. А сад там, а камора - тут! Пайшлi, там Сонька буталь схавала, вып'ем, сваццейка!
- Ой, пачакай! - спрабавала вырвацца з абдымкаў Iрэна. - Давай пазнаёмiмся! Я - Iрэна.
- А я - Гельтруда! - бухнула па плячы яе дзяўчына. - Завi мяне па-нашаму Гелька, а я цябе - Iрка! Ты ж ужо наша, вясковая, прывыкай. А я пiянерважатай працую! Зараз у водпуску. У нас усе настаўнiкi бяруць водпуск летам, каб грады палоць. Гэта толькi гарадскiя ездзяць у адпачынак, а ў нас смяюцца, калi хто едзе, значыць, гультай!
Гельтруда хмыкнула.
- А вы ўжо бульбу выкапалi? - запытала ў Iрэны. - Ой, а твая свякруха казала, што ты плоў рабiла, дык каша нейкая атрымалася, i мяса з падлiваю, дык каша таксама! Iрка, у нас так не робяць, улетку бульба i сала смажанае, аладкi. Агароднiна ў вераснi. А навошта ты ў горадзе тое мяса купляла? Гэта ж мяса на Каляды бывае, як кабана колюць, i ўсё, а так у нас нiхто не купляе, смяюцца тады!
- Я ў горадзе лепш харчавалася, - адказала Iрэна, - пойдзеш у краму, купiш 200 грамаў мяса ў пакецiку, катлет наробiш...
- Во якая дурная! Сонька наша нiколi катлет не рабiла, гэта ж перавод мяса! Толькi засалiць i ў боршч пракiнуць ды ў булён пракiнуць...
- Ну й толку з вашай вёскi! - агрызнулася Iрэна. - Калi мне ўдасца выбрацца адсюль, я ў сябе на грудзях выкалю: "Вёска! Не забуду тваiх здзекаў!" Мяне тут растапталi, зганьбiлi, згвалцiлi маю душу!
- Во, ты сапраўды не такая, як мы! - засмяялася Гельтруда. - Трусы мяняеш кожны вечар, катлеты робiш, размовы нейкiя вядзеш не тыя!
- Чаму ж? Я ўжо па-вашаму матамi крыю! - засмяялася Iрэна i стукнула Гельтруду па плячы. - Пайшлi, сваццейка, такую тваю маць, дзябнем па чарцы!
- О! Гэта тое, што трэба! - абняла яе Гельтруда.
Але за стол яны не пайшлi. Выйшлi ў сад.
- А наша кароўка нiяк не пабегае, - расказвала Гельтруда. - Свiнка за кабанамi пабегала, мы яе да вашага кнура вадзiлi. А кароўка - не! Тыя тры каровы пабегалi, а гэта - не!
- Ты кнiжкi чытаеш, Гельтруда? - запытала Iрэна.
- Смяешся? Якiя тут кнiжкi, няма калi з-за працы! Нашы чацвёра кабаноў жруць, як буржуi, а меншая свiнка - не, - прадоўжыла Гельтруда. - А гуркi ў гэтым годзе пасохлi, г...о гуркi! А памiдоры зялёныя яшчэ... Што за год такi?
- Пляваць я хацела на вашу вёску, - засмяялася Iрэна. - У горадзе з мая месяца памiдоры былi, а цяпер яны - капейкi каштуюць, купляй колькi хочаш! А вы iшачыце i ўсё лета без памiдораў, восень на дварэ, а памiдоры зялёныя! Якi толк з вашай вёскi? Вёска толькi атупляе людзей, развiццё затарможана, дзецi вашы, як дурныя, iм нiчога не цiкава!..
- А што толку з вашых гурткоў, экскурсiй? Вось я нiдзе не была, i не цягне! Вырасла, працую, цяпер замуж трэба. Вось каб такога, як твой Сцяпан, прыгожага!
- Дык ён жа п'е! - не пагадзiлася Iрэна.
- Во якая дурная! - здзiвiлася Гельтруда. - Гэта ж добра! Налiла яму - усю работу табе зробiць!
Гельтруда ўшчыпнула Iрэну за калена i подбежкам скiравала за стол, каб кульнуць чарку-другую.
...На небе роўным светам мiгалi зоркi. Iрэна апусцiлася на каленi i, пазiраючы ў неба, прашаптала:
- Божа! Ты пакараў мяне за грахi мае ў горадзе... Пакараў, скiнуўшы ў гэтае пекла. Ты праверыць хацеў, цi вытрымаю я, цi не зламлюся я, прыгажуня, якая так ганарылася сваiм целам, так пеставала яго, так марыла пра задавальненнi, каханне, прыгоды... Я зразумела ўсё. Ты адняў у мяне ўсё тое, што я мела ў горадзе, i я зразумела, што засталася без свайго цела з такою недасканалаю душою. Мне цяжка духоўна... Дапамажы мне выбрацца адсюль! Я хачу яшчэ раз вярнуцца ў горад, каб зразумець, наколькi цвёрдае маё рашэнне пайсцi тваiм шляхам, Госпадзi! Я не разумела Аленку, называла яе дзiвачкаю. Смяялася: "Як жа ты без мужчыны?" Цяпер трэба смяяцца з мяне... Дапамажы мне, Госпадзi, выстаяць, не зламацца тут, у гэтым пекле!..
Анатоль Хвашчэўскi пасля выхаду з бальнiцы незадаволены вярнуўся ў сваю кватэру. Куча вопраткi пасля чарговага паходу ажно засмярдзелася. Ён кiнуў яе ў ванну, а сам пачаў шнарыць у пошуках ежы. На стале ляжала заплесневелая скарынка хлеба. Адключаны халадзiльнiк быў пусты.
- Зараз! - раззлаваўся Анатоль. - Галя хоць бы баршчу якога зварыла! Дарэмна кiнуў яе, трэба жанiцца! Цяпер вось не жонка, а хвароба ў паход не пускае! Дэфармiруючы артроз, во зараза! Якi я цяпер хадок з такiмi нагамi?
Ён дастаў мазь i пачаў нацiраць суставы. Потым апрануў новы касцюм i падаўся да Галi ў iнтэрнат. Дзяўчына сустрэла яго сцiпла i ветлiва.
- Вось што! - уздыхнуўшы, прамовiў Анатоль. - Што было, тое сплыло! Пайшлi ў загс, Галя!
Дзяўчына замялася.
- Я толькi што развялася, - прамовiла яна. - З-за гэтага казла, Альберта, кар'еру страцiла. Цяпер другая замест мяне ў Польшчы працуе.
- Нiчога, - спачувальна сказаў Анатоль. - Са мною ўсё будзе добра. Будзем жыць у маёй кватэры. Будзеш чакаць мяне з паходаў. Мыць бялiзну, ежу рыхтаваць, усё цiха i спакойна будзе...
